Frjáls verslun - 01.11.1973, Síða 45

skort um þjónustu, sem opin-
berar stofnanir veita eða eiga
að veita. Oft á tíðum er borg-
urum eða neytendum vísað frá
einum aðila til annars í opin-
berum stofnunum og þá skort-
ir oft á, að starfsmaður stofn-
unar hafi nægilega þekkingu
á viðfangsefnum hennar, og
því, hvernig hlutirnir verða
til, og geti illa svarað spurn-
ingum sem þessum: — Af
hverju er þessi reikningur
svona samansettur en ekki hins
eigin? — Hvers vegna er þetta
reiknað svona? — Hvaða hlið-
stæð stofnun sér um þetta
verkefni? — Við hvern á að
ræða um þetta mál? o. s. frv.
Oft á tíðum á sér stað mikii
tímasóun sökum þess, að borg-
ararnir verða að leita frá einni
stofnun til annarrar til þess að
finna réttan aðila og þeir fá oft
litla leiðsögn í þessari leit
sinni að hinum rétta.
Rétt er að benda á, að ýms-
ir aðilar hafa tekið upp
fræðslustarfsemi til að bæta
einmitt úr þessum vanköntum
og má þar nefna bankamanna-
skóla og skóla, sem trygginga-
félögin komu á fót fyrir starfs-
fólk sitt. Þetta hefur vafalaust
orðið til að auka og bæta þjón-
ustu þessara stofnana við við-
skiptamenn sína. Slíkt mætti
gera á fleiri sviðum og má þá
nefna fræðslu fyrir starfsfólk,
sem starfar við hið flókna
tryggingakerfi, sem fólk þarf
að leita til af ýmsum fé-
lagslegum ástæðum varðandi
tryggingarbætur ýmis konar
og aðra þjónustu og einnig
mætti nefna starfsfólk stofn-
ana á sviði skattamála.
Þ.TÓNUSTA f ÞÉTTBÝLI
Við vitum það vel, að öll
þjónusta, bæði opinberra og
einkaaðila kostar peninga. Hér
á landi hafa svonefnd verð-
lagsákvæði verið við lýði í 30
ár, en oninber verðlagsákvæði
eru ýmist hámarksverð vöru-
eininea eða hámarksDrósentu-
álaening á kostnaðarverð vöru.
Þessari prósentu er ætlað að
standa undir rekstrarkostnaði
fyrirtækisins, svo sem launum
og öðrum kostnaði. sköttum og
sk'ddum og einhverjum ágóða.
í mörgum tilfellum eru verð-
laffsákvæði það lág, að fyrir-
tækin geta aðeins veitt lág-
marksbjónustu. Þau hafa því
dreffið úr vöruframboði og
hiónustuframboði. En telja
verður að hvort tveggja sé til
skaða fyrir neytendur. Þá eru
áhöld um það, hvort verðlags-
ákvæðin hafi haldið niðri verð-
lagi eins og á að vera einn höf-
uðtilgangur þeirra.
Ef bæta á grundvöll fyrir
betri þjónustu við neytendur,
þá er um tvennt að ræða, þ. e.
í fyrsta lagi að afnema verð-
lagsákvæðin, sem myndi í ýms-
um tilfellum hafa áhrif til
verðhækkana í fyrstu, en
myndi að öðru jöfnu stuðla að
stöðugra verðlagi, þegar til
lengdar lætur, og þar með hlut-
fallslegra verðlækkana miðað
við ástandið í dag. Því að frjáls
verðmyndun myndi auka sam-
keppni og hafa hvetjandi áhrif
til aukinnar hagræðingar í
rekstri. Auk þess myndi vöru-
framboð og þjónustuframboð
aukast.
f öðru lagi þarf að gera sér-
stakar ráðstafanir til að efla
þjónustuaðila í dreifbýli, með
sérstökum lánum og annarri
fyrirgreiðslu.
