Helgarpósturinn - 08.12.1994, Side 11

FIMMTUDAGUR 8. DESEMBER 1994
MORGUNPÓSTURINN FRÉTTIR
11
: ; .
Axel Eiríksson úrsmiður „Ég
mytidi vilja sjá að afrakstur
starfs okkaryrði stofnun alhliða
upplýsingamiðstöðvar. “
Ólöf Helga Þór, forstöðumaður
Rauðakross-hússins. „Á hverju
einasta ári eru dæmi um símtöl
þar sem viðkomandi hefði dáið ef
hann hefði ekki hringt, til dæmis
ef hann hefur verið búinn að taka
inn lyf. Það eitt er næg ástæða
fyrir Rauða kross íslands til þess
að halda úti þessari símaþjón-
ustu.“
skyldunni. Þau hafa oft lélega sjálfs-
mynd, sem stundum má rekja til
kynferðislegrar misnotkunar, eigin
vímuefnaneysla spilar stundum inn
í og eins einelti sem fer þó mjög
dult. Það er því engin ein skýring á
sjálfsvígshugleiðingum barna og
unglinga heldur spila inn í margir
samverkandi þættir.
Þessi símtöl eru oft mjög löng,
það lengsta sem við höfum á skrá
stóð í tvo og hálfan tíma. Við þurf-
um að gefa okkur mjög góðan tíma
og ná trúnaði við þann sem hringir
þannig að honum finnist hann ekki
einangraður lengur. Svo reynum
við að hjálpa þeim að finna ein-
hvern sem þau þekkja og treysta sér
til að tala við. Við leggjum höfuð-
áherslu á þetta atriði, að þau geti
opnað sig við einhvern sér nákom-
inn.“
Síminn í Rauðakrosshúsinu er 99
66 22.
Styrmir Guðlaugsson
Axel Eiríksson úrsmiður á sæti í nefnd sem Alþingi skipaði til að kanna tíðni og or-
sakir sjálfsvíga á íslandi og leggja fram tillögur um hvernig hægt sé að sporna við
þróuninni. Sonur Axels svipti sig lífi fyrir þremur árum og hann er því fulltrúi að-
standenda í nefndinni. Hann vill að stofnuð verði alhliða móttöku- og upplýsinga-
miðstöð fyrir fólk í sjálfsvígshugleiðingum og aðstandendur þeirra
„Kerfið sem við bú-
um við er lamað “
Axel Eiríksson úrsmiður á sæti
í nefnd sem skipuð var til að kanna
tíðni og orsakir sjálfsvíga á Islandi
og leita leiða til að snúa þróuninni
við. Sigurjón, sonur Axels og eig-
inkonu hans, Stefaníu V. Sigur-
jónsdóttur, svipti sig lífi fyrir
þremur árum. Vinir Sigurjóns
héldu minningartónleika um hann
og vin hans, sem einnig tók eigið
líf, og þá fór af stað umræða sem
vakti fólk til umhugsunar. I fyrsta
sinn á íslandi var rætt um sjálfsvíg
sem sameiginlegt vandamál sem
þjóðin stæði frammi fyrir en ekki
persónulegan harmleik einstakra
fjölskyldna sem óviðurkvæmilegt
væri að ræða opinskátt. Axel og
Stefanía ákváðu að leggja sitt af
mörkum og áttu þátt í að koma á
fót samstarfshópi sem gaf út bæk-
ling sem dreift hefur verið til ung-
linga. Farið var í fjölmarga skóla til
að ræða beint við unglingana um
líðan þeirra og vanlíðan og og hvað
þau gætu gert til að bæta líðan sína
og styðja hvort annað. Axel er því
sem fulltrúi aðstandenda í nefnd-
inni.
Eruð þiðfarin að sjá hvaða tillög-
urþið komið til með að leggjafram?
„Við erum ekki öll í nefndinni
undir sömu formerkjum þannig að
það er nokkur munur á því sem
menn vilja leggja áherslu á. Það er
því erfitt að gera sér nákvæmlega
grein fyrir hvaða sameiginlegu til-
lögur nefndin leggur fram.“
Hvað þá helst?
