Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1969, Blaðsíða 9

sem kynmi aíS neynasit hættu-
iagar líifi. á jíö'rðiinmii. Möngniim
miun litelega sýnaist þessd var-
úðarráðstöifun harla óþörf, eftir
að haía lesið lýsingu á aðstæð-
um á tunglinu — loftleysinu,
helteulda á nóttunni, ofsahita á
daginn, og siðast en ekfei sízt
óihind,ruðu aðstrieymii a'f útf jóliu-
bláu ljósi, röntgengeislum og
■geimgeistlum. En sú ákvörðun
að setja tunglfarana í sóttkví,
undirstrikar einmitt hve lítið
við vitum með vissu um hugs-
am'liag iífssttíilyrðii á eðia uinid-
ir yíirborðd tumiglsims, hrva'ð
þá um hugsaniega þróun lífs
við ákilyrði andstæð þeim sem
við eigum að venjast. Fæstir
visindamenn myndu Ijá því
eyra að naklkurt lif gæti orðið
til á tungiinu eins og þar er
ástatt nú. Hins vegar vitum við
of lítið um fonsögu tunglsins
til að geta fullyrt að sttdlyrði til
lífisimyndunar hafi öteki verið
önnur og betri í fyrndin.ni. Og
lif sem hefði náð fóttfestu á
annað borð, hvort semn það
'hetfðj myndazt á tunglinu eða
borizt þangað á annan hátt,
hefði hugsanlega getað náð að-
lögun til að hjara við þær að-
stæður sem þar ríkja nú. Etf
framandi lífverur fyndust á
fiumigttámu, jiatfmveil þótt þær
væru svo smáar að þær sæjust
al&eims í bezfiu smiáisjlám, yrði siá
fundur einhver merteasta upp-
götvun í sögu vísindanna.
Önnur hugmynd, þótt fjar-
stæðari sé, gæti verið íhugunar-
efni. Veðrunin á tunglinu er
svo atfsk-aipl'eiga hiaag, -alð tfyrsitiu
spor ibu'nigttifiaTiaminia þ-ar gætu
■warðveizt í miillHjómiir ára. f>etta
veflau-r ósóiáltfráifit uimlhiuigsiuin mim
þann -möguleika, að á tunglinu
finmist önnur spoT, merki um
Iheiimsó/km ulfiam- úr geliimimuim ein-
hvern tíma á liðnum áramilljón
um. Slíkt er að visu eteki sér-
lega liklegt, en etf noiklkurs stað-
ar ætti að vera von um að finna
spor fra-mandi geimifara eða
könnunartæiki, er það einmitt
á tunglinu. Á jörðinni mást öll
umim-erfld og hvertfa á svo ör-
ákömnwm tíma.
TITNGIóm SEM STÖKK-
PAELUR í GEIMNUM
Ef grundvöllur reynist fyrir
tframleiðslu eldflaugaeldsneytis
á tunglinu (t.d. úr ís), myndi
það gjörbreyta framtíðarihorf-
um í geim-taekni og geimiferð-
uim. Vegna hins litla aðdrátt-
arafls er tunglið hinn ákjósan-
legasti stölkikpallur á leiðinni
til stja-manna. Til þess að
slkjóta geimiflaug frá tunglinu
Iþamf aöeins a-ð ruá % atf þeirn
hraða sem til þartf á jörðinni,
hvo a0 ettdaraeyitnsspamia'ðurinin
er gí'fu-nl-egur. Til imarks um
þetta hefur verið bent á, að
það myndi borga sig að senda
viðbótareldsneyti alla leið frá
tumigíLiniu til að fylla geymia -eflid-
flaugar sem biði á farbraut um
jöirðiu, frelkiar ein -aið semidia
eldsneytið beint frá jörðinni!
Lamdlniám á fiumigttliniu til vús-
Dimdiaipaininsólknia og igekraferðia
gefiutr -etokn verið mjöig lanigt
umdam. Oig þó aið spádómiair >uim
fjölmennar borgir á tunglinu
rætist kanmsiki seint, er vert að
minnast þess, að í sögu tækn-
iraniar ttuefiuir venuilieik,i)nin otftasf;
miær tfarið lamigt tfram úr
draiuimióruim hininia bj-artsýmuisfiu
manna.
Þrír merkSr
brautryðiendur
E idflaugar voru í fyrstu
og lengi vel aðeins notaðar til
hemaðar og skemmtunar. En
þeim fylgdu ýmsir ókostir og
auk þess komu fallbyssur
snemma til sögunnar og þóttu
þær íljótlega betur hæfa hern-
aði.
