Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1946, Blaðsíða 2

190
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
eru listaverk. Þessi sannindi virð-
ast ætla að fara að gerast nokkuð
augljós í sögunni um silfursalann
og Fossvallabóndann. Sagan er
orðin listaverk, þar sem dómur-
inn gengur á Fossvallabóndann, en
silfursalinn er orðinn píslarvottur
örlaganna í almenningsálitinu. Það
er þessvegna ekki úr vegi, að taka
þessa sögu til athugunar, og gera
við hana þær athugasemdir, sem
við verður kopið. Og þar sem
hvorttveggja er til, að munnmæla-
sagan um silfursalann þarf mikilla
athugana við hvað stunda og stað-
fræði snertir, og góð rök liggja
fyrir því, að beinafundurinn við
Jökulsána eigi ekkert skylt við
hann, þá er best að gera þær at-
hugasemdir strax. Hinsvegar er
það og verður jafn óupplýst mál,
hvað orðið hafi að silfursalanum
og jafn ómögulegt að hreinsa Foss-
vallabóndann af orðróminum sem
nú er kominn á um viðskifti þeirra
silfursalans.
JEG vil þó taka fram, að mjer
finst rjettara, að færa alt til betra
vegar fyrir Fossvallabóndann, hafa
það sem betra er, meðan hið verra
kemur ekki í ljós, því að það ætti
að þurfa mikið til að dæma dáinn
mann, sem virðist hafa lifað lífi
sínu eigi lakar en gerist og gengur,
og haft fullar og enda góðar virð-
ingar af sinni samtíð. Þessi Foss-
vallabóndi, sem hjer um ræðir, hjet
Benjamín Pjetursson, og var einn
af hinum svokölluðu eldri Hákon-
arstaðabræðrum. En Hákonastaða-
bræður, bæði ejdri og yngri,- voru
viðurkendir harðleiks- drengskap
ar- og dugnaðarmenn. Voru for
eldrar Benjamíns Pjetur Pjeturss.
bóndi á Fossi í Vopnafirði og síðar
á Hákonarstöðum á Jökuldal, og
Hallfríðar dóttur Galdra Eggerts
Einarssonar Pggertssonar prests á
Svalbarði í Þistilfirði.
Bræður Benjamíns voru m. a.
Pjetur Jökull á Hákonarstöðum
faðir hinna yngri Hákonarstaðar-
bræðra, sá er leitaði Vatnajökuls-
vegar 1834, og tók nafn sitt af þeirri
ferð; varaþingm. Norðmýlinga um
skeið, d. 1853. Jónatan hinn eldri
á Eiðum, sem fór til Ameríku, Hall
grímur í Fremraseli í Tungu, orð-
lagður dugnaðarmaður og Þorgrím
ur á Hámundarstöðum í Vopna-
firði, er merkt fólk er frá komið
þar um slóðir. Ein föðursystir hans
var m. a. Þorbjörg, langamma Jóns
Ólafssonar ritstjóra.
Er þetta alt þjóðkunnugt höfð-
ings- og myndarfólk.
Á Fossvöllum höfðu búið lengi
fyrir og eftir aldamótin 1800, ágæt-
is hjón, Rustikus Björnsson og Guð
rún Jónsdóttir, hannyrðakona mik-
il og má lesa um hana í Hlín í sam-
bandi við krossvefnaðinn. Margt
barna áttu þau, og margt fólk er af
þeim komið. Jón sonur þeirra hinn
eldri gerðist þar bóndi um 1810 til
1812. Kona hans var Björg dóttir
Halldórs bónda á Arnarvatni við
Mývatn og seinna á Hvanná og
Fossvöllum, Jónssonar fræReykja-
hlíð Einarssonar, er Reykjahlíðar-
ætt hin eldri er frá komin. 1821 eða
’22 deyr Jón, en ekkjan fær til for-
ráða Benjamín Pjetursson frá Há-
konarstöðum. Giftast þau litlu síð-
ar og 1823 er Benjamín þingvottur
á Fossvalla- eða Trjebrúarþingi hjá
Páli Melsteð síðar amtmanni, og
það er hann ætíð síðan meðan Páll
helt Norður-Múlasýslu eða til 1835
og eftir að hinn danski sýslumaður,
Valsöe, tók við, er Benjamín enn
þingvottur, og 20. sept. 1838 Setur
Valsöe rjett við Trjebrúna til að
yfirlíta eða skoða aðgjörð sem
fram hafði farið á brúnni og er
Benjamín skoðunarmaður ásamt
Torfa Jónssyni, er var giftur Guð-
rúnu stjúpdóttur hans. Þau hjón
Jón og Björg áttu nokkur böm er
hann fell frá; og#í manntali 1835
eru 3 þeirra á Fossvöllum, Guðrún
24 ára, öuðný 23 og Rustikus 15
ára. Auk þess dvaldi með Benja-
mín tengdamóðir hans Guðrún
Þorsteinsdóttir frá Hófstöðum við
Mývatn.
Það hefir jafnan verið talin art-
arsemi og mannnkostir að taka að
sjer munaðarleysingja, og lýsir
þetta Benjamín ekkert illa. Þau
hjón Benjamín og Björg eignuðust
1 dreng, Pjetur 1824. Bjó hann í
Sleðbrjótsseli í Jökulsárhlíð. Kona
hans var Guðrún Sigfúsdóttir
prests í Hofteigi Finnssonar.
Benjamín dó árið 1841 aðeins 45
ára gamall. Þá var Björg hans 53
ára að aldri. Bjó hún enn um stund
á Fossvöllum, en bregður búi þar
1846. ■
BeinaMurinn
ÞAÐ var eins og upplýst hefir
verið, vegagerðarmenn sem fundu
þau, er verið var að ljúka við að
gera hinn svokallaða Hróarstungu
veg milli Lagarfljótsbrúar og Jök-
ulsáxbrúar, og hafði sú vegagerð
staðið yfir um 20 ára tíma, en er
þó aðeins 25 km. löng. Jón ísleifs-
son var verkstjóri. Hinn sama dag
er beinin fundust og aðeins stuttri
stund síðar, bar mig þarna að á
ferðalagi. Dóttursonur Jóns ísleifs-
sonar,. 12 ára drengur, Jón Þórðar-
son að nafni, nú bílstjóri hjer í
Reykjavík, sýndi mjer fundinn.
Verksummerki voru þau, að stór
steinn hafði klofnað í tvent, en
þáð virðist lögmál náttúrunnar-
ríki að slíkir klofningar færast æ-
tíð í sundur og var þar komin all-
víð glufa, á að giska 14—18 þuml.
breið á milli steinanna. Þarna lágu
beinin í hrúga í glufunni en þó
höfuðið efst. Síðan var raðað hell-
um yfir glufuna milli klofning-
anna og svo þakið með torfi, hnaus
eða snyddu yfir hellurnar. Voru