Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.1969, Blaðsíða 7
í fyrri heimsstyrjöldinni háði 160.000 manna
brezkur her harða viðureign við 3.000 Þjóðverja og
11.000 innfædda hermenn undir forystu Paul von
Lettow-Vorbelks ofursta í auðnum Austur-Afríku.
Bretum tókst aldrei að sigra hinn fámenna her
Lettow-Vorbecks. Hann gafst ekki upp fyrr en
vopnahléið 1918 neyddi hann til þess.
Paul von Lettow-Vorbecks.
Fyrri heimsstyrjöldinni lauk í
réttu lagi í Afríku, um það bil
hálfum mánuði eftir að vopna-
hlé komst á í Evrópu 1918.
Frá ófriðarbyrjun háði fámenn-
ur nýlenduher Þjóðverja og
innfæddra hermanna harða við-
ureign við fjölmennt brezkt
herlið í Þýzku Austur-Afríku,
aem nú heitir Tanzanía. Þeir
voru að lokum hraktir úr ný-
lendunni, en Bretum tókst al-
drei að brjóta þá algerlega á
bak aftur. Þeir voru aldrei
sigraði og gáfust ekki upp
fyrr en vopnahléið neyddi þá
til þass.
Yfirmaður þýzku hersveit-
anna var von Lettow-Vorbeck
ofursti, og um tíma vtir viður-
eignin nokkurs konar einvígi
milli .hans og yfirmanns brezka
liðsaflans, J.C. Smuts hershöfð-
ingja, sem síðar varð tvíveg-
is forsætisráðherra Suður-Afr-
íku. Bretar höfðu Lettow-Vor-
beck í miklum hávegum, þótt
hann sé í hópi harðskeyttustu
fjandmanna, sem þeir hafa átt
í höggi við. Hann var á sínum
'tíma þjóðhetja í Þýzkalandi
og gat sér á ýmsan hátt svip-
aða frægð og Rommel í síðari
heimsstyrjöldinni. Nú er viður-
eign hans við Breta í frumskóg
um Austur-Afríku að mestu
fallin í gleymsku, en hún er á
margan hátt forvitnileg, meðal
annars í ljósi hinnar miklu
þýðingar, sem frumskóga- og
skæruhernaður hefur fengið á
þeim 50 árum, sem liðin eru
siðan henni lauk.
Barátta Lettow-Vorbecks var
mikið afrek. Hann var einangr-
aður frá Þýzkalandi og varð
að bjarga sér af eigin ramm-
leik án þess að geta gert sér
nokkra von um sigur. Tilgang-
ur hans var einfaldlega sá, að
gerta Bretum eins mikla skrá-
veifu og hann gat og neyða þá
til að sóa sem mestum tíma og
kröftum lengst inni í myrkvið-
um Afríku fjarri aðalvígstöðv-
unum, þar sem þeirra var meiri
þörf. Þetta tókst honum með
þrautseigju og hersnilli. Tugir
þúsunda hermanna Breta og
bandamanna þeirra tóku þátt í
baráttunni gegn honum, og
þannig kom hann í veg fyrir,
að þeir væru sendir til ann-
arra vígstöðva (Suður-Afríku-
menn sendu til dæmis aðeins
eina stórdeild til Frakklands í
heimsstyrj öldinni).
„HEIÐUR FÖÐURLANDSINS"
Paul von Lettow-Vorbeck er
tvímælalaust í röð fremstu
skæruliðaforingja sögunnar.
Hann fæddist í Saarlouis í Vest-
ur-Þýzkalandi 1870, og faðir
hans var hershöfðingi. Hann
var að ýmsu leyti dæmigerður
þýzkur herforingi: samvizku-
samur, ósérhlífinn og „trúr
keisara og föðurlandi" en að
öðru leyti var hann óvenjulegur.
Hann braut allar viðurkennd-
ar reglur og venjur hernaðar-
listarinnar í stríðinu. Þannig er
hann einn af fáum hugmynda-
ríkum og sjálfstæðum þýzkum
herforingjum, sem hafa unnið
sér frægð á fjarlægum slóðum.
Bretar geta aftur á móti bent
á marga slíka, t.d. Kitchener
og Wingate.
Lettow-Vorbeck tók við
stjóm setuliðsins (Schutzt-
truppe) í Þýzku Austur-Afr-
íku í ársbyrjun 1914, um það
bil sjö mánuðum áður en heims
styrjöldin hófst. Hann hafði
barizt í Kína um aldamótin,
þegar „Boxarauppreisnin" geis
aði og stórveldi álfunnar sendu
her þangað til að brjóta hana á
bak aftur, og nokkrum árum
síðar í Suðvestur-Afríku, þar
sem Þjóðverjar bældu niður
uppreisn Hereróa og Hottin-
totta af miskunnarlausri
grimmd. Hann var aðstoðarfor-
ingi von Trotha, yfirmanns
þýzka nýlenduhersins, en tók
seinna þátt í bardögum, hlaut
mikilvæga reynslu í skæruhem
aði, kynntist hernaðaraðferðum
innfæddra, sem hann dáðist að
og fékk mikið álit á her-
mennskuhæfileikum Búa þeirra,
sem tóku þátt í herferðinni.
