Helgarpósturinn - 02.01.1995, Blaðsíða 14

14
MORGUNPÓSTURINN SKOÐUN
MÁNUDAGUR 2. JANÚAR 1995
PÓsturihn
Útgefandi
Ritstjórar
Fréttastjórar
Fram kvæm d astj ó ri
Auglýsingastjóri
Setning og umbrot
Filmuvinnsia og prentun
Miðill hf.
Páll Magnússon, ábm.
Gunnar Smári Egilsson
Sigurður Már Jónsson
Styrmir Guðlaugsson
Kristinn Albertsson
Örn ísleifsson
Morgunpósturinn
Prentsmiðjan Oddi hf.
Verð í lausasölu kr. 195 á mánudögum
og kr. 280 á fimmtudögum.
Áskriftarverð er kr. 1.300 á mánuði fyrir tvö blöð í viku.
Þeir sem greiða með greiðslukorti fá 100 króna afslátt.
Indæl geðveiki
Svakalega finnst mér gaman á gamlárskvöldi. Þá þykir mér
svo vænt um þjóðina mína. Eitthvert blaðið sagði að líkast til
myndi þjóðin kaupa rakettur og blys fyrir hálfan milljarð og
sprengja það allt á gamlárskvöldi. Það er næstum því fallega
geðveikt.
íslendingum fer flest betur en að gleðjast. Og þeir eru fremur
slappir þegar þeir reyna að halda upp á eitthvað. Lýðveldishátíð-
in á nýliðnu ári er ágæt sönnun þess. Aldrei rakst ég á neinn sem
vildi í raun halda upp á þetta afmæli. Og þeir sem létu sig hafa
það gerðu það með hálfum huga og hangandi haus. Breyttu af-
mælinu í eins konar tvöfaldan sautjánda júní þar sem fólk vafr-
ar um í reiðileysi á milli skemmtiatriða. Og er alls ekki skemmt.
Af sömu eðlislægu andstöðu við allt uppáhald er í. desember
nánast að gleymast. Stúdentar við Háskólann eru farnir að líta á
það sem fremur leiða skyldu að viðhalda þeirri hefð að setja
saman dagskrá í tilefni dagsins. f ár verður líklega Flosi Ólafsson
aðalræðumaðurinn. Páskar, uppstigningadagur og hvítasunna
eru ekki tilefni fagnaðar á fslandi heldur tími sjálfspyntinga.
Þjóðfélagið lamast en ekkert kemur í staðinn. Ef fólk hefði ekki
sídðin að renna sér á um páska hefði það varla annan kost en að
láta uppskrúfaðar dagskrár sjónvarpsstöðvanna svæfa sig.
En á gamlárskvöld er þjóðin glöð, nánast örvingluð af fögn-
uði. Hún hneykslast á sjálfri sér fýrir að kaupa rakettur fyrir
hundruð milljóna í miðri kreppunni en lætur það eftir sér. Og
hún fer á brennu jafnvel þótt einhverjum hjá Ríkissjónvarpinu
hafi dottið í hug að reyna að sýna brennu í sjónvarpinu.
Ég hef aðeins verið ein áramót erlendis. Þá sá ég engan flugeld
og langaði heim. Það var eins og það væru minni tímamót í út-
landinu að gamalt ár væri að hverfa og nýtt að taka við. Og ég
hef alltaf haft það á tilfinningunni að þetta ár sem kom þarna í
útlandinu hafi aldrei almennilega komið til að vera. Þetta var ár-
ið 1987. Það kemur einhvern tímann seinna.
Kosningaár
Það ár sem nú er nýhafið er kosningaár. Margt bendir til að
þessar kosningar geti orðið sögulegar. Þeir flokkar sem kenna
sig við ýmiss konar afkvæmi sósíalismans eru í upplausn. Al-
þýðuflokkurinn, Alþýðubandalagið og Framsóknarflokkurinn
hafa allir séð á eftir hugsanlegum frambjóðendum sínum yfir til
Þjóðvaka Jóhönnu Sigurðardóttur. Og Jóhanna mun einnig ná
stuðningsmönnum af Kvennalistanum. Hver svo sem úrslit
kosninganna verða er þegar ljóst að þessi uppstokkun á vinstri
vængnum mun hafa mikil áhrif og er langt í frá um garð gengin.
í sjálfu sér mætti segja að varasamt gæti verið fyrir fólk að
flykkja sér um stjórnmálahreyfingu sem enn er ómótuð og allt
er á huldu um hvaða stefnu muni taka. Það fólk sem þegar hef-
ur gert upp hug sinn í þessu efni horfir hins vegar fremur til
ástandsins á flokkunum sem það er að yfirgefa en að það telji sig
hafa vissu fyrir hvernig nýi flokkurinn muni verða.
