Vísir - 16.12.1975, Blaðsíða 9

VISIR Þriðjudagur 16. desember 1975.
V
Uppsláttarrit á íslensku
ÓlafurBjörnsson: HAGFRÆÐI
(ALFRÆÐI MENNING AR-
SJÓDS). Otg. Menningarsjóöur.
Ekki þarf að fara um það
ímörgum orðum hve bagalegt er
íyrir menningarþjdð að eiga
ekki alfræðirit á eigin tungu.
Menningarsjóður hugðist bæta
úrbrýnni þörfoglát semja slika
bók, en verkefnið fór úr böndun-
um á hinn furðulegasta hátt, og
var hætt við allt saman, þó ekki
|fyrr en búið var að sem ja mikið
efni og jafnvel farið að setja
það. ALFRÆÐI MENNINGAR-
SJÓÐS hefur hingað til birt i
fjórum smáum bindum efni
sem að mestu mun tekið úr
dánarbúi alfræðibókarinnar
miklu, ritað i stuttum greinum
undir uppsláttarorðum i staf-
rófsröð.
Nú eru til alfræðiverk sem
gefin eru út á þennan hátt, skipt
i bindi eftir fræðigreinum og
þekkingarsviðum, og hafa sum
þótt takast vel, þótt þau geti
aldrei fyllilega komið i stað
óskiptrar alfræðibókar. óskandi
er aö ALFRÆÐI MENNING-
ARSJÓÐS geti vaxið upp i slikt
heildstætt safn uppsláttarrita,
það væri ómetanlegur fengur.
En að visu verður ekki sagt að
upphafið lofi góðu um slikan
árangur. Bindin eru ekki einu
sinni tölusett, hvað þá að þau
flytji neinar upplýsingar um
áformað framhald útgáfunnar.
Ekki er að sjá að nein ritstjórn
sé yfir flokknum i heild.
Menningarsjóður þyrfti að gera
grein fyrir þvi hvort ætlun
hans er að gera einhvers konar
heild úr þessum flokki rita, eða
hvort einungis er verið að reyna
að nýta til einhvers þá peninga
sem búið var að leggja i alfræði-
bókina.
En jafnvel þótt of snemmt sé
að spá um það hvort þessi flokk-
ur rita verður nokkru sinni eigu-
legur sem heild, geta einstök
bindi hans að sjálfsögðu haft sitt
gildi fyrir þá sem áhuga hafa á
efni þeirra. Það á sannarlega
við um þessa bók ólafs Björns-
sonar prófessors, sem ber heitiö
HAGFRÆÐI en fjallar raunar
um EFNAHAGSMÁL i viðara
skilningi. Þar með er henni
markað afar vítt svið, en rýmið
þó aðeins 60 siður (að vísu þétt-
prentaðar). Það er feikilegur
vandi að nýta svo litiö rúm
þannig að gagn sé að, en ólafi
hefur tekizt það aðdáanlega vel,
og sýnt mikla dómgreind i
vali og skipan efnisins.
Af sviði hagfræðinnar sjálfrar
velur ólafur til skilgreiningar fá
ein hinna mikilvægustu hugtaka
(úr þjóðhagfræði fremur en
rekstrarhagfræði), og er það
skynsamlegt, þvi að litið þýðir
að skilgreina hugtök þegar ekki
er ráörúm til að lýsa þvi sam-
hengi sem gerir þau markverð.
Hefði jafnvel mátt ganga lengra
i þá átt, fækka enn formlegum
skilgreiningum en fjölga dæm-
um um þá hugsun er liggur að
baki fræðiheitunum (eins og
Ólafur notar mjög vel i sumum
greinunum, t.d. um jafngildis-
ferla og sambærilegan kostn-
að).
Gengnum hagfræðingum og
kenningum þeirra eru gerð
allgóð skil eftir þvi sem rúm
leyfir, kannski tiltölulega meiri
en hagfræðistefnum samtim-
ans. En hvað mestu rými er
varið til að fjalla um þau fyrir-
bæri efnahagslifsins sem mest
snerta stjórnmál og daglegt lií
svo sem tolla og skatta,
verðlagseftirlit, almanna-
tryggingar, lifskjör, inn-
flutningshöft o.s.frv. Þar fylgja
hóflegar og vel valdar söguleg-
ar upplýsingar, og viðast hvar
er efnið vandlega tengt islenzk-
um aðstæðum. Fyrir þetta á
Ólafur sérstakar þakkir skilið.
Ólafur gerir nokkuð af þvi að
fjalla um nokkur skyld hugtök i
sömu grein og visa svo á milli og