★
Atburðirnir í Suðvestur-Afr-
íku voru Þjóðverjum í fersku
minni, þegar heimsstyrjöldin
skall á í ágúst 1914, og land-
stjóri Þjóðverja í Austur-Af-
ríku, dr. Heinrich Schnee, ótt-
aðist, að blökkumenn gerðu
uppreisn gegn hvítum mönnum,
eins og þeir höfðu gert nokkr-
um árum áður. Schnee, sem
var um margt óvenjulegur
þýzkur nýlenduherra Vegna
áhuga á framförum í nýlend-
unni, sagði við Lettow-Vorbeck
„Álit hvíta mannsins er í veði
Ef blökkumenn komast að raun
um, að þeir gefca sigrað hvífca
manninn í bardögum, fá þeir
hugmyndir, sem verða háskaleg
ar framtíð allra Evrópumanna
i Afríku“. Þess vegna vildl
hann koma í veg fyrir, að ný-
lendan drægist inn í ófriðinn.
Hann hafði jafnvel reynt að fá
Breta til að fallast á, að hún
yrði lýst „hlutlaust svæði“.
Schnee skipaði Lettow-Vor-
beck að gera engar árásir á
brezkt yfirráðctsvæði heldur
hörfa með hersveitir sínar frá
strandhéruðum og bæjum. „Þér
hljótið að skilja, a'ð ég vil þetta,
því að ég er að hugsa um fram-
tið og heill nýlendunnar,“ sagði
Schnee. Lettow-Vorbeck svar-
aði: „Eg er að hugsa um fram-
tíð og heill föðurlandsins."
Þótt hann gerði sér grein fyrir
því frá upphafi, að hann gæti
ekki varið yfirráð Þjóðverja
yfir nýlendunni til langframa,
ef Bretar neyttu aflsmunar og
reyndu að leggja hana undir
sig, vildi hann berjast gegn of-
ureflinu og neyða þá til þass
að binda eins fjölmennt herlið
í Afríku og framast væri unnt
og eins Iengi og hægt væri,
svo að þeir gætu sent færri
hersveitir, hergögn, vistir og
skip til vígstöðvanna í Evrópu
en ella.
LAND BLÖKKUMANNSINS
Hann hafði því skipanir
Schnees landstjóra að engu og
skipaði hinum þýzku íbúum,
sem voru um 5.000 að tölu, að
hefja skæruhernað, þótt hann
hefði yfir fáum vopnum og litl-
um mannafla að ráða. Lið hans
var í byrjun skipað aðeins 2.500
innfæddum hermönnum sem
gengu undir nafninu Askarar
og 260 foringjum, auk 2.100
innfæddra lögreglumanna og
varaliðs þýzkra nýlendubúa.
Sterkasta vopn Þjóðverja var
Lettow-Vorbeck sjálfur. Hon-
um tókst að ala upp í her-
mörtnum sínum kjark og
þrautseigju og fyrirlitningu á
dauðanum, og þeir voru reiðu-
búnir að færa allt í sölurnar
undir hans stjórn. Það var að
miklu leyti áhrifum hans að
þakka, að sambúð hinna
óbreyttu Askara og þýzku yf-
irmannanna var með ágætum.
Við hermenn sína sagði hann:
„Við höfum þegar bundið meira
en 10.000 óvinahermenn í Afr-
íku. Ef við vinnum fyrstu orr-
ustuna, eyðum við ki'öftum
óvinarins ennþá meir. Við höf-
um betri möguleika en þeir.
Við þekkjum frumskóginn, en
þeir ekki. Við kunnum að ferð-
ast um landið, en þeir ekki.
Við berjumst fyrir land okk-
ar, en þeir ekki“ Askararnir
voru hugdjarfir hermenn, ger-
þekktu landið og traust þeirra
til Lettow-Vorbecks bar keim
af hjátrúakrenndri lotningu.
Sjálfur leit hann á þá sem
börn og fcaldi, að umgangast
yrði þá samkvæmt því. En oft
sagði hann: „Hér í Afríku er-
um við allir jafningjar," og
hann sagði allfcaf „Við Afríku-
menn“, þegar hann fcalaði við
hermenn sína.
Varla var á færi annarra en
blökkumanna að berjast í Aust-
ur-Afriku. Styrjöldina varð að
heyja i hifcabeltisloftslagi, sem
hvítum mönnum var óbærilegt.
Hitinn var ógurlegur, og berj-
ast varð við hitabeltissjúkdóma,
sem mosquito-flugur og ótal
önnur skorkvikindi breiddu út
og fá lyf þeirra tíma gátu unn-
ið á. Burðardýr komu að fcak-
mörkuðum notum vegna tse-tse
-flugunnar, sem leggst á þau,
og það þótti gott, ef notast
mátti við sömu hesta og múl-
dýr í eitt ár samfleytt.
Landið er hálent og erfitt
yfirferðar, víða stór fljót, sem
voru óbrúuð, vegir fáir sem
engir. Meirihluti landsins er
þakinn runnagróðri, en víða
eru stórir og þéttir frumskóg-
ar, sem engir rötuðu um nema
fílaveiðimenn og svertingjar.
Vatn var víða erfitt að fá, og
sums staðar voru eyðimerkur,
en annars standa rigningar
hálfan hluta úr ári, og þá
breytist jarðvegurinn i for og
leðju eða fen. Stór hluti lands-
ins var ókortlagður.
RAUFIN f
VARNARVEGGNUM
Nýlenda Þjóðverja var um-
Flokkur burðarmanna.
19. jan. 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7