Helgarpósturinn - 20.03.1997, Blaðsíða 22

22 m
FIMMTUDAGUR 20. MARS1996
Jeanette Winterson
Art Objects:
Essays on Ecstasy
and Effrontery
Vintage 1997
Listir og kynhneigð
Hér er á ferðinni safn ritgerða
eftlr breska rithöfundinn Jeanette
Winterson. Einhverjir kannast
kannski viö sögu hennar Oranges
Are Not the Only Fruit, sem byggist
aö hluta á ævi hennar og kom út
árið 1985. Síöan þá hefur hún sent
frá sér margar bækur; þar á meðai
*►- The Passion og Written on the Bo-
dy, sem hlutu báöar góða dóma.
Bókin Art Objects er greinasafn
Winterson um listir. Þaö má segja
aö hver greinin sé annarri skemmti-
legri. Með þeim athyglisveröari er
þó grein um ævisögu Gertrude
Stein, en þar fjallar Winterson um
þá gagnrýni sem bókin fékk viö út-
komu. Til dæmis var málarinn Mat-
isse afar ósáttur viö eigin lýsingu í
bókinni og þótti hún mjög óná-
kvæm. Winterson setur ævisögu
Gertrude í samhengi viö þær list-
greinar sem voru ríkjandi á þeim
tima þegar bókin kom út. Hún segir
að Matisse heföi sjálfsagt ekki lík-
aö vel ef menn heföu gagnrýnt hluti
í máiverkum hans á svipaðan hátt
og hann gagnrýnir bókina.
Þá má nefna aðra góöa grein
> — sem Wlnterson skrifar um kyn-
hneigö. Þar sem Winterson er
lesbísk einblínir hún nokkuð á
vanda þess aö vera samkynhneigð-
ur rithöfundur. Hún leggur m.a.
áherslu á aö hún sé fyrst og fremst
rithöfundur; hún sé ekki iesbía sem
skrifi bækur.
Jeanette Winterson fer á flug í
þessari bók og tekur lesandann
meö sér, enda eru greinarnar þrótt-
miklar og skemmtilegar. Það er
auðvelt aö mæla meö þessari bók.
Bókin er 192 síður, fæst hjá
Máli og menningu og kostar 1.495
krónur.
Mario Puzo
The Last Don
Ballantine Books 1996
^ Síðasti Guðfaðirínn
Árlö 1965 var Mario Puzo blankur
og vanmetinn.höfundur á fimmtugs-
aldri. Hann ákvaö að skrifa bók sem
seldist og fjórum árum síöar kom
Guöfaöirinn út. Áætlun Puzo gekk
upp, bókin seldist í yfir þrettán millj-
ónum eintaka og höfundurinn vissi
ekki aura sinna tal.
Nú er Puzo orölnn 75 ára og ekki
dauður úr öllum æöufn enn. Hann
hefur sagt skiliö viö Corleone-fjöl-
skylduna og stofnaö nýja, Clericuzio-
fjölskylduna sem býr í Bronx í New
York.
Fyrstl kafli bókarinnar hefst í
skírnarveislu og minnir um margt á
brúökaupið í upphafi Guöfööurins.
Guöfaðlrinn Domehlco Clerlcuzio,
sem hefur stýrt glæpaveldi fjölskyldu
sinnar í tugi ára, hefur aðrar og
meiri fyrirætlanlr fýrir barnabörnin
sín. Hann vill aö öll starfsemi fjöl-
skyldunnar veröi lögmæt og hún
dragi sig alfariö út úr eiturlyfjasölu,
vændi og fjárhættuspllum. Sögusvið-
lö færist til Las Vegas og loks til
Hollywood. En tuttugu ára gamalt
ósætti Qölskyldunnar viö aöra
glæpafjölskyldu, Santadios, stendur
I vegi fyrir áformum gamla mannsins
og þaö lendir á Cross De Lena,
frænda fjölskyldunnar, aö taka mál-
ln f sínar hendur og leysa þau.
