Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1946, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
191
beinin því í einskonar grafhýsi.
Eigi mun glufan hafa verið öllu
meira en 1 meter á dýpt.
Það sem vakti athygli mína fyrst
og fremst, var hvað haganlega og
fallega var um allt búið og hversu
einstakur hann var þessi legstað-
ur,> sem hver höfðingi í þessum
heimi hefði mátt vera fullsæmdur
af. Það var eins og St. G. segir:
„Eins og lægju þar lífsmörk í spori
hins liðna og steingleymda manns“.
Vegagerðarmennirnir höfðu stung
ið tsrfþakið ofanaf hellunum því
þarna er grýtt jörð og erfitt að afla
efnis í veginn. Þá kom þessi um-
búnaður í ljós. Hellurnar voru
valdar af sem jafnastri þykkt, og
raðað með hagleik, til hlífðar fyrir
bein hins framliðna manns og mun
óhætt að segja, að að þeim hafi
ekki komið deigur dropi síðan er
þau hlutu þennan umbúnað. Mjer
fannst það hafa verið órofatryggð-
in og harmurinn hár, sem síðast
höfðu gengið frá þessu leiði. Hellu
hafði verið lyft til hálfs ofan af
grafhýsinu og seildist jeg til höf-
uðkúpunnar og fylgdu henni ekki
kjálkarnir. Ósködduð, hvít og skin
in með afarsterklegum tönnum og
öllum heilum. Bein öll hvít og skin-
og ekkert eyvi fata. Kom og ekk-
ert í ljós í gröfinni er benti til fata,
hnappa eða þessháttar, sem ætíð
fylgir fötum. Hvaða gáta lá nú
þarna fyrir?
Jeg hafði á þessum árum safn-
að því helsta, sem vitað varð um
brúarbyggingu á Jökulsá, og mjer
datt fyrst í hug að ef til vill hefði
útlendur brúarsmiður dáið meðan
á brúarsmíði stóð, og fjelagar hans
lagt hann þarna. Jeg þekki þjóð-
sögur um það að útlendir duggar-
ar þ. e. útlendir fiskimcnnn á skút-
um, hefðu jarðað dána fjelaga sína
á annnesjum Austurlands og þá
gengið þannig frá, að gröfin var
bæði legstaður og líkkista 1 senn,
og sannarlega fór það saman þarna.
Fyrstu brúna á Jökulsá gáfu Hansa
kaupmenn, að því er Jón Thorkelín
segir í íslandslýsingu sinni, sem
prentuð var í Khöfn 1744. Hana
hafa þá sjálfsagt útlendir brúar-
smiðir sett upp. En við nánari at-
hugun komst jeg að þeirri niður-
stöðu, að svo mundi eigi vera. —
Hefði verið gengið frá líki þarna,
hlaut lega beinanna að vera með
alt öðrum hætti en liggja í hrúgu
í miðju grafhýsinu. En þá var til
önnur skýring sennileg og aðgengi
leg. Þarna hafði frá upphafi brúa
á Jökulsá verið háð þing, svokall-
að Trjebrúar- og Brúarþing sam
svarandi manntalsþingum sýslu-
manna nú, þó með valdi dómkvaðn-
ings, dómsúrskurða og fullnægj-
ingar dómum. Elsti dómur sem
þekkist frá Trjebrúarþingi er frá
1624, Helmingsdómur útnefndur af
sjera Styrbirni Jónssyni í Hofteigi
og Árna Magnússyni sýslumanni á
Eiðum. Á hverjum þingstað var
aftökustaður sakamanna. Gálgaás-
inn á Egilsst^ðaþingi, og þar lágu
bein „Valtýs á grænni treyju“, alla
nítjándu öldina og fram á okkar
daga. Þjófaklettarnir á Ásbrands-
þingi, en þetta voru næstu þingstað
ir við Trjebrúarþing, að sunnan
og norðan. Klettabelti liggur þarna
fyrir ofan rjett hjá og næst beint
uppaf þar sem beinin lágu. Þar
mundi gálgatrjeð hafa staðið fram
af, borið grjót á endann uppi. —
Þetta var aðferðin í gamla daga
meðan íslendingar höfðu Stóra-
dóm fyrir Stjórnarskrá. Þetta virt-
ist auðlesin saga. Hjer hafði saka-
maður verið tekinn af lífi, lík hans
síðan legið uns beinin voru orðin
hvít og skinin, og var þetta venja
Þá tekur sig einhver til, ættingi
eða vinur, og gengur frá beinunum
með áður sögðum hætti.
Þarna gat líka sakamaður hafa
orðið úti, en lík þeirra manna voru
ekki kirkjugræf, og gat það legið
lengi áður en það hlaut þennan
umbúnað. Það virðist auðsætt að
eigi hefir gjörlegt verið að gjörast
mannsbani á þessum stað örstutt
frá alfaraleið, og gjöra slík vegs-
ummerki, taka upp grjót og stinga
hnausa, og um hávetur er slíkt úti-
lokað.
Þess má líka geta, að brúin, sem
bygð var á Jökulsá 1819, var ofar
á ánni að því er gamlir menn hafa
sagt mjer, en sú sem bygð var 1883
og stóð á samá stað og nýja brúin
frá 1931. Hlaut þá umferðin frá#
brúnni að beinast bæði upp og nið-
ur með ánni, því klettabelti er beint
á móti og þá hafa leiðir upp með
ánni legið fast fram hjá þessum
stað.
Að öllu þessu áthuguðu eru ná-
lega engar líkhr til þess að þarna
hafi verið gengið frá líki, sem
þurfti að leyna, og engar líkur til
þess að þessi bein sjeu silfur-
salans, þrátt fyrir vottorð Guðmund
ar landlæknis um aldur þeirra, og
þá vissu að þarna hafi enginn mað
ur verið tekinn af lífi eftir alda-
mót 1800. - *mm
Þegar tekið er tillit til umbún-
aðar beinanna, geta þau verið meira
en 100 árum eldri, og eftir að jeg
hefi skoðað bein í Háskólanum í
Rvík, nú nýlega, sannfærðist jeg
enn betur um það, að þau eru mikið
eldri en frá 1830, og má segja það
um leið, að beinin bera merki, sem
trauðlega verður skýrt út frá öðru
en því, að þau hafi legið í sólskini.
Það er örugt mál að beinin eru af
gömlum manni.
Jeg vil í þessu sambandi geta
þess, að bein hafa fundist með lík-
um umbúnaði á öðrum þingstöð-
um, t. d. Norðtungu í Þverárhlíð.
Þar var þingstaður lengi og heita
þar skamt frá Þjófaklettar. —
Þar fundust bein fyrir nokkrum
árum, sem hafa sömu sögu að segja