mætti gera meira af þvi til að
spara rúm og gera efnið sam-
felldara (t.d. hinar ýmsu
tegundir visitalna). Einnig hefði
verið til bóta að nota meir af
töflum, linuritum og skýringar-
myndum, og hefði þá mátt
fækka ljósmyndum, sem flestar
eru andlitsmyndir, nær allar illa
prentaðar og fáar til nokkurs
gagns fyrir lesandann.
Fræöiorð baka höfundi bókar
sem þessarar mikil vand-
kvæöi. Ólafur heldur sig sem
allra mest við þau islenzk heiti
sem einhverja hefð hafa unnið
og stenzt allar freistingar til að
koma sér upp samstæðu kerfi
nýyrða. Liklega er það skyn-
samlega ráðið. Að öðru leyti er
still og málfar bókarinnar
viöunandi, ekki þó hnökralaus.
HAGFRÆÐI Ólafs Björns-
sonar er vönduð og nytsaínleg
bók sem á erindi til margra
vegna þess hve skynsamlega
efni hennar er valið.
STULKA VERÐUR OLETT
Milli striða
Jakob Jónasson
isafoldarprentsmiðja
Það er upphaf þessa máls að
stúlka verður ólétt á siglingu til
Kaupmannahafnar. Barnsfað-
irinn er danskur stýrimaður.
Forgrunnspersóna sögunnar,
örn Skaftason, heyr nokkurt
sálarstrið, þvi ólétta stúlkan er
æskuást hans.
Auðheyrt er á þessu upp-
hafi, að um margt tilheyrir
þessi skáldsaga Jakobs Jónas-
sonar öðrum tima en nú eru
uppi með þjóð vorri, þvi sálar-
striöin eru leyst með einföldum
aðgerðum i stað þess að standa
ævilangt og verða að skáldsögu-
efnum. Þegar Þorgils gjallandi
skrifari ,,Upp við fossa”, kom
fram visst þjóðfélagslegt órétt-
læti I ástum sögupersóna, svo
jafnvel unglingar skildu
óréttlætið tilfinningalegum
skilningi, hvað sem rökum
verksins annars leið. Það þarf
þvi ekki endilega að vera
minniháttar atriði að stúlka
verði ólétt i skáldsögu. Að hinu
xsuæfc'
v
Milli stríða
Skáldkaqa
þarf sifellt að gæta, að óléttan
eigi annað erindi i'skáldsögu en
valda óþægindum i sálartötri
annarrar persónu verksins. Hún
þarf að valda lesandanum
óþægindum.
Ég hef gerzt svo margorður
um þetta atriði til að freista
þess að syna fram á að þótt
skáldsögum sé ekki ætlað annað
en vera haglega útbúinn
skemmtilestur, þurfa voðar
þeirra að höfða til lesenda, engu
siður en gleðin og sigrarnir.
Það er t.d. engum heimilt að
skrifa leiðinlegar skáidsögur
öðrum en þeim, sem ganga með
samfélagsspurningar sifellt á
vörunum, og svo þeim, sem eru
það gáfaðir, að enginn ætlast til
að fólk skilji þá.
Jakob Jónasson hefur skrifað
stóra skáldsögu nú að
þessu sinni. Mér sýnist hún
vera bezta skáldsaga hans til
þessa. Að visu er sá ljóður á
verkinu, að sumsstaðar verða
samtölin of löng og viðamikil til
að geta talizt eðlileg. A þetta
sinn þátt i þvi, að veikja
persónugerðina, einkum þegar
persónur eru látnar bera sér i
munn lýsingar og frásagnir,
sem væru betur i beinum texta
frá höfundi. Aftur á móti sjást
viða eðlileg samtöl og oft næsta
hressileg. Það er þvi ekki
kunnáttuleysi fyrir að fara,
heldur hefur bókin einhvern
veginn lagzt svona, og er oft
erfitt við þvi að gera. Þessara
vandamála samtalanna gætir
minna, þegar liður á verkið,

m

c
Indriöi G.
Þorsteinsson skrifar
""" v
3
enda verður frásögnin öll
kersknislegri eftir þvi sem
lengra liður frá óléttunni, sem
gerir bókina heldur fram
þunga. örn Skaftason er ágætur
maður og þarf að segja þeirri
samtið, sem hann er uppi á til
syndanna. Undir lokin tengist
verkið fyrri sögu höfundar og
virðist þvi mega ætla að stefnt
sé að nokkru framhaldi verks-