Frjáls verslun - 01.02.1985, Blaðsíða 79

vart Evrópumyntum og um 4%
gagnvart japanska yeninu.
Fróölegt er að athuga hækkun
dollarans yfir lengra tímabil t.d.
frá ársbyrjun 1984 til loka
febrúarmánaöar. Hækkun doll-
arans á þessum tæpu 14 mán-
uöum er 26% gagnvart þýska
markinu, 37% á móti enska
pundinu, 34% gagnvart
svissneska frankanum, en 13%
miöaö viö japanska yeniö. Til
samanburöar hefur dollarinn
hækkaö gagnvart ísl. krónunni
umtæplega 48%.
Hátt gegni á dollurum veldur
erfiöleikum
Órói á erlendum gjaldeyris-
mörkuöum og vaxandi óvissa
um gengi gjaldmiðla veldur eöli-
lega miklum erfiöleikum í al-
þjóöaviöskiptum. Þessa gætir
eðlilega mjög hér á landi, þar
sem utanríkisvipskipti eru okkur
mikilvægari en flestum þjóöum.
En þaö orsakar sérstaka erfiö-
leika, aö erlendar skuldir þjóö-
arbúsins eru aö mestum hluta í
dollurum og veldur þaö atvinnu-
vegunum miklum erfiöleikum. Á
þaö hefur veriö bent, aö heppi-
legra sé, hvort sem um opinbera
eöa einkaaöila er aö ræöa, aö
dreifa gengisáhættunni sem
allra mest, meö því aö taka er-
lendu lánin í sem flestum mynt-
um. Dæmi um slíkar lántökur
eru lán í SDR-einingum, sem er
samsett úr helstu viöskipta-
gjaldmiðlum heimsviöskipt-
anna. Lán í SDR eru mikið notuö
hér á landi og má nefna, aö
afurðalán bankakerfisins, en
þau nema tæpum 6 milljöröum
króna, eru í SDR, svo og lang
mest af þeim milijörðum króna,
sem Fiskveiöasjóöur hefur lán-
að.
Bandaríkjadalurinn vegur
þyngst í SDR-einingunni og
hefur SDR því hækkað verulega
umfram aöra gjaldmiðla. Þetta
hefur leitt til nokkurrar óánægju
þeirra, sem tekið hafa SDR-lán.
Hér er þess aö geta, aö um 80%
af öllum fiskútflutningi íslend-
inga er í dollurum og rúmur
helmingur af öllum iönaðarvöru-
útflutningi, en dollaravægið í
SDR er þó aðeins 56%.
Þegar óvissan um innbyrðis
gengi erlendra gjaldmiöla er
eins mikil og veriö hefur á sein-
ustu árum, er þaö mjög brýnt, aö
þeir aöilar, sem tekiö hafa er-
lend lán gæti vel aö sér og leitist
viö aö draga úr áhættu vegna
gengismismunar. Þetta er m.a.
hægt aö gera meö því aö taka
erlendu lánin í mörgum myntum
eins og áður er sagt, e.t.v. í
sama hlutfalli og útflutnings-
tekjurnar skila sér. Sjálfsagt er
Það er samdóma álit manna
sem fylgjast með efnahagslíf-
inu, að staöa bankanna sé
óvenju erfiö þessa dagana. Ekki
er svo aö skilja, aö úr háum
söðli sé aö detta, ööru nær, þar
sem vandræöi bankanna hafa
nú staðiö yfir allt síöan 1982.
Bein útlán bankanna jukust
um 48% á seinustu 12 mánuö-
um, en innián aöeins um rúm
36%. Lausafjárstaöan er nei-
kvæö í lok janúar sl. um 2.600
m.kr. og margir bankar komnir á
hættumörk meö yfirdrátt hjá
Seölabankanum. Yfirdráttur
viöskiptabankanna ásamt sér-
stakri fyrirgreiöslu vegna lausa-
fjárvanda við Seðlabankann
nemur nú um 3.200 m.kr. Endur-
kaupanleg lán og veröbréf
bankanna við Seölabankann eru
um 6.600 m.kr. og erlent lánsfé
um 1.000 m.kr. Heildar útlán
allra innlánsstofnana þann 31.
janúar sl. námu tæpum 30.000
m.kr. Þannig aö fé úr Seðla-
bankanum nemur réttum þriðj-
ungi af heildar úttekt bankanna
þessa stundina.
Þeir sem kynnt hafa sér ís-
þó happadrýgst að fá óhag-
stæöum lánum — í dag dollara-
lánum — breytt í lán t.d. í ensk-
um pundum eöa þýskum mörk-
um.
Flestum lántakendum stendur
til boöa — a.m.k. tvisvar á ári —
aö breyta um mynt á þeim lán-
um, sem þeir eru meö. Þaö vek-
ur því furöu, þegar horft er til
þess, hve dollarinn hefur hækk-
að langt umfram aöra gjald-
miöla, að þessi möguleiki á lán-
breytingu er sáralítiö notaður aö
sögn viöskiptabankanna.
lenska bankakerfið telja að
vandinn sé tvíþættur: Annars
vegarer þaö innbyggöur vandi i
peningakerfinu sjálfu, og hins
vegar pólitíska kerfiö, eða
pólitísk áhrif innan bankakerfis-
ins. Vandinn í peningakerfinu
lýsir sér m.a. í miklum óstööug-
leika, smæö og fjölda banka-
stofnana, í útlána-kapphlaupi
milli banka og hversu bankar
láta illa aö stjórn peningamála.
Pólitíski vandinn kemur fram í
beinum og óbeinum pólitískum
afskiptum af stjórn ríkisbank-
anna þriggja (Landsbankinn,
Búnaðarbankinn og Útvegs-
bankinn), sem ætíö hlýtur aö
hafa neikvæö áhrif á viöskipta-
stofnanir eins og bankar eru.
Viöskiptabankarnir bera því
viö, aö orsaka vandans hjá þeim
sé fyrst og fremst aö leita í
erfiöri stöðu atvinnuveganna og
miklum vanskilum einstaklinga.
Þessu er ekki aö neita, en þarna
er varla að leita ástæöanna fyrir
hinum djúpstæöa vanda í ís-
lensku bankakerfi, sem nú er við
að glima og stuöiö hefur í mörg
ár.
Háskaleg staða
viðskiptabankanna
79