Alþýðublaðið - 12.11.1976, Qupperneq 5

ss&- 'Föstudagur 12. nóvember 1976
OTLÖND 5
Grein eftir
John Gardner
úr Christian
Science
Monitor
v__--------J
„Við getum ekki talað um
framtið Bandarikjanna eins og
þau væru á annarri jarðstjörnu.
Með hliðsjón af þvi tel ég” segir
John Gardner i grein i Christian
Science Monitor, „að mannkynið
þurfi að glima við sexþættan
vanda næsta áratuginn”.
Árekstrar.
Tilgangslaust er að horfa til
framtiðarinnar, án þess að viður-
kenna vandann af mannlegum
árekstrum. A tímabili skynjuðum
við hættuna á atómstriði sem að-
eins tvihliða, það er milli Banda-
rikjanna og Sovétþjóðanna. Þvi
fer fjarri, að þetta ástand sé leng-
ur fyrir hendi og hættan hefur
stóraukizt við tilkomu fleiri
kjarnorkuvelda.
Við getum sagtað með hverjum
deginum, sem líður, aukist hætt-
an á þvi að misskilningur eða bl-
átt áfram slys, verði þess vald-
andi að jafnvægi raskist og slik
styrjöld brjótist út.
Brátt mun að því reka, að enn
óþekkt eyðingaröfl verða upp
fundin, sem gætu komizt i hendur
hryðjuverkamanna eða geð-
veikra.
Það er næsta trúlegt, að það
verði einmitt einhverjir slikir,
sem fleygja næstu kjarna-
sprengju i reiði eða æði, án þess
að nokkur sérstök þjóð verði við
það bendluð. Auk þessa verðum
við auðvitað að horfast i augu við
margskonar aðra árekstra, ekki
aðeins milli þjóða, heldur einnig
misjafnt, mannlegt gildismat,
svo sem kynþátta- og trúarlega
fordóma.
I sérhverju lýðfrjálsu þjóð-
félagi má kalla allskonar
árekstra nauðsynlega, meira að
segja æskilega fyrir þjóðarsálina.
Þeir þurfa enganveginn að vera
sprottnir af mannlegri löngun til
valdbeitingar. Stundum geta þeir
sprottið af eðlilegri samkeppni,
þeir geta orsakazt af allskonar
órettlæti, sem þörf er að lagfæra.
Ogfrjálstog löghlýðið þjóðfélag á
að geta haft á sinu valdi, að lag-
færa misfellurnar á grundvelli
laga og réttvisi.
Ef við gætum okkar, getum við
vissulega byggt upp friðasaman
heim með þvi að ástunda það eðli-
lega hugarfar, sem viðurkennir
flóð og fjöru árekstranna og
spennunnar i mannlifinu.
Vera má, að við náum aldrei
þessu takmarki að fullu og öllu,
ogþó.. Sérhvertnútima þjóðfélag
er bundið við sinar erfðavenjur og
staðarlega siði, sem hafa orðið i
hugskoti manna einskonar
þjóðareinkenni.
Með þvi nýja gildismati, að við
séum öll ábyrg fyrir framtið jarð-
stjörnunnar okkar getur vissu-
lega dregið saman, jafnvel á
heimsmælikvarða.
Mannfjölgunin.
Mannkyninu fjölgar með ótrú-
legum hraða, sem bezt sést af þvi,
að fæðingar eru 200 þúsund fleiri
daglega en dauðsföll. Það þýðir
að við verðum að horfast i augu
við að standast gifurlega aukn-
ingu mannfólks á næstu timum —
þarf ekki aldir til. Niðurstaðan af
þessu hlýtur að vera hætta. á
auknum þjáningum og efnahags-
legum þrengingum.
Menn hafa rætt fram og aftur —
án þess að komast að raunhæfri
niðurstöðu, hvort heldur eigi að
leggja áherzlu á skynisamlegar
áætlanir um fjölskyldustærð,
aukna upplýsingu, aukna fram-
leiðslu o.þ.h.
Ég tel eina skynsamlega svarið
vera: Allt þetta.
Við vitum ekki nálægt þvi eins
vel og skyldi, hvaða möguleika
við höfum til aukinnar fram-
Hlutverk Bandaríkj-
næstu áratuginn
anna
leiðslu á jarðargróða, en það eru
sterkar likur á, að ef okkur tekst
að lyfta þeim, sem lægst standa
og þar með koma þeim i hóp
neyzluþjóðfélaga, muni þeir
möguleikar brátt þrjóta.
Liffræðin.
Okkur er ljóst — sumum vel,
sumum miður — að liffræðilegur
forði okkar er ekki ótæmandi. Við
vitum um hætturnar sem búnar
eru loftslagi okkar, jarðvegi og
vatnsforða, og hættur, sem geta
ógnað efri loftlögum og orsakað
allskonar hitabreytingar.
Ý msir eru þeirrar skoðunar, að
vel menntar þjóðir stefni að út-
rýmingu mengunarvalda, hvað
sem það kostaði hagvöxtinn, en
vanþróaðar þjóðir meti hagvöxt-
inn öllu ofar. Þetta er að einfalda
málíð um of. Hugsandi menn i öll-
um þjóöfélögum leita yfirleitt
ráða til þess að ganga ekki um of
á liffræðilegan forða jarðar.