The Last Don er sjöunda skáld-
saga Puzo og vafalítiö sú besta frá
því Guðfaöirinn kom út. Persónur
eru margar í bókinni, en Puzo tekst
aö gæöa þær allar llfi.
Bókin er 502 síður, fæst hjá Máli
og menningu og kostar 995 krónur.
Rannsóknarblaðamennska
á íslandi og í lyHdancE
Fiölmiðlar
Halldór Halldórsson
skrifar
Fyrir nokkrum dögum var
frétt í útvarpinu um mál-
efni Sophiu Hansen og frétta-
flutning af máli hennar og
dætra hennar í Tyrklandi.
Meðal annars var vikið að yfir-
lýsingu Halims A1 um, að það
hefði hvarflað að honum að
myrða Sophiu. í fréttinni var
greint frá blaðagreinum tyrk-
nesks blaðamanns, sem væri
mjög virtur rannsóknarblaða-
maður í Tyrklandi. Með birt-
ingu rannsóknar hans á máli
Sophiu og píslargöngu hennar
hafi almenningsálitið byrjað
að snúast henni í hag. í fram-
haldi af því hafi sjónvarp í
Tyrklandi gert þátt um málefni
dætranna og Sophiu.
í flestum löndum eru góðir
rannsóknarblaðamenn taldir
framherjar í blaðamannastétt
og njóta þeir fyrir vikið virð-
ingar og viðúrkenningar. í
Bandaríkjunum eru veitt mörg
sérstök verðlaun fyrir rann-
sóknarblaðamennsku, einn
vinsælasti erlendi fréttaþáttur-
inn í sjónvarpi í Bandaríkjun-
um, og reyndar einnig á ís-
landi, er helzti rannsóknar-
blaðamennskuþáttur Banda-
ríkjanna, 60 Minutes. Þegar
Mike Wallace og félagar voru
að byrja að láta að sér kveða í
upphafi þóttu þeir oft vera of
aðgangsharðir, frekir og vera á
hálum ís. Á þeim dundu
skammir um siðleysi og frekju.
Þetta breyttist þó fljótt. Fólk
vandist efnistökunum og brátt
sáu áhorfendur, að þátturinn
veitti bráðnauðsynlegt aðhald
í bandarísku samfélagi.
Núna er þátturinn og hefur
lengi verið stjarnan í banda-
rískri sjónvarpsfréttamennsku
og rannsóknarblaðamennsku.
Aðalástæðan fyrir vinsældum
þáttarins eru gæðin. Hin meg-
inástæðan er ríkur skilningur
Bandaríkjamanna á því hlut-
verki fjölmiðla að veita stjórn-
völdum, dómstólum, þing-
mönnum, fyrirtækjum o.fl. að-
hald.
Rannsókn ekki í þágu eig-
endanna
Hér á skerinu er ekki lengur
stunduð rannsóknarblaða-
mennska af nokkru viti. Aðal-
ástæðan er sú, að eigendur ís-
lenzkra fjölmiðla eru annars
vegar ríkið, og hvílir af þeim
sökum lamandi hönd á þeim
fjölmiðlum, og svo hins vegar
lítill hópur fjársterkra aðila,
sem sér hag sínum bezt borgið
með óbreyttu ástandi. Starf
rannsóknarblaðamannsins,
hvort sem hann fjallar um
sorgarsögu einstaklinga eða
þjóðar, er til þess fallið að
rugga skútunni. Slíkt er hinum
örsmáa valdahópi íslenzka
samfélagsins ekki hugnanlegt.
Það er slæmt fyrir bissness. Til
dæmis blaðabissnessinn. Hér-
lendis eru pólitískir og efna-
hagslegir hagsmunir svo sam-
ansúrraðir, að fjölmiðlarnir
iðka ekki af fullum krafti það
tjáningarfrelsi, sem þeim er þó
tryggt í stjórnarskrá.
