Frjáls verslun - 01.08.1939, Blaðsíða 13

TóbakiíS breiíS-
ist út.
Tóbaksekra
piltar fóru að reykja tóbak, og mun það ekki
fiarri Jagi, að tóbakinu hafi ekki hvað sízt ver-
ið vel fasrnað í fvrstu meðal skólapilta, þótt það
væri annars staðar lítt þekkt.
En árið 1615 eru sagnir af tóbakinu hér við
land, því að Jón Ólafsson Indíafari segir í ævi-
söeru sinni, að hann hafi kvnnzt því um borð í
ensku skini fyrir Austfjörðum. Jón tók sér
far með skipi þessu til Englands, og segir hann,
að einn skipverja. Ruben að nafni, hafi tekið
tóbak á hverju kvöldi, og af honuím lærði hann
listina. Það er því sennilegt, að Jón Indíafari sé
fyrsti íslenzki tóbaksneytandinn, og rísi hér ein-
hvern tíma upp vindlagerð að nýju, þá ætti að
nefna einhverja vindlategundina Jón Indíafara,
í heiðursskyni við vorn fyrsta tóbaksmann!
í byrjun 17. aldar fréttu menn
ýmislegt hér nyrðra af hinni
nýju jurt, en kynningin er enn-
þá lítil. Arngrímur lærði á Hólum hafði opin
augun fyrir mörgu, og sá hann getið tóbaks og
skrifar til vinar síns Óla Worm í Kaupmanna-
höfn árið 1631 og spyr hann hvers eðlis tóbakið
sé. ÓIi Worm var hinn mesti lærdómsmaður og
spekingur, og svarar hann Arngrími árið eftir,
og voru bréfaskriftir þessar vitanlega á latínu,
sem var alheimsmál í þá daga. Segir Óli Worm
m. a.: „Jurtin er kaldrar náttúru og einkum
holl fyrir þá, sem eru vots eðlis, ef þeir neyta
hennar í hófi, sem annara læknislyfja". Mönn-
um mun koma þessi lýsing fremur kynlega
fyrir, en orðin „vots eðlis“ eru úr svonefndum
plánetubókum, sem voru ein fremstu vísindi í
þá daga, og fjölluðu um eðli manna og alls lífs,
og það nákvæmlega tengt við gang himintungl-
anna.
En íslendingar voru ekki lengi ófróðir um
tóbakið. Það fór sína sigurför um allt landið.
Ólafur Davíðsson telur, að íslendingar hafi í
fyrstu kynnzt tóbaki hjá erlendum sjómönnum,
sem voru margir hér við land, þá ekki síður en
nú, og er það all-löngu áður en tóbakið verður
verzlunarvara. Eins og áður er sagt, er það
einmitt mjög sennilegt, að það hafi borizt mjög
snemma til Skálholts, sem þá var hin helzta
menningarstöð landsins, og er því ekki illa til
FRJÁLS VERZLUN
fallið. að miða upphaf tóbaksnotkunar í landinu
við það, þegar Skálholtsmenn tóku að nota tóbak.
Allar bær höfuðtegundir tóbaks, sem nú þekkj-
ast, tóku að berast til landsins, og var neyzla
þess mikil.
En tóbakið mætti, sem von var, nokkrum mót-
þróa, eins og annars staðar, og áður er minnzt á.
Prestar héldu þrumuræður á móti því í kirkj-
unum, og höfðingjar reyndu að halda almenn-
ingi frá neyzlu þess og torvelda verzlun með
það. —
Einna berorðastur af klerkunum var séra Páll
Björnsson í Selárdal, sem var frægur fyrir lær-
dóm, en þó enn frægari fyrir hjátrú, því að
hann gekk mjög fram í því, að brenna galdra-
menn, og eru þau mál alþekkt. Séra Páll segir
m. a. svo í einni af ræðum sínum: „Aldrei verð-
ur evangelíum svo kiprað saman í prédikunar-
stólnum, að það sé ekki oflangt, þótt tóbakið sé
enn milluim tannanna á þeim, sem sitja á kirkju-
bekknum. Sú nýja svívirðing af hverri himin-
inn mætti dofna, er eigi fyrir mörgum árum í
söfnuði guðs inn smogin og varir enn nú; og
eigi nægir alla sunnudagsmorgna að sitja við
öskustóna og fylla hjartað með slabbi og sam-
ræðu|m, nema til dægrastyttingar sé tönnlað
tóbakslaufið--------; náir því og stybban guð-
leysisins að rjúka úr baðstofunni hjartans, áð-
ur en guði skuli hjartanu offra og þetta er sæt-
ara en „manna“ millum tannanna“.
Þó svona léti í sr. Páli, voru þó
ekki allir klerkar tóbakinu jafn
andvígir. Til er reikningur, sem
Páll kaupmaður í Hólmi (Effersey), sendir
Brynjólfi biskupi 1668 fyrir tóbakspundi, og var
OkraS
á tóbakinu.
Páll Björnsson,
sem barðist mest gegn
tóbakinu
verðið 30 fiskar, sem var afar hátt. Var í fyrstu
mjög okrað með tóbak. Það fluttist slitrótt, en
eftirspurnin feiknarleg og skapaðist af því hið
háa verðlag, en menn bröskuðu með tóbak og
seldu okurverði þegar tóbaksleysi steðjaði að.
Var almúginn mjög frekur í tóbaksnotkun, og
að því er frásagnir frá þessum tíma herma
kunnu menn sér lítið hóf, og varð tóbakið jafn-
Framh. á bls. 31
13