Það var fyrst í byrjun þess-
arar aldar, að vísindamenn
tóku að gera sér grein fyrir
mikilvægi og þýðingu eldflauga
til geímferða. Þar áttu þrír
menn mestan hlut að máli. Þeir
voru Rússinn Konstantín Edvar
dóvitsj Tsjolkovsky, Ameríkan
inn Robert H. Goddard og
Þjóðverjinn Hermann Oberth.
Tsjolkovsky fæddist árið
1857. Hann var af lágum stig-
um. Ungur að árum sýndi hann
mikla hæfileika á sviði stærð-
og eðlisfræði auk uppfinninga.
Hann var enn á tvítugsaldri,
er hann fékk fyrst hugmynd-
ina um geimferð. Hann kenndi
sjálfunu sér flest það er til
þurfti. Árið 1878 varð hann
þorpskennari og fluttist til
Borovsk. Hann byggði sér
frumstæða tilraunastofu heima
fyrir og hóf þar tilraunir sín-
ar. Seinna var hann kjörinn
félagi Eðlis- og efnafræðifé-
lagsins í Sankti Pétursborg fyr
ir merk rit sín.
Árið 1903 birti Tsjolkovsky
ritgerð í tímaritinu „Vísindarit-
ið“. Sú ritgerð hét: „Könnun
geimsins með aðstoð eldflauga-
útbúnaðar“. Hann varð fyrst-
ur til að koma auga á mikil-
vægi eldflauganna og kom-
andi hlutverk þeirra í geim-
ferðum og samdi hina stærð-
fræðilegu kenningn um afl-
fræði eldflaugnanna. Geimfar
það er Tsjolkovsky teiknaði
átti að verða knúið heitum gas-
tegundum, sem framleiddar
voru með því að blanda saman
fljótandi súrefni og fljótandi
köfnunarefni. Þetta er grund-
vallarefnaformúla sú, er notuð
var til þess að knýja efri þrep
Satúmus 5 eldflaugarinnar og
gerði það að verkum, að hægt
var að senda nærri því 50
tonn til tunglsins. Kenningar
Tsjolkovskys um það, hvemig
komast megi út úr gufuhvolfi
og þyngdarsviði jarðarinnar
trySTgja honum að margra áliti
fremsta sæti meðal alira eld-
flaugavísindamanna. En sjálf-
ur hélt hann sig aðallega við
samningu kcnninga og skiln-
ing þeirra.
Robert H. Goddarð varði
mestum hluta starfsævi sinnar
til hinnar hagnýtu hliðar mál-
efnisins, þ.e„ hreyflanna og
eldsneytisins. Hann fæddist 25
árnm síðar en Tsjolkovsky.
Áhugi lians á eldflaugum hófst
þegar í bamæsku hans. Hann
hripaði niður hjá sér liugdett-
ur sinar í sambandi við þetta
Rússinn Tsiolkovsky
Þjóðverjinn Oberth.
áliugamál sitt allt frá sextán
ára aldri. Enda þótt starf hans
liefði sannarlega gifurleg áhrif
á eldflaugarannsóknir, þá hlaut
hann ekki þá umibun og viður-
kenningu sem hann átti skilið
fyrr, en eftir dauða sinn árið
1945.
Allt til ársins 1920 snerist
áhugi hans mest um púður og
aðrar fastar eldsneytistegund-
ir. Frægasta verk hans kom út
það ár og hét: „Aðferð til þess
að ná mjög mikilli hæð“. Þar
ályktaði Goddard, að mögulegt
væri að senda eldflaug til
tunglsins, hlaðna svo miklu
sprengiefni, að áreksturinn sæ-
ist greinilega í sjónaukum frá
jörðinni.
Eftir mikil heilabrot og til-
raunir skaut Goddard loks á
loft fyrstu eldflauginni, sem
knúin var fljótandi eldsneyti.
Þetta gerðist hinn 15. marz ár-
ið 1926. Hún komst 14 metra
upp í loftið, náði 60 kílómetra
hámarkshraða og hélzt á lofti
u.þ.b. tvær og hálfa mínútu.
Þremur árunn síðar sagði
Goddard Charles Lindberg, að
hægt væri að senda margþrepa
eldflaug til tunglsins, en bætti
því við, að það mnndi kosta
meira en eina milljón dollara
og því væri ekki um það að
ræða. Fjárhagsáætlun Apollo-
tilraunanna á þessu ári er tíu
sinnum hærri, en Goddard gat
sér til.
