Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1969, Síða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1969, Síða 10
ELD- FLAUGAR OG GERMFLUG LITIÐ TIL BAKA Jón K. Magnússon tók saman Nú, þegax sá draumur hef ur rætzt að komast til tungls- inis og heim aftur, sem reynd- ar er aðalatriðið, er fátt meir á vörum fólks en það, hvfflíkar atórkostlegar framfarir hafi orð ið á sviði geimfrugs og vísinida á allra síðustu árum, já, hvílík risaskref hafi ekki verið stig- in á síðastliðnium 10 árum eða svo. Og víst er það rétt. Miiklu hef ur verið til kostað, mikið á aig lagt og mörgu fómað. Og þegar svo samkeppnin milli ris anma í aiustri og vestri kyndir þrotlaiuist undir og öllum ráð- um er beitt, er vísast að eitt- hvað verði undan að l'áta: að- dráttarafl jarðar hefur tapað í reiptogi sínu við mannskepnuma og ferðin á heimsenda, sem við köninuimst við úr æfiwtýrinu, hefur verið farin. Gömul mál- tæki segja að ekki sé ailt sem sýnist og einnig, að ekkert sé rnýtt undir sólinni og jafnvel geimvísindi hafa ekki sigrað gömul máltæki. Ef þið haldið, að síðastliðin 10 ár eða svo séu morguinn geima'ldar, þá skjátl- aist ýkkurr. Já, jafnvetl flest- uim, sem þetta lesa mun skjátl- ast, en það má öllum vera sárs aukaiaust í þetta sinn, því jafn vel mörgum ágætum vísinda- manni varð það á að líta til himins í forumdrain, þegar fyrsrta gerfituinglinu var Skotið á braut. Hefðu þeir þó, fremur öld um almemnánigi, átt að geta vænzt þeirra hluta. Þó er það svo, að þrátt fyrir að eldflauig- ar og áætlanir um geimfluig séu raMnverúleiki alllt frá síðustu aldamótum, virðast margir, og það „lærðir“ menin líka, halda að þetta sé allt spiunkunýtt ai nálinni. í tímariti einu íslenzku, sem kom út kringuim 1940, skrifar vel þekktur ísil. náttúrufræðinig ur grein, sem er hugieiðimg um liíf á öðrum hnöttum og geim- siglinigar á komandi tímum. Ekki hef ég grein þessa við höndina, þegar þetta eœ skrif- að, en ég man, að ein máls- greiin varð mér minnásstæð, þeg ar ég las hania fyrir nokkrum árum, en þá hafði fyrstu gerfi hnöttuinum einimitt verið skotið á loft og. tunigliflaugar voru í smíðum. Greinarhöfuindur þe'ssi segir þar, að ekki mund líða nema svo sem humdrað ár, þar tiíl menin geti flogið til tumgis- inis. — Svo bjartsýnm var hann fyrir tæpum 30 árum. Við skulum því að gamni okk ar bregða okfcur í smá ferða- liaig — aftur í tímiann — og fara yfir sögu eidflau'ganma í stuttu málii og reyna síðain að fá ein- hverja mynd af því, hvernig málin stóðu um það leyti, er síðari heiimsistyrjöldm braiuzt út. Við skulum hafa það huigfast, að í dag hefur reynislan leyst úr mörgum þeim spumiinigum, sem arfiðastir voru á þeim tím um, er þessi vísindi voru að mestu leyti aðeins tdl í beila- búum mamina, t.d. spurningunni um það, hvern.ig eldflaug gæti flogið í lofttómu rúmi, hvaða áhrif geislar hefðu á geimfara, hitastig úti í geimnium o.s.frv. Það var rétt eftir aldamótin síðuistu, að Rússi nokkur, K.E. Ziolkowsky gaf út rit um geim flug og eldflaugar og mun hafa verið sá fyrsti, er það gerði. Haifði hann gért sér mjög ljósa grein fyrir þessum hiutum, m.a. því, að