Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1969, Blaðsíða 3

NASA hefur engu síður áhuga á
reikistjörnunum í sólkerfi okkar
en tunglinu og rannsóknum á
þeim ætti að halda áfram þegar
að loknum Apolloferðunum.
Um þessar mundir eru einmitt
tvö mannlaus Marinergeimför á
leið til Mars í sendiför um hina
rauðu reikistjörnu. Er færi gefst
árið 1972 vonast NASA til þess
að geta sent tvö stærri Mariner-
för á hringbraut um Mars og árið
eftir tvö Vikingför. Er geimför
þessi eru komin á braut sina um
Mars munu simærri för siga niðuir
úr þeim á yfirborðið til þess að
útvega nýjan fróðleik um eðli og
eiginleika hnattarins. Þessi geim-
för geta fært okkur helm ráðn-
inguna á þeirri áleitnu gátu, hvort
líf sé að finna annars staðar í
geimnum en á jörðinni.
Við vonumst til þess að geta
gert nánar athuganir á Venusi og
Merkúríusi í framtiðinni og á tíma-
bilinu 1976—1978 gefst einstætt
færi á því að rannsaka fjórar yztu
stjörnur sólkerfisins úr einu geim
fari. Því áformi hefur verið gefið
nafnið „Ferðin mikla" og er það
réttnefni. Júpíter, Satúrnus,
Oranus og Neptúnus verða ekki
í sömu afstöðu næstu eitt
hundrað og áttatíu árin.
Rannsóknir hafa leitt í Ijós, að
koma mætti geimfari á sveiflu-
braut umhverfis Júpíter og nota
þannig aðdráttarafl risastjörn-
unnar til þess að sveigja braut
farsins og auka hraða þess í átt
til fjarlægari stjama, líkt og þegar
steini er sleppt úr kastslöngu.
Hinn aukni hraði mundi þá bæði
stytta mjög flugtíma farsins og
spara skotkraft, en hann yrði
annars gífurlegur, ef senda ætti
farið alla leið til þessara yztu
reikistjarna.
Neptúnus sveimar á rökkur-
braut sinni um 4,3 milljarða km frá
sólu. Ferð þangað frá jörðinni
tæki rúm tíu ár En svo langt er-
um við komnir á tæknibrautinni
að það ferðalag er raunar kleift.
Satúrnus-5 eldflaug gæti komið
farinu áleiðis. Erfitt mundi þó
reynast að sleppa slysalaust
gegnum smástirnabeltið milli jarð
arinnar og Júpíters, en handan
Júpíters er greiður vegur. Rafhlöð-
urnar fengju hleðslusraum frá sól-
sellum og gætu séð mæli- og sendi
tækjum fyrir orku fyrsta hluta ferð
arinnar eða þar til lengra drægi
frá sólu og skin hennar dofnaði í
fjarska. Síðan mundi kjarnorka
þurfa að koma til sögu á síðasta
hluta ferðarinnar. Orka til send-
inga og sambands þyrfti ekki að
verða eins miikil og nú er í þess-
um Mariner rannsóknaförum á
Mars. í þess stað mætti nota
öflugri móttökutæki til þess að ná
hinum veikari merkjasendingum.
Geimfarið yrði að vera gífurlega
vandað að öllum frágangi, því að
mæli- og rannsóknatæki þess
yrðu að grandskoða hverja reiki-
stjörnuna á fætur annarri með all-
löngu millibili. Upplýsingar þær
um fjarlæga sambýlinga okkar
í sólkerfinu, sem við öfluðum
okkur með þessari langferð ættu
að margborga kostnaðinn.
Þar, sem tunglinu og reikistjörn
unum sleppir hefur NASA í enn
fleiru að snúast. Næsta áratuginn
munum við fást enn frekar við
rannsóknastöðvar á hringbraut
um jörðu, í þeim tilgangi að afla
frekari fróðleiks til mannaðra
geimferða, víkka vísindastörf á
jörðu niðri sem og í geimnum og
endurbæta geimtæknina.
Nú þegar er uppi áform (Apollo
framhaldsáætlun NASA) um það
að breyta efra þrepi Satúrnuseld-
Dr. Wernher von Braun:
stofu sinni í Huntsville.
f laugar í mannaða rainnsókna-
stöð, sem yrði þannig forveri
stórrar geimstöðvar. Hinum 280
rúmmetra eldsneytisgeymi þessa
eldflaugarþreps yrði skotið á
braut umhverfis jörðu og hann út-
búinn sem bækistöð, þar sem
geimfarar gerðu tilraunir sínar og
Kennedy forseti ræðir við von
Braun um g'eimferðaáæ ilunina
1961.
athuganir í tuttugu og átta og
fimmtíu og sex daga geimferð-
um.
