Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Blaðsíða 6
Af gömlum blöSum — Eftir Mannes Jónsson
„i*cið væri réff ciÍS é®p
gæfi |>ér á kjjcsffSnn"
Þegar maður er dauður er
litla sögu hægt a'ð segja. Og
þó, lífið heldur endalaust áfram.
Ég skakkaðist um á tveim
hækjum uppi á loftinu á Lauga
vegi 30, en niður stigann komst
ég ekki. Svo sló mér niður aft-
ur var orðinn grindhoraður og
svo máttlaus að ég gat ekki
hreyft líkamann og varla
höfuðið. En svo rétti ég við,
fór að fitna og var orðinn 90
pund, þegar ég gat komizt út
í búðina á Laugavegi 33 og
viktað mig. En þá var ég líka
orðinn feitur og sprækur. Það
getur lengi gott batnað.
Mig minnir það væri 1929
sem ég lét skrá mig í Bygg-
ingafélag alþýðu, og hefi verið
þar félagi síðan. Ég fór niður
eftir á tveim hækjum í timbur-
skúrinn, þar sem nú er Alþýðu-
húsið. Mikið áttd ég bágt með
að komast upp og niður tvær
tröppurnar, sem voru við skúr-
inn, en ég lét ekki undan og
hafði það.
Og svo keypti konan eystra
steinhúsið, sem Geir Pálsson
byggði á Grettisgötu 57, for-
eldrar hennar léðu henni féð.
Verðið átti að vera 32 þúsund,
en Geir féllst á að innrétta
risið og setja á húsið rúmgóð-
an kvist, svo verðið varð 37
þúsund. Útborgunin var 5 þús-
und. Það hafa margir talað illia
um Geir fyrr og síðar, og víst
var hann harður við mig, af
því hann hélt að ég hefði síol-
ið undan og ætti peninga. Okk
ur lenti saman eitt sinn og ég
fór að vola. Síðan þekki ég
Geir. Honum verður léttara um
að gera upp að lífinu loknu,
heldur etn öðrum, sem eru tald-
ir betri. Hann átti líka góða
móður.
Eitt sinn var ég að skakk-
ast á hækjunum upp Vitastíg-
inn, ætlaði að sjá hvað bygg-
ingunni liði. Þá mætti ég Matt-
híasi lækni í litla bílnum. Hann
hvessti fyrst á mig augun
hefir vafalaust haldið að ég
væri löngu dauður og hann sæi
draug. Hann stöðvaði bílinn,
kom til mín og sagði:“ „Nú,
hvernig gengur það?“
Ég fékk ágæta íbúð á Grett-
isgötu 57, rishæðina og kvist-
inn leigði ég út. Tvær lit’lar
búðir voru niðri, aðra leigði ég
fyrir fiskbúð, hina hafði ég
fyrir brauðaútsölu. Mig vant-
aði fé og komst ekkert í gang.
Sex dögum fyrir Alþingishátíð-
ina 1930 fæddust tvíburarnir
mínir, þá átti ég erfitt og fann
sárt til fátæktarinnar. Um
haustið veiktist annar tvíbur-
anna, læknirinn sagði mér að
ef ég vildi ekki láta hann
deyja óskírðan skyldi ég ná' í
prestinn strax. Það var kalsa-
rigning og ég hringdi til séra
Bjarna, sem lofaði að koma
strax. Hann kom fótgangandi,
skírði drengina í rúmunum og
aðeins við foreldrarnir vorum
viðstödd. Ég spurði um borg-
unina, 7 krónur, það var fyrir
annað barnið og enginn bílkostn
aður. Eftir hálftíma fór drengn
um að létta og er lifandi enn.
Séra Bjarni hefir skírt öl’l
börnin mín tólf, þau eru öll
hraust og góð. Það fylgdi hon-
um séra Bjarna eitthvert lán
og Guðsblessun.
Þegar ég var orðinn félaus
1927, skrifaði ég blöðum og
tímaritum, sem ég hafði verið
áskrifandi að, og bað að hætta
að senda mér þau, því ég gæti
ekki greitt. Öll blöðin hættu
að koma, nema Alþýðublaðið,
sem með bréfi þakkaði mér við
skiptin og kvaðst senda mér
blaðið ókeypis. Þetta gladdi
mig, og mér hefir alltaf þótt
vænt um Alþýðub'laðið síðan,
þó ég hafi oft verið illyrtur
við einstaka Alþýðuflokksmenn.
En svo þegar ég var fluttur í
Sogamýrina 1931, var ég kraf-
inn um greiðslu, ég var þá
auralaus og bað um frest.
Nokkru seinna kom sami mað-
ur aftur, og hreytti þá í mig
ónotum yfir að láta tæla sig
að óþörfu. Ég gat ekkert sagt,
því þetta var lamaður maður,
ekkert betur á sig kominn en
ég. Svo hætti blaðið að koma.
