Lesbók Morgunblaðsins - 18.04.1946, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 193
I
Samkv. áður sögðu várðast heimilis
ástæður benda til, að þar hafi ekki
verið um auðugan peningagarð að
gresja, og svo hefir hann kannske
haft sína skoðun á gestinum og ef
til vill rjettari en við hjerna í
Reykjavík höfum nú. Svo gengur
Fossvallabóndinn með þessum lang
þreytta ferðamanni út í mollu-
hríð, áleiðis til Kirjcjubæjar og ber
byrgði hans, einar tvær töskur. —
Það er örlagastund. Munnmæla-
sagan vill halda því fram, að ferð-
in hafi eigi orðið lengri en að Jök-
ulsá. Til þess þurfti edgi langan tíma
en bóndinn kom seint heim. Það
bendir á lengra ferðalag. Það er
líklegt að bóndinn hafi fundið það
fljótt að ferðamaðurinn væri ó-
tryggur að rata í molluhríðinni.
Hann gengur með honum út með
Jökulsá, framhjá Blöndugerði og
Stóra-Bakka og sennilega alla leið
á Hallfreðarstaðaásendann. Þaðan
átti að vera auðvelt að ná Hallfreð
arstöðum, en það skeður ekki. —
Viltur maður ratar ekki neitt. Silf-
ursalinn villist þar á ásunum og
þeir sem þekkja þarna til, vita að
það er annað en spaug að villast
þarna. Skógi vaxnir ásar, mýrar-
sund með jarðbakkalækjum, stór
stöðuvötn og oft ótryggur ís, Jök-
ulsá á aðra hönd, Lagarfljót á hina.
Þetta er umhverfið. Ef menn halda
að þarna sje ekki til ein geymi-
gróf fyrir framandi mann, þá er
það rangt ályktað. Aldrei mun og
hafa orðið vart við nokkra þá muni
á Fljótsdalshjeraði er ætla mætti
að væru silfursalans munir, að ó-
frjálsu, og mundi þó ekki látið kyrt
liggja ef hinn minnsti flugufótur
hefði gefið tilefni til. Nei! Hjer
þarf ekkert óvanalegt að hafa skeð
Bara endurtekin saga margra ís-
lendinga fyr og síðar. Fjöldi manna
hefir orðið úti og aldrei fundist
eða þá löngu síðar og enn gæti silf-
ursalinn fundist.
Jeg vil í þesssu sambandi segja
eina sögu til þess að minna á manna
dæmin og sýna sannfræðina í ó-
trúlegum sögum. Fyrir 1880 lagði
ung stúlka uppá Fljótsdalsheiði frá
Fjallseli í Fellum og ætlaði í
Skeggjastað á Jökuldal, en þar átti
hún kærasta, og hjet sá Þorst. Jóns
son, og var frá Hriflu í Ljósavatns-
skarði. Þetta var á aðfangadag jóla
og bar stúlkan brennivínskút á
bakinu, er vera skyldi til jólaupp-
lyftingar á Skeggjastöðum. Stúlk-
an kom ekki fram. Kærastinn ljet
leita hennar með ærslum, en kom
fyrir ekki. Þarna er heiði ekki ýkja
breið og margförul af smalamönn-
um vor og haust. Svo líða fram
undir 40 ár. Þá stansar gangna-
maður í litlum grashvammi á lækj
arbakka og sjá: Þar liggja stafirn-
ir úr brennivínskútnum og beinin
af stúlkunni hjá eða beinin af stúlk
unni og brennivínskúturinn hjá.
Stúlkan var á rjettri leið norður
undir miðheiði því þar mætti hún
tveim karlmönnum, sem lögðu fast
að henni að snúa aftur. Sjálfir
töldu þeir það sitt ofverk, „að halda
svannahjörtum frá honum sem þær
vilja unna“.
Gamla sagan hefir endurtekist.
Stúlkan villist, verður örmagna,
sofnar og vaknar ekki aftur til
þessa lífs.
Nú bar svo við á Skeggjastöðum
fyrir um það bil 10 árum, að manna
bein fundust þar skamt fyrir utan
túnið. Hefði nú stúlkan aldrei fund
ist hvernig gat þá hið ímyndunar-
snjalla tal orðið. Kannske að það
hefði orðið eitthvað á þessa leið
Stúlkan kemur upp gefin á Refs-
höfðann, beitarhúsin frá Skeggja-
stöðum, til smalans, en þar gat
hennar verið von fyrst á manna-
slóðir af heiðinni. Smalinn lítur
hýrt til kútholunnar og ekki síður
til stúlkunnar, og svo öfundaði
hann ÞoVstein frá Hrdflu af svona
duglegri stúlku. Svo kemur skrítin
saga í nútímaskáldsögustíl: — og
svo myrti hann hana á sjálft jólakv.,
rjett áður en hún gat heilsað kær-
astanum. Þetta eru auðvitað bein af
stúlkunni! En það þurfti ekki að
bera Refshöfða-smalann þessum
sökum. Fingur örlaganna höfðu
spilað svanasönginn á ævihörpu
þesgarar tápmiklu stúlku með ísl.
og eðlilegum hætti En þeir sem
vildu setja sig í spor Fossvalla-
bóndans, ætli þeir teldi það
hyggilegt af honum að ganga sjálf
ur úr hlaði með manni, sem hann
ætlaði að láta hverfa. Hann gat
þá búist við að grunurinn af hvarfi
^mannsins felli fyrst og fremst á
sig.
EN svo er það siífúrsalinn aftur.
Hverskonar maður ætli þetta hafi
verið og hvað er hæft í munnmæla
sögunni um þessa skartgripi, úr
gulli og silfri? Hver gat trúað þess
um manni fyrir fjármunum á
ferðalagi, þar sem hann gat, hent
„öll ódæmi að kalla“ — eins og
Staðarhóls-Páll kvað til jómfrú
Helgu, meðan í kolunum brann,
eftir aftöku Ara föður hennar,
biskupssonar. Bara 1 pund af gull-
krónum, smíðuðum, mundi gilda
um 2000 kr. Það var mikið fje í þá
daga.
í Reykjavík og nágrenni var
víst enginn gullsmiður nema Þor-
grímur Tómasson á Bessastöðum,
faðir Gríms skálds. Skyldi hann
hafa trúað svona ferðalang fyrir
fjármunum, sem skiftu þús. króna?
Ætli kaupmenn í Hólminum hafi
reitt gull- og silfurvörur til lands-
ins í stórum stíl, svo þær hafi ver-
ið á „lager“. Eða halda menn að
þetta hafi verið sjálfseignar gull-
sali. Jeg held að hann hefði tekið
lífinu með meiri ró hjerna í
Reykjavík, ef hann hefði átt gull
og silfur, heldur en fara að flækj-
ast út um land í skammdeginu.