Og þegar litið er á gömlu flokkana er þessi afstaða skiljanleg.
Þeir eru flestir búnir að lifa sinn tíma, eru ekki lengur fjölda-
hreyfingar heldur fámennisklíkur í takmörkuðu sambandi við
raunverulegt fólk. Það er því næstum tilefni til þess að hvetja
vinstra fólk til að grípa tækifærið og refsa sínum gömlu flokk-
um.
Gunnar Smári Egilsson
Pósturínn
Vesturgötu 2, 101 Reykjavík,
sími 552-2211 fax 552-2311
Bein númer: Ritstjóm: 552-4666, símbréf: 552-2243 Tæknideild: 552-4888
Auglýsingadeild: 552-4888, símbréf: 552-2241 Dreifing: 552-4999
Fréttaskotið: 552-1900 Smáauglýsingar: 552-5577
Skrifstofa Morgunpóstsins er opin mánudaga til föstudaga frá 9:00 til 17:00
Dreifingar- og áskriftardeild er opin mánudaga og fimmtudaga
frá 8:00 til 19:00, aðra virka daga frá 9:00 til 17:00
Auglýsingadeild er opin mánudaga og fimmtudaga frá 9:00 til 18:00,
aðra virka daga frá 9:00 til 17:00
Smáauglýsingadeildin er opin frá 9:00 til 17:00 virka daga,
til 21:00 á briðju- og miðvikudöqum og milli 13:00 oq 21:00 á sunnudögum.
Ummæli
Ég hugsa — því er ég til
„Þess vegna má eiginlega segja að
til að vera í öðrum íþróttum þarf
maður á vissan hátt bara að hafa
brot afþví sem góður þolfimimaður
þarf að hafa. “
Magnús Scheving þolspekingur
Hvar hefur
maðurínn
verið?
„Því
Súsanna
lætur
ekki
nœgja að
úthúða
okkur þátt-
argerðarmönn-
um heldur níðist hún á viðmœlend-
um okkarað ósekju.“
Jón Hallur Stefánsson gúddígæ
Af hverju ekki dotgveiði?
„Ég vil kynna þetta sem leikfimi
þó að þetta heiti
þolfimi. “
Magnús Scheving
ÍSÍ-fræðingur
Réftað láta
þáganga
lausa
„Til hvers að
nota leikara sem
nokkurs konar
„ofurleikbrúður“
leikstjóra?“
Arnór Benónýsson
anarkisti
Sértekjur ríkisstofnana: Veiðar
í gullfiskabúri?
Margar opinberar stofnanir eiga
að afla sértekna til að standa undir
hluta af rekstri sínum. Hugmyndin
er sú að láta markaðslögmálin hafa
áhrif á starfsemi þeirrar þjónustu
sem veitt er með viðskiptavilja sín-
um.
Allt er þetta af hinu góða. Stofn-
anir sem ekki búa við slíkan aga
eiga það á hættu að staðna og ryk-
falla eins og alkunna er. Vinna verk
sín á eigin forsendum og án tillits til
óska og þarfa neytenda. Stundum
endar þetta með því að þjónusta
sem kostuð er af almannafé er veitt
líkt og fyrir náð og miskunn.
Skattgreiðendur sem borga hana
verða að leita eftir henni sem hverj-
ir aðrir beiningarmenn. Slíkt er þó
sem betur fer á undanhaldi. Emb-
ættishroki og skortur á þjónustu-
lund fer víðast hvar minnkandi.
Mismunandi
eðli sértekna
Sértekna afla stofnanir með ýms-
um hætti. Sumar „sértekjurnar"
renna fyrirhafnarlaust í fjárhirslur
þeirra í formi markaðra tekjustofna
ellegar gjalda fyrir einokunarþjón-
ustu með öruggan „rnarkað".
Eins og hverju barni má ljóst
vera þá er ekkert fyrir slíkum „sér-
tekjum“ haft. Öflun þeirra er álíka
erfið og veiðar í eigin gullfiskabúri.
Reyndar iðulega auðveldari ef að er
gáð. Oft þarf hvorki að hreyfa legg
né lið við „öflun“ teknanna eins og
fyrr gat.
I öðrum tilvikum eru „sértekjur"
stofnana að mestu leyti annað nafn
á hvers kyns opinberum styrkjum
sem iðulega þarf ekki að hafa mikið
fyrir vegna greiðs aðgangs að hvers
kyns sjóðum, til dæmis vegna mik-
illa, náinna og persónulegra sam-
banda. Og að síðustu kemur sú
starfsemi sem nálgast veruleika
markaðarins. Þar verður að hafa
fyrir hlutunum, afla viðskiptavina
og sinna þörfum þeirra nægilega
vel til þess að þeir „greiði ekki at-
kvæði sín með fótunum". Fari ann-
að með viðskiptin eða hætti alfarið
að nýta það sem í boði er.