Fimmtíu og sex daga ferð er
ráðgerð árið 1972. Eitthvert þýð-
ingarmesta atriði þeirrar ferðar
verður að tengja stóran sólkíki
geimstöðinni og verður hann
hafður til beinna athugana á sól-
inni.
Á seinni hluta áttunda áratugs
aldarinnar vonast NASA-menn til
þess að geta skotið miklu stærri
geimstöðvum á braut um jörðu.
Yrðu það jafnvandlega útbúnar
rannsóknastofur og kostur væri
á. Ein hugmyndin snýst um það,
að Satúrnus-5 eldflaugar flytji
nokkur geimför, sem hvert um
sig verða ellefu metrar í þvermál,
á braut um jörðu og verði förin
tengd þar og myndi þannig geim-
stöð, sem gæti orðið allt að tvö
hundruð metrar á lengd. Áhöfn
þessarar stóru stöðvar yrði e.t.v.
fimmtíu manns. Rekstur slíkrar
stöðvar krefðist þess, að flytja
yrði menn, tæki og birgðir milli
stöðvarinnar og jarðar með vissu
.millibili. Til þessa þyrfti mun
ódýrara flutningakerfi og NASA
rannsakar nú nokkrar efnilegar
hugmyndir þar að lútandi.
Svo lengi, sem við notum
skotflaugar aðeins einu sinni og
leyfum hafinu siðan að gleypa
þær verður flutningskostnaður
hár. Ein leið til þess að lækka
kostnaðinn við flutninga á hring-
braut er sú að smíða flutninga-
tæki, sem fljúga mætti bæði fram
og til baka og nota um óákveð-
inn tíma. Þá mætti t. d. nota stór-
an eldsneytisgeymi á leið á hring-
braut, en honum yrði síðan sleppt,
er farkosturinn sneri aftur til
jarðar. Þetta er raunar alls ekki
ólíkt aðferð þeirri, sem nú þegar
er höfð við vissar flugvélateg-
undir.
I stórri geimstöð yrði rann-
sóknastofa fyrir stjörnufræðinga,
en þeir leita nú ákaft svara við
gátum um ástand og sögu al-
heimsins, uppruna og starfsemi
sólarinnar og sólkerfisins og líf
utan jarðarinnar. Til þess að geta
leyst þessar gátur verða þeir að
rannsaka sólina, reikistjörnur
hennar, aðrar stjörnur og fyrir-
bæri himingeimsins með því að
taka á móti og skrá allar hugsan-
legar bylgjulengdir rafbylgjurófs-
ins. Til all'ra'r ham'in'gju fyrir jarð-
lífið, en tjóns fyrir vísindin stöðv-
ar gufuhvolf jarðar þessa geislun
að mestu leyti.
Á síðastliðnu ári fengu stjarn-
fræðingar í fyrsta sinn að horfa
langtimum á himingeiminn í gegn-
um skráargat ofan gufuhvolfsins.
Þarna var um að ræða mannlaust
far á hringbraut um jörðu, eins
konar „hringbrautarstjörnustöð".
Stjarnfræðingar létu mikið yfir
árangrinum af rannsóknum
þessa fars og nú hefuir a'nnað
sams konar far sent frá sér
upplýsingar, sem vakið hafa
stjarnfræðingunum enn frekari
furðu og heilabrot. Einnig má nú
búast við, að við verðum að skipta
nokkuð um skoðun á himingeimn-
um. Uppgötvað hefur verið óvænt
og afar sterkt útfjólublátt Ijós í
ýmsum gömlum vetrarbrautum, en
á hinn bóginn fannst ekki eins
sterkt útfjólublátt Ijós í öðrum
vetrarbrautum og spáð hafði ver-
ið. Einnig kom í Ijós, að sumar
stjörnur voru nokkrum sinnum
yfirborðsheitairi en sól'in okikaT.
Vöknuðu þá þegar upp spurning-
ar um huganlegt líf í sólkerfum
þessara stjarna.
Einnig varð vart við „kvasa"-
stjörnu nær miðju nálægrar vetr-
arbrautar, en áður höfðu margir
talið þessa nýfundnu orkugjafa
liggja i útjaðri himingeimsins. Fyrir
fjölda ára síðan leiddu rannsóknir
á sólinni til uppgötvunar kjarn-
orkunnar. Ef við gætum ráðið gát-
urnar um þessar „kvasa"- og plús
stjörnur, sem gefa frá sér svo
gífurlegt Ijós og orku, uppgötvuð-
um við kannski algerlega nýja
orkulind, okkur til afnota.