Ég mun ræða þessa kosti
nánar. Oft er bent á það, að
fyrirtæki í verzlun og þjónustu
á Reykjavíkursvæðinu séu of
mörg og of smá, en á sama
tíma væri fyrirtækjum að
fækka í dreifbvlinu og leggjast
alveg niður. Úrræða þyrfti að
leita til að fækka fyrirtækjum
á höfuðborgarsvæðinu og þróa
þar stærri fyrirtæki, en um leið
að tryggja fyrirtækjunum
starfsgrundvöll í dreifbýlis-
héruðunum. Það má skýra
þessa þversögn á þá leið, að
litlu fyrirtækin hafa getað
haldist gangandi á Reykjavík-
ursvæðinu með bví að sérhæfa
sig á vörur og þjónustu og get-
að notið hins stóra markaðar,
en úti á landi er markaðurinn
víða lítill og fvrirtækin hafa
bví ekki getað sérhæft sig,
heldur verða þau að geta boð-
ið sem flestar vörur og jafn-
mikið úrval og aðeins stærstu
fvrirt.ækin geta staðið undir á
Revkiavíkursvæðinu.
Verðlagsákvæðin hafa bví
ekki gert fvrirtækiunum kleift
að bvgffia sig næeiiega vel unp
fiárhagslega og því hafa mörg
þeirra í verzlun og biónustu
orðið að ffefast unn i dreifbvli,
en fvrirtækin á Revkjavíkur-
svæðinu haldizt lítil og veik,
en getað gengið með sérhæf-
ingu og hagræðingu í skjóli
hins stóra markaðar.
Þ.TÓNTTSTA f nRETFBÝTA
Því hefur sú þróun orðið víða
í dreifbýlinu, að kaupfélögin
hafa náð einokunaraðstöðu í
skjóli aðstöðu, sem þau njóta
vegna úrvinnslu og dreifingar
landbúnaðarvara. Kaupmenn
hafa margir orðið að gefast upp
í samkeppni við þau, þar sem
þeir hafa ekki bakhjarl í land-
þúnaði eða sjávarútvegi í við-
komandi héraði eins og kaup-
félögin mörg hver hafa, og
hafa orðið að treysta einungis
á verzlunarálagninguna eða
verðlagsákvæðin til þess að
standa undir rekstrinum.
Af þessum sökum hafa marg-
ir kaupmenn og þjónustufyrir-
tæki úti á landi orðið að hætta
rekstri og hefur þetta leitt til
þess, að samkeppni hefur víða
orðið lítil sem engin og þjón-
usta við neytendur þar með
minnkað á viðkomandi stöðum.
Enda er ástandið víða þannig,
að margs konar vörur svo sem
byggingavörur fást ekki í
mörgum byggðalögum, svo
sem á Vestfjörðum, heldur
verður að fá vöruna í smá-
sendingum frá Reykjavík, sem
er kostnaðarsamt, og er mér
kunnugt um, að varahluta-
birgðir í vélar og bifreiðar úti
á landi fara minnkandi fyrst og
fremst sökum of strangra verð-
lagsákvæða. Þá hafa ýmsir að-
ilar hætt störfum í þjónustu-
greinum á Reykjavíkursvæð-
inu sökum þess, að verðlags-
ákvæðin hafa ekki veitt þeim
nægilega góða afkomu, og má
nefna að rafmagnsverkstæði,
sem m. a. gera við heimilistæki,
hafa hætt störfum, bílaverk-
stæði hafa hætt störfum, stór-
um hárgreiðslustofum fækkar
og þjónustan færist í bílskúra
og heimahús. sem ekki getur
talizt hagstæð þróun þjóðhags-
leffa séð. Þjónustan á þessum
sviðum hefur hví minnkað og
versnað alls staðar á landinu.
Nú mun mörgum lesendum
þvkja, sem hér sé verið að
mála skrattann á vegginn, og
óbarfi sé að kenna verðlaffs-
ákvæðum um þetta ástand. Um
þessi mál er stöðugt deilt af
st.iórnmálamönnum off menn
ekki á eitt sáttir. AtS sjálfsöffðu
hliótum við að vilja trvffffja
nevtendnm í landinu sem jafn-
asta aðstöðu til útveffunar vöru
og bjónustu. og menn deila
ætíð um leiðirnar. Aðeins
revnslan sker úr um réttmæti
beirra úrræða. sem valin eru
hveriu sinni. Við höfum reynt
verðlagsákvæðin í 30 ár og
reynslan er eins og ég lýsti.
FV 11 1973
45