Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1946, Blaðsíða 4

192
LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
X
og beinin við Jökulsá. Skamt frá
Konungsgarðinum á íslandi, Bessa
stöðum, heitir Gálgahraun. Þar
hafa reykvískir verkamenn sagt
mjer, að fljótlega sæist merki um
starfssemi þeirra Konungsgarðs-
manna, en það væru mannabein í
hraungjótum, 'sem að eins væru
hellum hulin.
Undir Gálgahamri á Þingvöllum
þarf ekki lengi að róta tdl þess
að finna hin sömu verksummerki.
í Húnavatnssýslu heitir Gálgagil.
Þar voru tveir rrænn teknir af lífi
hið sama sumar um 1700. Ef til .vill
mætti finna þar bein þeirra og bera
saman umbúnað og útlit, við bein-
in frá Jökulsá.
Silfursalinn
EN þá er það silfursalinn. Saga
hans byrjar á Qimmafjallgarði í
villu. Villan er yfirleittt sjúkdóm-
ur, af sama tagi og sjóveiki. Menn
verða ringlaðir í höfðinu, af áhrif-
um hríðar og veðurs, og það svo
mjög að mönnum finst vatn
renna uppí móti og menn þekkja
ekki sinn eigin bæ þó þeir „villist
rjetta leið“ heim á hlað. Allt um-
hverfi stendur mönnum í líku við-
horfi og bókletur í spegli fyrir les-
andann. Þessi sjúkdómur gengur
svo inn á svefnstöðvarnar, menn
verða máttlausir og ósjálfbjarga,
og sofna svo fast að menn fá eigi
vaknað aftur, og þá skeður sú sorg
arsaga að fullhraustir menn fá eigi
lifað af eina nótt í frostbyl, þótt
hvert lamb lifi margar. Óviltum
mönnum er óhætt að sofna úti í
hvaða veðri sem er, og sannar Vil-
hjálmur Stefánsson þetta í ferða-
bókum sínum. Hrollurinn vekur
menn fljótlega og menn skjálfa
sjer til hita og sofna aftur, og svo
koll af kolli alla nótina. Höfum við
fyrir satt, að sifursalinn hafi verið
dreginn til bæja í Haugstað í Vopna
firði eftir villu, þó slík saga, sem
af honum gengur þar, á því ferða-
lagi, sje næsta þjóðsögukend. En
sá maður er svo villist, er eigi vel
klár í kollinum eftir viku eða rúrp-
lega það, til þess að rata í mollu-
hríð austur í Hróarstungu, og svo
er molluhríðin versti óvinur villu-
gjarnra manna. Athugum ferða-
söguna í Vopnafirði. Að honum
hafi verið fylgt yfir Smjörvatns-
heiði myii jóla og nýárs, kemur
illa heim við reynslu núlifandi
manna. Það kemur varla fyrir
reiðfæri á þessari heiði á þedm
tíma árs, svo er hún það löng og
ströng að enginn sem fer yfir hana
getur snúið við á austur- eða norð-
urbrún. Það er ekki hægt að leggja
það hvorki á mann nje hest. Og svo
kemur silfursalinn brunandi á skíð
um ofan Hofsháls og Hofsárdæl-
ingar koma á skíðum, en undan
Fjöllum koma þeir á gæðingum
utan Hofsárbakka, og svo er reið-
leiði á Smjörvatnsheiði. Þetta er
ágæt saga, en kunnugir vita, að
þetta fer ekki alt samaft. Ef á að
trúa hinu, að hann hafi ferðast um
Vopnafjörð milli jóla og nýárs, er
auðsætt hvar hann hafi helst kom-
ið, því slíkir menn hlutu að rekja
upp hin ríkustu heimili. Silfursal-
inn hlaut að koma í Krossavík, því
þar var þá ríkast heimili á öllu
Austurlandi. Þar bjó þá Þórunn
Guttormsdóttir ekkja Guðm. ríka
Pjeturssonar sýslumanns, með
sínum mörgu og mannskapsmiklu
börnum. Hún var líka mágkona
sjera Guttorms á Hofi, og dáleikar
og seinna tengdir á milli heimil-
anna eins og í gamla daga. En sá
maður, sem kominn er út í Krossa-
vík á leið til Hjeraðs, fer ekki inn
á Smjörvatnsheiði, heldur fer hann
út á Hellisheiði, sem er skammur
fjallvegur milli Vopnafjarðar og
Hjeraðs. Þá voru líka rík heimili
í leiðinni eins og Fagridalur. Þar
bjuggu þá börn Ögmundar sterka
Einarssonar. Þar voru vissulega
til peningar, og er það til sanninda
merkis að þetta sama ár var Dóm-
hildur Ögmundsdóttir dæmd á
þingi til að hýðast 10 vandarhögg
um fyrir fjórðu barneignina í
lausaleik. Hún samþykti dóminn,
en bað um að breyta vandarhögg-
unum í silfurdali handa koríungs-
mönnum á íslandi, og hefir það að
líkum verið látið eftir henni. Og
svo voru stórbændur í Jökulsár-
hlíðinni, Björn Sigurðsson á Ket-
ilsstöðum, stjúpi Magnúsar Eiríks-
sonar guðfræðings og faðir Stefáns
sýslumanns í Árnessýslu, föður
Björns sýslumanns í Dalasýslu. —
Björn var hinn mesti höfðingi og
mjög virtur af sinni samtíð. Hallur
bróðir hans bjó á Sleðbrjót. Jón
Jónsson á Torfastöðum var upp-
gangsÍDÓndi á þessum árum. Þórður
Jónsson prests Hallgrímssonar í
Þingmúla bjó í Sleðbrjótsseli, mág-
ur sjera Sigfúsar Finnssonar í Hof-
teigi, en Sigfús var fjárríkastur
eystra á þeim tíma og tíundaði fast
í 100 hndr.
En þó voru konurnar í Hlíðinni
mönnum sínum fremri, 3 eða 4
prestsdætur, miklar gáfukonur og
2 dætur Rustíkusar á Fossvöllum
annálaðar hannyrðakonur. Þær
áttu sannarleg^ skilið að fá nælur
og hringa í nýársgjöf. Þarna hlaut
silfursalinn að leggja leið sína og
þaðan mun hann hafa borið að
Fossvöllum. En þá skakkar tíma-
reikningnum, og gat hann ekki náð
að Kirkjubæ á nýári. En þangað
gat hann stefnt á jólnagleði á þrett
ándanum, sem sennilegt er að hald
in hafi verið þar á þeim tíma og
kemur það heim við tímann, sem
nota þurfti í áðurnefnt ferðalag.
SVO kemur Fossvallasagan. Tor-
tryggni leggst á Fossvallabóndann
fyrir fálæti við gestinn sem þó virð
ast munnmæli ein. Hann vill ekki
láta sýna fólki sínu skartgripina.