Fátækrafuilltrúarnir komu til
mín 1927, voru víst hvattir til
þess. Það voru Jón Jóhanns-
son og Samúel Ó'lafsson. Ég
man enn hvað Jóin var inni-
lega góður, Samúel var þurr-
ari á manninn, en þó hlýr. Ég
sagði þeim, að eignir mínar
ættu að vera meiri en skuld-
irnar, þar ætti ég að fá fram-
færi, en þeir vildu ekki, eða
gátu ekki, aðgætt það. Ég man
ekki til að ég fengi sveitar-
styrk fyrr en 1930, það er svo
erfitt að áitta sig á því, að
hrapa frá því að vera matta-
dór og verða hundur. Ég vann
mér dálítið inn með umboðs-
sölu, og svo voru vinir, ætt-
ingjar og venzlamenn mér góð-
ir. En eftir að tvíburarnir
fæddust varð ég að fá styrk,
þá þýddi ekkert stórlæti. Ég
hitti Samúel söðlasmið og hann
tók af mér skýrsiu. Hann var
þurr og önugur í spurningum,
og er ég hafði talið upp 9
börn, sem ég átti þá fór ég að
vola. „Nú, þau eldast þá um
níu ár á einu ári,“ sagði Samúel
glaðlega. Mér létti, þetta var
ekki vonlaust. Samúel var
góður maður, hafði reynt veik-
indi í heimili sínu og skildi til-
finningar annarra.
Frá því var ég styrkþegi til
1938, þá fékk elzti sonur minn
vinnu í bæjarvinnunni, „vegna
heimilisins" hann var þá 16
ára og_ ég átti að lifa á vinnu
hans. Ég hefi áður sagt frá því,
hvernig er að standa í biðröð-
um sveitalima, mig langar ekk-
ert til að endurtaka þá frá-
sögn. Allltaf var dreginn af mér
nokkur hluti þess, sem mér bar
samkvæmt reglugerðinni, nema
einu sinni, er Guðrún heitin
Lárusdóttir fátækrafu'lltrúi
gerði aðsjón hjá mér. Hún lét
hækka í það, sem réitt var, en
svo var lækkað aftur. Guðrún
Lárusdóttdr var líknarmóðir
smælingjanna, sem margir sótt-
ust eftir að komast í hennar
hverfi.
Bn svo gátum við ekki greitt
af skuldinni á Grettisgötu 57
og urðum að selja. Við flutt-
um þaðan að Sogabletti 4, sem
við keyptum af Geir Pálssyni.
Þetta var 10. maí 1931, húsið
var lítið og snoturt timburhús,
sem kostaði 11 þúsund krónur
og 4 þúsund útborgun. Þar leið
okk/hr vel um sumarið, en vet-
urinn var erfiður. Einu sinni
var ég afvelta í skaflinum við
Laugabrekku, gat enga björg
mér veitt, en þá hirti Ólafur
Einarsson mig þar, og studdi
mig inn að Múlla. Það var
hörku útsynningur, og ég beið
þar eftir Sigurjóni Ólafssyni,
sem var á ferðinni inneftir með
mjólkurbrúsa á sleða. Og svo
studdi annar Sigurjóm mig yfir
á Sogab'lettina. Já, þeir eru
margir Samverjarnir.
Það voru ekki tök fyrir
okkur að búa í Sogamýrinni,
það var svo útúr, svo við seld-
um húsið, enda gat ég fengið
íbúð í verkamannabústöðunum.
Ég átti að vísu ekki nema 300
krónur til að leggja í íbúð-
ina, hitt sníkti ég saman, sein-
ast 150 krónur hjá kunningja
mínum _ suður á Grímsstaða-
holti. Ég bauð honum viður-
kenningu fyrir skuldinni, en
hann sagði, að það væri ekkert
af mér að hafa, enda borgaði
ég honum aldrei. Fyrst var ég
númer 100 í félaginu, þá 59 og
númer 7, er ég fékk íbúðina.
Þá voru margir fátækir og
treystu sér ekki.. Þetta eru
bestu kaupin, sem ég hefi nokk
urntíma gert.
Við fluttum í verkamanna-
bústaðina 8. maí 1932, vorum
með þeim fyrstu, sem fluttu
inn. fbúðin mun vena um 63
fermetrar, og þar vorum við
um tíma tólf í heimili. Þar hef
ir okkur liðið vel, þrátt fyrir
fátækt og basl meðan börnin
voru ung. Það sér ekki á börn-
unum mínum, þau eru hraust,
og ég get sannarlega sagt, að
þar hefi ég verið hjá góðu
fólki. Þó þa'ð hafi sletzt upp á
vinskapinn í pólitíkinini, brosa
al'lir tiil mín á götunni, rótt
eins og ég sé „einn af oss“.
Ég var um tíma með búðar-
holu á Grettisgötu 2, en ábati
var lítill, af því ég gat ekki
keypt vörur. Það var fyrir jól-
in 1933, ég gat ekkert skaffað
heimilinu, var að bíða eftir
ágóðanum á aðfangadaginn.