Á meðan stóð á annarri heims
styrjöldinni vann Goddard fyr-
ir Loftsiglingadeild ameríska
sjóhersins. Þær kenningar, sem
hann samdi þar voru nýttar til
eldflaugagerðar sjóhersins. Eft
ir dauða Goddards var hlaðið á
hann heiðursmerkjum og verð-
Iaunum eins og stundum vill
verða. Árið 1960 greiddi amer-
íska stjórnin Guggenheimstofn
uninni og frú Goddard eina
mnlljón dollara fyrir einkaleyfi
Goddards, sem vorn rúmlega
tvö hundruð.
Hermann Oberth fékk áhuga
á geimferðum, er hann var ell-
efu ára gamall. Þá fékk hann
hinar frægu bækur Jules Verne
að gjöf. Hann tók þegar að
gera ýmsar tilraunir með
þyngdarleysi og eldsneyti. Eitt
sinn tók hann jafnvel inn
deyfilyf til að róa sig, því að
hann taldi, að þyngdarleysi
hlyti að verða mjög óþægilegt
fyrst í stað. Áhugi hans á ár-
ásareldflaugum kom lionum til
þess að bjóða varnarmálaráðu-
neytinu, árið 1917, að
byggja langdræga árásareld-
flaug knúna fljótandi elds-
neyti.
Fyrsta bók Oberths hét
„Eldflaugin út í himingeiminn",
og kom út í Munchen árið
1923. Hún varð sígilt vísinda-
rit. Þar ræddi hann gagngert
nær því hverja einustu hlið
eldflaugavísinda og þar á með-
al áhrif þrýstings og þyngdar-
leysis á mannslíkamann. Bókin
er aðeins 92 blaðsíður að lengd
og ágæta vel samin. Þar sýndi
hann fram á það, að eldflaug
gæti flutt byrði með sér á
hringbraut sína.
Sex árum síðar gaf Oberth
út lengda útgáfu þessarar bók-
ar sinnar og nefndi hana þá
„Leiðin til geimferða“. Hún
færði Oberth fyrstu verðlaun-
in, sem veitt voru fyrir geim-
vísindi í heiminum.
Meðan stóð á annarri heims-
styrjöld vann Oberth að eld-
flaugasmíði, þar á meðal að
smíði V—1 og V—2 flauganna
þ.ýzku í Peenemunde og Reins-
dorf. Eftir stríðið vann hann
í nokkur ár með Werner von
Braun í Bandaríkjunum áður
en hann dró sig í hlé. Von
Braun hafði verið nemandi Ob-
erths forðumi daga og varð síð-
ar sá maður, sem byggði brúna
milli hinna fyrstu flauga og
Satúmusrisanna.
Tsjolkovsky, Goddard og
Oberth gerðu þó miklu fleira,
en hér er rakið. Starf þeirra
varð f jölmörgum öðrum að Ieið
arljósi og rit þeirra hvöttu
fjöida verkfræðinga og vísinda
manna til tilrauna og uppgötv-
ana á sviði geimvísinda.
Framfarir í geimvísindnm
em að mörgn leyti striði og
ótta að þakka. Hefði önnur
heimsstyrjöldin aldrei átt sér
stað, vígbúnaðarkapphlaupið
eða kjarnorkuvopnaþróunin er
óvíst, að geimferðir væra komn
ar á svo hátt stig, sem raun er
nú á.
Megi nefna einn mann til,
semi semiilegt er að hljóta muni
sæti við hlið Goddards, Ob-
erths og Tsjolkovskys í geim-
ferðasögunni, þá kemur Wern-
er von Brann helzt til greina.
Hann vantar nú þrjá í sextugt
og býr í Bandaríkjunum. Hann
er forstjóri Marshall Geimferða-
miðstöðvarinnar. Það var von
Braun, sem framkvæmdi draum
Oberths um langdrægu árásar-
flugskeytin. Sem betur fór
fyrir Evrópubúa var V—1
flugskeyti hans ekki tilbúið til
notkunar fyrr en stríðinu var
að ljúka. Þrátt fyrir vel heppn
aða smíði flugskeytisins í Peene
rnúnde reyndisi ekki auðið að
fullvissa Hitler um mikilvægi
þess fyrr en um seinan. Þrátt
fyrir þetta var um 4000 V—2
skeytum skotið upp árin 1944
og 45. Bæði Rússar og Banda-
ríkjamienn voru snöggir að átta
sig á miltilvægi þessara skeyta
og, er þeir réðust inn í Þýzka-
land kepptust þeir um teikn-
ingamar, vopnin og vísinda-
mennina. Von Braun gekk
Bandarikjamönnum á hönd.
16. júli 1-969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 9