Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1940, Blaðsíða 10

402
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
ódrukkinn, og reynir því að skína
eins og heilagur engill við hlið
hans í vitnisburðum þeim, er
hann tók um málið. Næsta dag
sýnist svo vera um skift. Oddur
virðist þá vera orðinn heldur
svolalegur, en biskup hefir þá
verið betri. Eru um þetta löng
skjöl og plögg, því að rekistefna
varð út af því. Þá gengu og sög-
ur um drykkjuskap Vídalíns á al-
þingi. Getur vel verið, að hann
hafi tekið nokkurn þátt í drykkju
skap þeim, sem þar tíðkaðist, en
á hinn bóginn hafa allar sögur
um það verið stórum ýktar af
fjandmönnum hans. Bæði Þorkell
faðir hans, og Þórður rektor, bróð-
ir hans, voru töluvert drjrkkfeld-
ir, enda var þetta mjög algengt
á þeim tímum, ekki aðeins hjer
á landi, heldur víðar. En um þetta
efni má sjálfsagt meta meira
skýrslu Jóns prófasts Halldórs-
sonar en skrif óvandaðra and-
stæðinga. Síra Jón ritar svo 10.
sept. 1714 út af ásökunum í garð
Vídalíns:
„Aldrei hindraður
á sínu viti“.
„— — — er mín einlæg og
sjálfviljug játun og meðkenning
.......að eg var á straxnefndu
ári, anno 1713 nálægur á fyr-
greindri almennilegri stiftisins
prestastefnu og þar til með öðr-
um heiðarlegum kennimönnum til
dóms nefndur, og sá eg ekki nje
formerkti velnefndan hr. biskup-
inn, Mag. Jón Thorkelsson Wída-
lín nokkurntíma í sínu dómara
embætti á þeirri Synodo eður öðr-
um nokkurn tíma, af víni eður
áfengum drykk hindraðan á sínu
viti eður forstandi, einna síður
yfirkominn, um allan þann tíma,
sem eg sá, til vissi og honum ná-
lægur var, og ei minnist eg að
eg hann sjeð hafi nokkurntíma í
sínum embættisútrjettingum af
drykkjuskap svo hindraðan, að
hann hafi þær ekki kristilega og
röggsamlega þess vegna fram-
kvæmt“.
Þessi yfirlýsing síra Jóns er svo
gifetilega samin, að auðsætt er, að
henni má fulltreysta, enda er og
nafn síra Jóns trygging þess. Og
hún setur því öllum ásökunum um
drykkjuskap Vídalíns þau tak-
mörk, sem ekki tjáir að fara út
yfir.
* Hitt er svo annað mál, að á
slíkri öld hefði biskup þurft að
vera svo laus við þennan löst, að
hann hefði bæði verið öðrum til
fyrirmyndar og getað tekið fast
í taumana þar sem þess var þörf.
Svo var því t. d. farið um eftir-
mann Vídalíns, Jón biskup Arna-
son, þó að hann hafi ef til vill
ekki áorkað eins miklu í því efni
og hann óskaði.
V.
Á Kaldadalsvegi
essi grein er nú sjálfsagt orð-
in eins löng ag Lesbók hent-
ar. En fátt eitt hefir þó verið
fram dregið, og alls ekki það, sem
gert hefir garðinn frægan. Hjer
hefir ekkert verið minst á lær-
dóm Vídalíns nje það, sem lyftir
honum hæst, prjedikarahæfileika
hans. Verður það að bíða annars
tíma, enda engin hætta að týnist
nje sje nokkrum manni ókunn-
ugt. Hefir Jón Vídalín vafalaust
verið lærðasti maður í guðfræði
sinnar samtíðar. Vitnisburðir hans
eru frábærir frá því er hann hefur
nám sitt. Hann er og latínuskáhl
eitt hið mesta, sem verið hefir
hjer á landi. Og þegar líða tók á
biskupsdóm hans fór hann að
starfa mjög að bókagerð. Þarf
ekki að efa, að hann hefði orðið
þar einn af stórvirkustu mönnum
þjóðarinnar, ef honum hefði orð-
ið langs lífs auðið.
En svo varð ekki. Hann and-
aðist óvænt á leið sinni vestur að
Staðarstað, þar sem hann ætlaði
að vera við útför mágs síns, síra
Þórðar prófasts Jónssonar. Fór
hann, af stað 26. ágúst (1720). Er
frásögn síra Jóns Halldórssonar
þessi: „Þann sama dag kendi hann
verkjar fyrir brjóstinu, helst þá
hann kom vestur á Sleðaás, svo
hann komst með þjáningu um
kveldið í sæluhús. Þróaðist verk-
urinn svo um nóttina, að hann
treysti sjer ekki að ferðast lengra.
Ljet kirkjuprestinn, síra ólaf
Gíslason1) opna sjer æð á hægra
handleggnum. Svíaði að sönnu
verkurinn; en þó gat hann ei snú-
ið sjer sjálfur í sænginni. En sótt-
in magnaðist svo mjög, að hann
fjekk stundum missýningar og
höfuðóra.
„Jeg á góða heimvon“.
Þann 29. ágúst jukust óþæg-
indin fyrir hans brjósti. Spurði
hann þá prestinn, hvernig hon-
um litist á sinn sjúkdóm. Síra
Ólafur svaraði: „Mjer líst, herra,
sem þjer munið ei lengi hjer eft-
ir þurfa að berjast við heiminn“.
Hinn svaraði; „Því er gott að
taka. Eg á góða heimvon“. —
Síðan inti presturinn til við hann,
hvort hann vildi ei meðtaka Kristi
kvöldmáltíðarsakramentum. Hann
svaraði, það hann væri svo þung-
lega haldinn af sóttinni, helst í
höfðinu, að hann treysti sjer ekki
til að gera það verðuglega, e.n
bað prestinn vera ókvíðinn um
sína velferð, því að miskunnar-
faðmur Guðs stæði nú altíð út-
breiddur á móti sjer og hans náð-
ardyr opnar fyrir sinni sálu.
Að morgni þess 30. ág., sem
var föstudagur, dró mjög af öll-
um hans líkamskröftum. Las prest-
urinn þá Guðs orð fyrir honum,
drottinlega bæn og blessunarorð-
in, og að því enduðu tók hann
*) Hann varð síðar biskup í
Skálholti, 1747—53.