Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1946, Blaðsíða 6

194
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
Og svo kemur ekki svo vitað sje,
nje finnist, eitt einasta brjef frá
sýslumanninum í Kjósarsýslu til
sýslumannsins í Norður-Múla-
sýslu, til þess að spyrjast fyrir um
marminn, sem hverfur með stóra
fjármuni, sem líklega aðrir áttu.
Og erfingjar gulleigna manns-
ins láta sig þetta heldur engu
skifta. Engin skýrsla er tekin um
ferðalagið, ekki einu sinni af
manninum, sem fylgdi honum síð-
asta spölinn í þessu lífi, að því er
ætla má. Engin skýrsla gefin um
hvað hann hafði meðferðis, það
hlaut þó sá að vita, sem fól honum
þessa gripi til sölu.
Af þessu virðist mega álykta, að
maður þessi hafi bara verið
skransali, selt gyltar brjóstnálar
og tannbaks hringa og annað ódýrt
og ómerkilegt skran til þess að
græða á því í viðskiftum við auð-
trúa menn. Og að svo mæltu má
víst láta hann ganga úr sögunni
til geymslu í ævintýrum íslend-
inga og á hann það sannarlega skil
ið eftir að hafa verið hátíðleg
persóna í útvarpinu okkar, eftir
meira en 100 ár frá aldurstilla.
Urðarbúmn
Og svo að síðustu nokkur orð
um Urðarbúann.
í Vallaannál, sem sjera Eyjólfur
Jónsson á Völlum reit, segir frá
því, að á Alþingi 1714 hafi verið
dæmdur frá lífi, Þórður Andrjes-
son, er orðið hafði manni að bana,
Gísla Einarssyni, með hnífsstungu
og hafi þetta borið til 1712 á Aust-
Fitjaannáll Odds Eiríkssonar, sem
Þorlákur Markússon reit, segir frá
þessu sama, en heldur að þetta
hafi Þórður gert óviljandi. Og
Fitsjaannáll Odds Eiríkssonar, sem
sennilega er heimild beggja hinna,
upplýsir að þetta hafi borið til með
þeim hætti að Gísli Einarsson hafi
lagst á glugga hjá Þórði, líklega
þá til ertni, en Þórður ætlað að
hrekja hann burt með eggjárninu,
en eigi sjeð til að miða því hæfi-
lega, svo eigi yrði að skaða. í Al-
þingisdóminum sjest að þetta hef-
ir skeð 25. október 1712, en Gísli
Einarsson deyr þ. 20. nóv. s. á. Hef-
ir Þorsteinn Sigurðsson, sýslumað
ur á Víðdvöllum, sem þá var nýorð
inn lögsagnari Bessa Guðmundsson
ar á Skriðuklaustri, dæmt Þórð frá
lífi á Bessastaðaþingi í Fljótsdal
1713. Bar Þórður fram að þetta
hafi verið sitt óvilja verk, og aðrir
álíta að Gísli hafi dáið fremur fyr-
ir skort á læknisdómum, en því að
hnífsstungan hafi verið í raun og
veru banvæn, þar sem hann hafi
lifað í 27 daga á eftir. En slíkt er
ekki tekið til greina og dómur
Þorsteins staðfestur á Alþingi 1714.
Er Þórður í dóminum nefndur
Þórður kallinn og er álitið að hann
geti eigi fyrir vesöld og hrumleika
komist til Alþingis til að vera
„rjettaður" þar. Skyldi því Þórð-
ur líflátast í hjeraði að 14 dögum
liðnum frá birtingu dómsins.
En hver var Þórður Andrjesson
og hvar var hann líflátinn?
í manntalinu frá 1703 finst bara
1 Þórður Andrjesson og er hann
búsettur í „húsi“ hjá Stóru Breiðu
vík í Helgustaðahreppi á norður-
strönd Reyðarfjarðar. Þetta ár er
Þórður 50 ára gamall. Þarna rjett
hjá voru hús selstöðukaupmanna
og verslunarstaður fyrir miðhluta
Múlasýslu. Það má geta sjer þess
til, að þetta „hús“ hafi selstöðu-
kaupmenn bygt yfir Þórð, en hann
verið starfs- og varðmaður þeirra
yfir húsunum að vetri til, því að
þá fór þar engin verslun fram og
eigi fyr en að vori er þeir komu
með siglingunni, eins og það var
kallað. Þetta hefir verið trúnaðar-
starf mikið, en sjálfsagt ekki mikið
vinsælla, en sjálfir kaupmennirnir
voru af alþýðu manna og hefir
ertnin við kallinn kanske komið
til af þeim sökum. Mjer þykja lík-
ur á því að enn 1712 hafi Þórður
átt þarna heima, er honum vildi
slysið til, því að hvorki annálar
eða Alþingisbók geta neitt um
heimilisfang þessara manna. Það
eru engar líkur samt á því að Þórð
ur sje upprunnin í því bygðarlagi,
því að nafnið Andrjes, og Andrjes-
son er ekki eða varla til í Suður-
Múlasýslu 1703. En í Hjeraði búa
bræður tveir: Ólafur Andrjesson,
lögrjettumaður í Bót í Hróars-
tungu, .53 ára og Árni Andrjesson,
í Hnefilsdal í Jökuldal, 58 ára. Auk
þess Gunnhildur Andrjesdóttir á
Hnitbjörgum í Jökulsárhlíð, 56 ára
og telur sjera Einar á Hofi hana
líklega systur þeirra Ólafs og Árna.
Auk þess finst svo Jón Andrjes-
son á Brimnesi í Seyðisfirði, 54
ára, vinnumaður, og áður nefndur
Þórður. Mjer þykja ótvíræðar lík-
ur á því, að þetta sje alt systkini;
börn Andrjessonar bónda í Hnefils
dal og Bót Árnasonar prests, hins
fyrra, á Skorrastað Sigurðs prests,
sama stað. Var móðir Árna prests
Þórdís nadóttir frá Bustarfelli,
Brandssonar prests í Hofi og síð-
ar príor, hins síðasta, á Skriðu-
klaustri.
ÞEGAR svo hið hörmulega slys
hendir Þórð 1712, þykir mjer lík-
legt að hann hafi farið til þessara.
bræðra sinna eða þeir tekið ábyrgð
á honum meðan mál hans stóð
ýfir. Hafa þeir sjálfsagt verið gild-
ir bændur, enda eru þessar jarðir
þannig gerðar af náttúrunni og
landamerkjum, að þar komast ekki
fyrir litlir bændur. Börn þeirra
Ólafs og Áma bjuggu eftir þá í
Bót og Hnefilsdal, og hjá þeim gat
Þórður dvalið, hafi þeir bræður
verið dánir sem jeg get ekki vitað
um að svo stöddu. Báðir þessir
bæir eru í Trjebrúarþingi og sje
i