Önnur mikilvæg ástæða fyrir
því, að á íslandi er ekki stund-
uð rannsóknarblaðamennska,
er sú, að fjölmiðlarnir keppa á
pínulitlum markaði og því er
það nánast efnahagsleg firra
fyrir blaðaútgefanda að leggja
einhverja áherzlu á að fjalía
um það, sem betur mætti fara í
þjóðfélaginu.
Mogginn gæti, ef hann
bara vildi
Ég hef oft sagt, að Morgun-
blaðið sé eina blaðið, sem gæti
sett mannskap í svona verk-
efni. Ef blaðið kannaði og fjall-
aði um aðeins hluta þeirra
frétta, sem ritstjórunum og
blaðamönnum berst til eyrna,
myndi fljótt draga úr stöðu
Moggans sem valdastofnunar í
„Starf rannsóknarblaða-
mannsins, hvort sem
hann fjallar um sorgar-
sögu einstaklinga eða
þjóðar, er til þess fallið
að rugga skútunni. Slíkt
er hinum örsmáavalda-
hópi íslenzka samfélags-
ins ekki hugnanlegt.
Það er slæmt fyrir biss-
ness. Til dæmis blaða-
bissnessinn.11
íslenzku samfélagi. Blaðið færi
fljótlega að stíga á of viðkvæm-
ar tær.
Hér er skylt að nefna, að eng-
inn fjölmiðill gerir stórtíðind-
um í íslenzku efnahagslífi bet-
ur skil en Morgunblaðið. Eng-
inn slær þeim við í því efni.
Samt virðist mér blaðið sitja á
forvitnilegum staðreyndum
eða reyna að gera lítið úr öðru.
Á liðnum áratug var reynt að
stunda reglubundna rannsókn-
arblaðamennsku á Helgarpóst-
inum og gekk mjög vel. En það
var dýrt vegna tímafrekra
verkefna og ófáar auglýsing-
arnar, sem blaðið missti af
vegna rannsóknarskrifa. M.a.s.
Blaðamannafélag fslands ætl-
aði fyrir margt löngu að veita
sérstaka viðurkenningu fyrir
rannsóknarblaðamennsku, en
fulltrúi íhaldssamari afla á
pressumarkaði, einkum, kom í
veg fyrir, að verðlaunin væru
veitt. Síðan hefur ekkert gerzt.
Hérlendis er núorðið svo
komið málum, að menn eru
lattir frá því að stunda rann-
sóknarblaðamennsku. Það sé
ekki vænlegt fyrir frama við-
komandi á litlum íslenzkum
blaðamannamarkaði. íslenzkir
blaðamenn eru þannig í gísl-
ingu frama og lélegra launa
þeirra, sem fara með fjárreið-
urnar á blaðamarkaðnum.
Þeir sem fara með völd vilja
ekki sjá eða heyra rannsóknar-
blaðamennsku.
Mannlíf vekur vonir...
Fréttin um rannsóknarblaða-
mennsku í Tyrklandi, sem
hingað til hefur ekki verið ofar-
lega á blaði um mannréttindi
og óháða fjölmiðlun, vakti at-
hygli mína. Ekki síður er
ástæða til að nefna nákvæma
umfjöllun Mannlífs um efnaðan
dópsala og vinnubrögð hjá lög-
reglu og dómsmálaráðuneyti.
Útgefandi Mannlífs, Fróði, á
hrós skilið fyrir að snúa sér að
verkefnum af þessum toga. Af
nógu er að taka.
Hrafn Jökulsson, nýr rit-
stjóri Mannlífs, á jafnframt
hrós skilið fyrir að sökkva sér
ofan í svona verkefni.
P.S. Einhvern veginn kann
ég ákaflega illa við þá persónu-
dýrkun, sem felst í uppátæki
tveggja ungra ritstjóra þessa
dagana. Fyrrnefndur Hrafn og
Stefán Jón Hafstein, DT, eru
farnir að koma fram í auglýs-
ingum um blöð sín, svona svip-
að og sölumenn notaðra bíla í
Bandaríkjunum!