Allt væri þetta svo sem í lagi ef
allir þeir sem þurfa að bera skyn-
bragð á málið, til dæmis stjórn-
málamenn og fjölmiðlar, væru með
yySértekna afla stofnanir meðýmsum hœtti. Sumar
„sértekjurnaru renna fyrirhafnarlaust ífjárhirslur
þeirra íformi markaðra tekjustofna ellegar gjalda fyrir
einokunarþjónustu með öruggan „markað“.“
sértekna. Tekna sem eins og fyrr gat
oftlega eru að langmestu leyti
„sjálfrennandi" og markaðir tekju-
stofnar, opinbert og auðfengið
styrkjafé, ellegar afrakstur misjafn-
lega einlitrar einokunarstarfsemi.
ítrekað hefur verið gefið í skyn að
hátt „sértekjuhlutfall“ væri mæli-
kvarði á „viðskiptahæfni“ og
„frammistöðu“ á markaði. Réttara
væri off að segja að viðkomandi að-
ilar hafi komið sér notalega fyrir í
öruggum straumi einokunartekna
eða í faðmlagi opinberra sjóða rétt
eins og stríðalin gæludýr.
Nú er svo sem ekkert að því,
nema síður sé, að opinberar stofn-
anir afli sér fjár með vissri sam-
keppni um styrkjafé. Fyrirhöfnin
við að afla teknanna verður heldur
meiri en að setja fram óskalista fýr-
ir fjárlög og er það af hinu góða.
Ámælisverður er á hinn bóginn
fyrrgreindur blekkingarleikur með
upplýsingar um fé sem er auðfeng-
ið í skjóli hvers kyns séraðstöðu.
Þar sem reynt er að gefa til kynna
að styrkjafé sem í sumum tilvikum
er orðið svo tryggur tekjustofn að
réttara væri að tala um árviss fram-
lög fremur en samkeppni, séu tekj-
ur af viðskiptum á samkeppnis-
markaði. Þess vegna vísbending um
samkeppnishæfni. Leggja þannig
makindalegar veiðarnar í gullfiska-
búrinu að jöfnu við sjóróðra í rysj-
óttum veðrum.
Nauðsyn
sundurgreiningar
Mál er að slíkum blekkingum
linni. Skipta þarf sértekjum opin-
berra stofnana í nokkra mismun-
andi flokka, til dæmis viðskipta-
tekjur, styrki, markaða tekjustofna
og tekjur af rekstri einokunarstarf-
semi. Án slíkrar sundurgreiningar
er nákvæmlega ekkert unnt að segja
um hæfileika stofnana og starfs-
fólks þeirra til þess að starfa á frjáls-
um markaði.
Meðan þetta er ekki gert geta
fjölmargir forráðamenn stofnana
hins opinbera skreytt sig með fölsk-
um fjöðrum og látið í veðri vaka að
háar tekjur vegna misjafnlega ár-
vissra áskrifta þeirra að opinberu fé
gefi til kynna getu til þess að starfa á
frjálsum markaði. Mál þetta mun
um þessar mundir standa til bóta
samkvæmt hugmyndum sem unn-
ið er að í stjórnkerfinu.
hið mismunandi eðli sérteknanna á
hreinu. Þessu er þó ekki að heilsa.
Umfjöllun í fjölmiðlum og á vett-
vangi stjórnmála ber þess glögg
merki að margir virðast bera lítið
skynbragð á þann gríðarlega mun á
fyrirhöfn og árangri sem dylst að
baki hefðbundnum bókhaldsupp-
lýsingum um sértekjur. Taka töl-
urnar sem góðar og gildar án þess
að hafa minnstu hugmynd um
breytilegan veruleikann að baki
þeim.
Blekkingarleikur
Margar opinberar stofnanir hafa
nýtt sér þessa vanþekkingu á vafa-
saman hátt á undnförnum árum og
gert tilraunir til að ná sér í prik með
því að blása út afrek sín við öflun
JÓN
Erlendsson
yfirverkfræðingur
Þungavigtarmenn eru meðal annars: Árni Sigfússon, Geir H. Haarde, Halldór Ásgrímsson, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, Jóhanna Siguröardóttir, Jón Erlendsson,
Jón Steinar Gunnlaugsson, Ólafur Ragnar Grímsson, Óskar Magnússon, Páll Kr. Pálsson, Svavar Gestsson, Ögmundur Jónasson, Össur Skarphéöinsson.