„Ég get aðeins svarað fyrir sjálf-
an mig þar sem nefndin hefur ekki
lokið störfum. Tíminn fram að
þessu hefur að miklu leyti farið í
upplýsingasöfnun innanlands og
einnig höfum við rætt um forvarn-
arstarf, sem ég hef reyndar mestan
áhuga á. Ég myndi vilja sjá að af-
rakstur starfs okkar yrði stofnun
alhliða móttöku- og upplýsinga-
miðstöðvar.
Ég, og þeir sem ég hef unnið
með að þessum málum undanfarin
þrjú ár, höfum hugsað okkur til-
högun miðstöðvarinnar þannig að
sérstök móttökudeild væri inni á
sjúkrahúsi með sérmenntuðu
starfsfólki, sem væri hugsuð til að
taka við fólki sem reynt hefur að
stytta sér aldur. Jafnframt væri þar
alhliða upplýsingamiðstöð fyrir
landið sem aðstandendur, kennar-
ar og aðrir geta leitað til. Það hefur
margoít komið í ljós að námsráð-
gjafar og kennarar lenda í miklum
vandræðum þegar upp kemur
grunur hjá þeim um að nemandi sé
hugsanlega í hættu. Þeir hafa fá eða
engin úrræði þannig að kerfið sem
við búum við í dag er lamað. Það er
vandamálið.
Til þess að svona miðstöð gagn-
ist þarf að tryggja að hún sé vel
mönnuð árið um kring.“
Áttu von á að þessar tillögur verði
teknar með í nefndarálitið?
„Já, ég á nú von á því. Þegar ég
kynnti þessar tillögur heyrðist mér
á nefndarmönnum að við gætum
orðið ásáttir um eitthvað í þessa
veruna. Það eru þó ljón í veginum,
sérstaklega peningamálin. Margir í
nefndinni eru hræddir um að
kostnaðurinn við svona miðstöð
verði ekki samþykktur af fjárveit-
ingavaldinu. Það þarf því samstillt
átak til þess að koma þessu á lagg-
irnar.“
Hvernig er þjónustan sem boðið
er upp á hér á landi í dag í saman-
burði við nágrannalöndin?
„Norðmenn hafa unnið mjög
góða skýrslu um sjálfsvíg og þeir
hafa sett sér markmið. Finnar hafa
verið mjög meðvitaðir, enda hafa
sjálfsvíg verið mikið vandamál þar
í landi. Þeir hafa náð nokkrum ár-
angri. í Bandaríkjunum eru menn
uggandi vegna aukningar sjálfsvíga
meðal unglinga og eru að gera ým-
islegt til að reyna að sporna gegn
þeirri þróun. Þar er til dæmis verið
að vinna með vanlíðan unglinga í
skólunum. Það er einmitt það sem
við höfum verið að benda á að
þurfi að gera, að ræða við ungling-
ana beint og opna augu þeirra fyrir
miklvægi vináttu og að geta rætt
við aðra um tilfinningar sínar. ís-
lendingar samþykktu árið 1984
stefnumörkun Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar, WHO, um heil-
brigði fyrir alla árið 2000 en þar er
eitt af 38 stefnumiðum að vinna
gegn aukinni tiðni sjálfsvíga.
Stofnunin hefur bent á hversu
stórt vandamál sjálfsvíg eru og hef-
ur hvatt þjóðir heims til að taka á
því. Þetta stefnumið hefur ekki
verið tekið upp hjá heilbrigðis-
þjónustunni hér á landi sem skyldi,
enn sem komið er. En Rauðakross-
húsið er gott dæmi um hvað hægt
er að gera og hvernig gera á hlut-
ina. Þangað geta unglingar, sem
líður illa, hringt og rætt sín mál í
trúnaði og fengið leiðbeiningar og
uppörvun. „
Nú fóruð þið í skólana fyrir
nokkrum árum og rœdduð við ung-
linga og kennara. Hafa skólarnir
tekið við sér?
„Já, þeir hafa gert það. Við fór-
um í nokkra skóla og funduðum
einnig með námsráðgjöfum og það
má sjá breytingu til batnaðar.
Námsráðgjafar taka því alvarlegar
þegar þeir sjá að nemendum líður
illa. Það er líka brugðist á annan
hátt við ef nemandi tekur eigið líf
og rætt við unglingana. Við sjáurn
því örlítinn árangur af þessu starfi
þótt það gangi frekar hægt.