Klukkan var orðin 6, ég var
með tvo stóra bréfpoka og var
að gefast upp við Uppsalahorn-
ið, er Guðmundur Pétursson
rímritiari gekk fram á rnig,
var að koma af vakt. „Helvíti
berðu mikið, fáðu mér annan
pokann", sagði Guðmundur og
ég varð grátfeginn. Og svo
sagði hann rétt á eftir „fáðu
mér hinn líka.“ Og svo gat ég
aldrei skammað hann á félags-
fundum, af því hann bar báðia
pokana.
1935 getrði réttvísin síðustu
tilraunina til að koma mér í
tugthúsið, og fyrirskipaði lækn
isskoðun á mér. Hún var ræki-
leg, en skýrsla læknisins var
víst ta'lin sönnun þess, að ég
þyldi ekki refsingu. Síðan hefi
ég ekki heyrt tugthúsið nefnt.
Mér er enn í minni 9. nóv-
ember, það var ömurlegur dag-
ur. Við vorum báðir staddir
niður í Vonarstræti Guðjón
heitinn Pálsson og ég, og öll
okkar samúð var með atvinnu-
lausum og hungruðum verka-
mönnunum, en báðir fórum við
í burtu hryggir og vonsvikn-
ir. Við sáum kommúnistana á
bak við raðir verkamannanna,
Mæðða þykkum kapum og með
niðurbrettar loðhúfur, útstopp
aða með vaitti eins og ullar-
poka, svo ekkert meiddi þeirra
dýrmæta kropp. Æsingaræður
þeirra hefðu hæft djöflinum,
en ekki ísilendingum. Við sá-
um Hermann Jónasson þjóta af
fundinum og upp í tugthús, til
að dæma í röngu máli. Æsinga-
ræða hans á fundinum var
ekki ætluð verkamönnum til
gagns, heldur til að ryðja ein-
ræðisherranum braut tiil met-
orða. Og við sáum uppæsta og
örvona verkamenn berja sak-
'lausa menn, en ekki beina sókn
inni að íhaldinu, sem var eins
og draugur í veginum. Héðinn
stóð fremstur verkamannanna,
hann einn brást ekki og gekk
hann þó nauðugur til ledks, því
hann sá að aðfariranr voru
ekki til neins gagns fyrirverka
menn, nema síður væri.
Á þessum árum var mér illa
við íhaldið, fannsit það hafa
níðst á mér, þó það væru að-
eins nokkrir einstaklingar. Mér
var hlýtt til Alþýðuflokksins,
en fannst hann alltof hægfara.
Ég hélt að kommúnistar væru
framtíðin, en eftir nokkrar
kröfugöngur, sem ég tók þátit
í, og marga Fjalakattarfundi
sá ég að það voru ekki hags-
munir alþýðu og bættur hagur
sem barizt var fyrir, heldur
djöfuil'legt vald nokkurra ein-
staklinga, sem sótzt var eftir.
Þá var mér öllum lokið. Ég
lærði þó mikið í Fjalakettin-
um, það kom mér að gagni síð-
ar að læra aðferðir kommún-
ista. Ég beitti þá sömu brögð-
um og þeir noituðu, og ég þekkti
veiku blettina á flokksstarf-
inu.
Karlarnir í verkamannabú-
stöðunum þóttust vera orðnir
húseigendur, þá líkaði ekki
að vera meðhöndlaðir eins og
leigjendur, fá ekki kaupsamn-
ing, eins og þeim bar. Svo
var ýmislegt, sem þeir settu
út á af því þeir voru eigend-
ur. Þeir voru að nauða á mér
að krefjast réttar okkar, vissu
sem var „að fíflinu skal á for-
aðið etja“. Ég skrifaði bréf til
félagsstjórnarinnar, þar sem
við fórum fram á 'leiðréttingu
á ágöllum. Yið vorum um 20,
sem skrifuðum undir bréfið,
en það var tekið óstint upp,
talið að ég væri höfuðpaurinn
og flugumaður íhaldsins, því
flestir, sem skrifuðu undir
gugnuðu, svo þetta lenti allt á
mér, er til aðalfundar kom.
Kommúnistar heimtuðu tvívegis
af Héðni, að mér væri hent út.
Aðalfundurinn var haldinn
í Iðnó, og aðalmálið var bréf,
sem mér var kennt um. Fyrst
hélt Héðinn skammaræðu yfir
mér og svo hver af öðrum, sem
úthúðuðu mér sem argasta úr-
þvætti. Er ég svo bað um orð-
ið, og ætilaði að bera af mér
byrjaði hávaðinn, menn æptu
og stöppuðu, ég hafði aldrei
tálað á fundi áður og var að
gugna. En þá kölluðu tveir sjó-
menn frammí með dirynjandi
röddu, þeir Jón Erlendsson og
Guðmundur H. Guðmundsson,
og heimtuðu að ég fengi að
gera grein fyrir máli mínu.
Þeir voru mér þó andsnúnir
eins og aðrir, en þeim líkuðu
ekki aðfarirnar. Ég hresstist
við þetta og tók það fram,
sem okkur íbúðaeigendum
fannst vera að, m.a. um kaup-
samning um íbúðirnar. Máli
Framh. á bls. 15
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
19. jan. 1969