Við höldum rannsóknum okkar
á himingeimnum áfram og stjarn-
fræðingar leita stöðugt svara við
fleiri spurningum. Sléttan hefur
löngum þótt frjósamt ræktarland.
En svo hún gæfi meira af sér,
hafa sífellt verið teknar upp nýj-
ar aðferðir í landbúnaðinum, svo
sem áveita, gróðurtegundaskipti
og endurbætur akuryrkutækja.
Framtíðaruppskera geimvís-
indanna mun krefjast meira
erfiðis en áður var vegna
þess, að það er begar búið að
hirða stærstu demantana. En með
geimferðunum hafa stjarnfræðing-
ar fengið nýjan stökkpall, þar sem
þeir geta nýtt ný áhöld og nýjar
aðferðir. Noti þeir þennan stökk-
pall á hringbraut um jörðu, til
þess að halda áfram fróðleiksleit-
inni um himingeiminn, munum við
enn uppskera mikinn ávöxt um
ókomna tíma.
Með því að snúa tækjum sínum
fremur til jarðar en frá henni geta
geimstöðvarnar sagt okkur heil-
mikið um auðlindir jarðarinnar.
Ljósmyndi'rnar frá Gemimi- og
Apollo-förunum hafa vakið mikla
furðu fyrir skýrleik og ýtt mjög
við vísindamönnum á sviði jarð-,
ræktar-, skóg-, vatna- og haf-
fræði.
Með hjálp Ijósmynda og ýmissa
áhalda, svo sem innrauðra leitar-
tækja má finna sjúkdóma í skóg-
um og smærri gróðri, neðanjarð-
arvatnsbirgðir, olíu og málma.
Einnig má finna fisk eftir upplýs-
ingum mælitækja þessara um
sjávarhita, salt- og svifmagn víðs
vegar um heim. Síðan má leið-
rétta og endurbæta landa- og sjó-
kort, og fylgjast með og koma í
veg fyrir hina þrálátu iðju að
.lauma alls kyns iðnaðarúrgangi í
ár og vötn. Svo má mæla regn og
snjókomu, svo að frekar megi
hafa hemil á vatnsmagni stöðu-
og uppistöðuvatna svo og á flóð-
um. Það mé ennfremur mæla frjó-
semi jarðvegs og spá fyrir um
uppskeru, til þess að samræma
megi betur framboð og eftirspurn
og koma í veg fyrir hungursneyð.;
í geimstöðvum þessum geta
einnig orðið rannsóknastofur, þar
sem jafnt yrðu gerðar grundvallar-
og framhaldsrannsóknir á ýmsum
sviðum vísinda, svo sem líffræði,
eðlisfræði og efnarannsókna.;
Þyngdarleysi og lofttæmi bjóða
upp á aðstæður, sem ekki er unnt
að endurskapa hér á jörðu niðri.
Sú starfsemi, sem ég hefi nefnt
hér að framon er nú sumpart
hafin i mannlausum geimförum og
gervitunglum, en samt sem áður
ætti maðurinn að geta fengið verð
ugt hlutverk í rannsóknum þess-
um í framtíðinni. Enn sem komið
er. er miklu dýrara að senda
mann út í geiminn en mælitæki
á hringbraut. En kostnaðurinn mun
vaxa jafnóðum og flóknari tækja
verður þörf. Og þegar ódýrari
flutningaleiðir koma til sögunnar,
verður jafnframt ódýrara að senda
rnenn út í geiminn. Sá tími þarf
ekki að vera mjög langt undan,
að æskilegra verði að nota
Frh. á bls. 21.
Málmskjölduriim, sem skilinn verður eftir á tunglinu. A honum
stendur: „Hér stigu menn frá reikistjömunni Jörðinni fyrst fæti
á tunglið í júlí árið 1969. Við komum í friði fyrir hönd alls
mannkyns.“
HERE MEN FROM THE PLANET EARTH
F.IRST ,SET 'FÖOT UPON THE MOON
JULY 1969, A. D.
WE CAME IN PEACE FOR ALL MANKIND

MicHÁn cdru.Hs
ASÚONÁui '
t <XLÍ~\
ÍJOWIN t{ AlÓl'lN. )K
ASTÍONAUt . *
*)CM.AÍ0 niVom
KM^DINTTUNrÚ^jVf^Ó^A^tÍi^/
16. júJ/í 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 3