Þvi skal samt ekki neitað, að
alltof litill gaumur er þessu gef-
inn i iðnrikjunum, og vissulega
eiga Bandarikjamenn sinn stóra
og óafsakanlega þátt hér i.
Hvað sem öðru liður verða
iðnaðarveldin að taka sig hér
rækilega á.
Einstaklingurinn og
þjóðfélagið.
Þaulskipulagt þjóðfélag er að-
eins huglægur möguleiki, eins og
sakir standa. Ef kröfur sam-
félagsins eru nýttar til að þrengja
að frelsi og einstaklingshyggju
um skör fram, er um leið sett
stifla i sköpunar- og endur-
nýjunarfarveginn. A hinn bóginn,
ef einstaklingshyggjan leiðir til
stjórnleysis og einskonar frum-
skógahyggju, hlýtur það þjóð-
félag að úrkynjast.
Hérkomum við að grundvallar-
vanda. í fyrsta lagi, að þjóðfélag-
ið sé þess umkomið að skapa
ábyrgðartilfinningu þegnanna og
setja sér lög samkvæmt þvi, en
það er eina vonin til að ekki verði
stýfður vaxtarbroddur sköpunar-
máttarins. 1 öðru lagi, hvernig
hæfileg einstaklingshyggja
standistþá raun, að skipulagning
ráðamanna taki i æ rikari mæli
fram fyrir hendur manna, og
fram komi litlaus og nafnlaus
múgur.
Þetta er verðugt Ihugunarefni.
Jafnrétti til
lifsins gæða.
Umræður um jafnrétti munu
seint taka enda. Auðvitað er borin
von að allir menn verði nokkru
sinni jafn skynsamir, jafnstórir,
jafngóðir, eða jafn hamingjusam-
ir.
En við viljum trúa þvi, ef við
stefnum markvisst að og vinnum
ósleitilega, að við getum gert alla
jafna fyrir lögunum, getum gefið
öllum jöfn tækifæri og ef við
leggjum verulega hart aö okkur,
gefið öllum tiltölulega jafnan að-
gang að gæðum lifsins, svo sem
uppfræðslu, heilbrigðisþjónustu,
húsaskjóls og matar.
Þetta er löng leið. Enda þótt létt
væri af þrúgun vankunnáttu, kyn-
þáttamisréttis, kúgunar kvenna
o.s.frv, mundi þó eftir standa
veigamikið atriði — fátæktin.
Við vitum, að fátæktin er hér
meira og minna landlæg, og ef við
skyggnumst viðar um bekki, ligg-
ur þetta á borðinu:
I þrónunarlöndum, sem hafa
um 2000 milljónir ibúa eru um
40%, eða 800 milljónir, sem aðeins
hjara, og einu sinni varla það.
Það erákaflega erfitt fyrir fólk,
sem lifir — þó ekki sé nema við
bærileg lifskjör, að skilja ógnir
hins algjöra allsleysis, hungur
þessa fólks, andlega og likamlega
vangetu, sem bæði stafar af
næringarskorti og skorti á heil-
brigðiseftirliti.
Við slikar aðstæður eru umræð-
ur um jöfn tækifæri sem hljóm-
andi málmur og hvellandi bjalla
— innihaldslaus.
Gildismat og trú.
Bæði dýr og menn gefa svörun
við umhverfi sinu. En hér ganga
mannlegar verur lengra. 1 þeirra
valdi er, að einka sér allskonar
huglæga hluti, svo sem táknmál,
þjóðtrú, imyndunarafl. drauma
hugsýnir og heimshyggju, sem
þeir snúast jafnt við og umhverfi
sinu.
Meginhlutann af þessari öld
hafa fjölmargir af bezt upp-
fræddu einstaklingum okkar trú-
að þvi (eða látist trúa þvi) að
þessir eiginleikar væru á engan
hátt þýðingarmiklir.
En nú, undir lok aldarinnar,
hefur þetta orðið rikara ihugunar-
efni, og menn hafa glimt við
spurningar sem þessar:
Þurfum við nýtt gildismat?
Þurfum við nýja trú? Svarið hlýt-
ur að vera „Nei”. Eigum við að
hverfa aftur til þess sem var, og
aftur svörum við neitandi.
Nútima verðmæti og þar með
talin trúmál, eiga rætur sinar að
rekja til þess sem vár. Það getur
hafa tekið margháttuðum mynd-
breytingum, en er samt undirrót-
in.
Við getum ekki horfið til for-
tiðarinnar, fremur en við megum
vanmeta hana. Lífið gengur sinn
gang.
Latneska máltækið „Natura
non facit saltus,” segir réttilega
að náttúran byggi ekki á stökk-
breytingum, þvi síður stekkur
hún afturábak. Or þeim arfi, sem
fortiðin hefur skilað okkur i hend-
ur, spinnum við nýtt, sem sam-
hæft er aðstöðu liðandi stundar.
Ef það bregzt er skammt til enda-
lokanna.
—