Alvara
al-
Zhinsui Li:
The Private Life of
Chairman Mao
Arrow 1994
Læknir Maó, skrá-
setjari Maó
Li var einkalæknir Maó
Tze Tungs þangaö til aö
leiðtogi Kína lést 1976.
Maó ríkti öll eftirstríðsárin í
fjölmennasta rfki heims og
haföi gríðarleg áhrif. Á Vest-
urlöndum héldu margir
vinstrimenn upp á leiötog-
ann löngu eftir aö þeir voru
búnir aö gefa Sovétríkin
upp á bátinn.
Bók Lis er talin markverð-
asta ævisaga Maós og
breski sagnfræðingurinn
Hugh Trevor-Roper líkir Li
viö Tacitus, skrásetjara
Rómarveldis.
Eins og aö líkum lætur
var Li í einstæöri aöstööu
til að fylgjast meö leiötog-
anum. Myndin sem hann
dregur upp af honum er
ekki falleg. Maó þreif sig
sjaldnast og tennumar voru
svartar vegna þess aö henn
notaði te til að hreinsa
þær. Hann trúði á lækn-
ingamátt kynlífs og forfæröi
þúsundir kínverskra
kvenna.
Höfundurinn flutti til
Bandaríkjanna eftir lát Ma-
ós og lést þar fyrir tveim ár-
um.
Bókin fæst hjá Máli og
menningu og kostar 1.995
kr.
Swl.lv! ILSCíb
skáldsögur eru
mundir
seldar meö
30% afsiætti
og menningii.
Bók sem
skipti
ir máli
„Þær bækur sem liggja á náttborðinu mínu hverju sinni skipta
mig mestu máli. Nú liggja þar bækur Böðvars Guðmundssonar um
ísiensku vesturfarana og bókin Snillingurinn og leiðsögumaðurinn
eftir Jón Viðar Jónsson. Að baki báðum bókum liggur gífurleg
heimilda- og þekkingarsöfnun, en bók Böðvars í tveimur bindum
er skáldsaga, verðlaunuð og á leið upp á hvíta tjaldið. Bók Jóns
Viðars er doktorsrit hans við Stokkhólmsháskóla, enn ekki íslensk-
að. Ritið er bæði fræðandi og skemmtilegt og ætti að vera skyldu-
nám í Leiklistarskólanum. Snillingurinn í bók Jóns er hin eina og
sanna prímadonna íslendinga, Stefanía Guðmundsdóttir leikkona,
en leiðsögumaðurinn er skáldið Einar H. Kvaran. Auk sögu þeirra
og samvinnu eru leiklistarsögu á æviárum þeirra gerð mjög góð
skil. Aðalpersónan í skáldsögu Böðvars er Ólafur fíólín, snillingur-
Brynja Benediktsdóttir
inn sem fluttist vestur um haf en fékk hvorki leiðsögn í list
sinni né næði. Ólafur er fumbyggi á Nýja-íslandi, fór til Vestur-
heims allslaus árið 1874 með konu og þrjú smábörn og fiðl-
una í farteskinu. Stefaníu er boðið í leikferð til Vesturheims af
afkomendum frumbyggjanna tæpri hálfri öld síðar. Hún tekur
sig upp með þrjú börn sín, sýnir afrakstur listsköpunar sinnar
vítt um byggð og hlýtur einróma lof fyrir. Það sem skilur að
þessa tvo listamenn eru m.a. breyttir tímar og ytri aðstæður.
Annar er ofurseldur brauðstritinu — hann er á hungurlínunni
alla tíð, fyrirvinnan — en Stefanía er komin feti lengra. Eigin-
maðurinn skaffar, hún „fær“ að helga sig listinni, sem voru
forréttindi tímans.“