Upplýsingasöfnun nefndarinnar
hefur einnig vakið ýmsa til um-
hugsunar um forvarnir og verklag.
Við höfum meðal annars sent er-
indi til allra sjúkrahúsa og heilsu-
gæslustöðva á landinu og beðið
um upplýsingar. Það vekur þessa
aðila til umhugsunar."
Aukning á tíðni sjálfsvíga var
mcst hér á landi fyrir nokkrum ár-
um. Það virðist ekki hafa breyst?
„Hver einstaklingur vegur svo
þungt hér að hlutfallslegur saman-
burður á iila við í okkar litla samfé-
lagi. Tölurnar eru það lágar að það
er ekki hægt að sjá tilhneiginguna
frá ári til árs, heldur verður að
miða við nokkurra ára bil. En það
er ljóst að við erum ofarlega á lista
yfir þær þjóðir-þar sem sjálfsvíg
unglinga eru hlutfallslega flest.“
Hvaða skýringar eru helst gefnar
á því?
„Það er engin skýring einhlít.
Bent hefur verið á depurð sem
áhættuþátt og ég hallast að því að
geðsveiflur, sem við þekkjum hjá
unglingum, sé helsti áhættuþáttur-
inn hjá þeim og einnig þau átök
sem fylgja því að verða fullorðinn.
Ég hef hins vegar enga skýringu á
hve tíðnin er há hér nema þá helst
að drykkjusiðir okkar eru mjög
hættulegir og ótamdir. Þeir geta
leitt allt mögulegt af sér ef fólki líð-
ur illa á annað borð.“
Þið Stefanía opnuðuð umrœðuna
talsvert þegar sonur ykkar dó.
Hvaða áhrif finnst þér það hafa
haft?
„Margir foreldrar og aðstand-
endur leituðu til okkar, sérstaklega
fyrstu tvö árin, ekki síst vegna
hópsins sem við stofnuðum. Mér
fmnst eins og að það hvíli ekki eins
mikil leynd yfír sjálfsvígum og áð-
ur. Fólk er líka opnara fyrir því að
leita sér hjálpar og áttar sig á því að
takast þarf á við sorgina. Sjálfsvíg
er hryllilegur atburður og það má
ekki gleyma því að það hefur áhrif
á svo marga, ekki bara nánustu
fjölskyldu heldur lamast margar
íjölskyldur við hvert sjálfsvíg og
þær eiga í verulegum erfiðleikum á
eftir. Þeir sem eru nákomnir
manneskju sem sviptir sig lífi ættu
því að leita sér aðstoðar.“
Hvernig hcfur þér og þinni fjöl-
skyldu gengið að vinna ykkur út úr
sorgittni?
„Það má kannski segja að okkur
hafi tekist þokkalega að vinna úr
þessu miðað við aðstæður. En
svona atburður er hryllingur og
þetta er því mjög erfitt og alveg
ólýsanlegt.“
Hvað myndirðu ráðleggja að-
standendum ungmenna að gera,
scm grunar að þau geti gripið til ör-
þrifaráða?
„Mér vefst eiginlega tunga um
tönn því að ég veit að það getur til
dæmis verið mjög erfitt að komast
að hjá geðlæknum án fyrirvara.
Hins vegar eru starfræktar göngu-
deildir við ríkisspítalana í Reykja-
vík. En ef ungljngurinn er í skóla
þá myndi ég ráðleggja þeim að
ræða við námsráðgjafann og at-
huga hvort hann sjái einhverjar
leiðir til úrlausnar. Rauðakross-
húsið hefur talsverða reynslu í að
miðla upplýsingum og getur vísað
fólki áfram. Heilsugæslustöðvarn-
ar eiga líka að geta veitt upplýsing-
ar en það er bara allur gangur á því
hvort þær eru í stakk búnar til þess.
Ef þú spyrðir mig eftir að nefndin
lýkur störfum og Alþingi hefur far-
ið mjúkum höndum um tillögur
okkar þá vildi ég geta svarað
spurningunni með því að benda
þér á upplýsingamiðstöð eins og ég
nefndi hér áðan.“
-SG