eldflauig gæti ekki að- eims flogið í lofttómu rúmi, heldur væri lofttómið. beiniín- is kostur, þar sem loftmótstaða væri þar með úr sögumni og gerði flugið mun auðveldara, eftir að komið væri upp úr lofthjúp jarðar. Rit Ziolkowsíkys kom út samia ár og Wrigthtbræðr um tókst að fljúga flugvél fyrst um mianmia (1903), og hét „Eld- fliauigin í geimnum“. Byggðist ritið aðeinis á fræðilegum kenn- imgum og áæílunum, þar sem raunhæfar tilrauinir í þesisum efruuim var enn ekki hægt að ■gera. Það má en.gan veigimn skilj- ast svo að eldflaugiaæ hafi þá (1903) verið einihveir nýjuing Fjarri fer því. Þúsuud árum áður ’mfðu Kínverjar niotað þær til senda örvar og spjót á óvini sína og n.otkuin eldflauga í hermaði kom mjög tid álita í Evrópu, þegar í byrjuin 15. add ar. í Napaleomstyrjölduinium not uðu Bretar eidflaugar til sprenigjuárásar á franskar borg ir. Þær voru teifcnaðar og gerð ar af Sir William Congreve. Slík eldflauga'éu’ás var gerð á Bouilogme með svo góðum ár- aingri, að bor.gin gafst upp. Nap oleon var þá að ráðgera inn- rás í Emglliamd. Slíkar eidflau'gar voru smíð- aðar af ýmsum hermaðarfor- kólfum í Evrópu alveg fram á miðja öld, en þær voru mjö'g hættulegair í meðförum og litn ar hornaugia af þeim, sem með þær þurftu að fara og lögðus/t því niður endaulega I hernað- arnotkun. Þó héldu þær áfram að gegnia mikilvægu hlutverki, til merkjasendinga, til að skjóta líflínium og síðasit ein ekki sízt tii notkuinar á hátðum og tylli- döguim. Er dkemmst að minn- asta gamlárskvöldaninia okkar, þegair hiiminlivolfið ljómar af áteljamdi eldrákum litlu eld- flauganina, sem við í daglegu tadi kölluim rakettur eða fluig- elda. TUNGLIÐ í SIGTI Rit K. E. Ziol'kowskys vakti enga heimsathygli, einis og oft hefur borið við um rit fræði- legs efnis, en það vakti þó marga vísindamenn til umihuigs- uimar um þetta mál og uim það leyti, sem fyrri heimissiyrjöld- in brauist út, var farið að ræða um tuinglferðir og vamdamál þeirra' í vísindalegum ritum. Fyrsta ritaða skýrslian um nytsamlegar athuganir í háloft umuim með eldflaiuigum, sem gerðaæ höfðu veirið hét „Að- feirð til að ná mikilli hæð“ (A Mehod of Reaching Extireme Al- titudes), eftir dr. Robert H. Goddard í Clark University, Worscester Massacbusse'tts í Bandaríkjuinum. Þessi skýrsla birti áramgur margra tilrauma, seim höfuindurinin hafi gert uind- ir eftiirliti hinnar þekkitu Smith sonianstofnuinar. Þessar tilraien ir höfðu sainnfæirt hainn um, að hægt væri að komast til tumgls ins með eldflaiug. Árið 1923 gaf prófessor Her- mainin Obarth út bók um fliuig mdlli hmatiba með eldflaiuigum. Hafði hanin þó enga huigmynd urn tilrauinir og skýnsdu Dr. Gott ards enda var prófessor Obe.rth auistu'nrísikur og stairfið í heima iandi síniu. Fjórum árum síðar stofnaði svo Max Valier, sem var niemianidl próf. Hermanns, Hið þýzka stjaimisigl'iinigatfélaig. FLOGIÐ MEÐ ELDFLAUG Félag þebta hóf stnax raun- hæfar tilraunir. Max Valier, stofnianidinin, fékik Fritz von Op- el, sem við þekkjuim öll af Opeibilnum, sem hainin fram- ieiddi, til að reynia eldtflauiga- hreyfla í bila. Árainguirinn varð sá, að í mairs 1928 var eldfiaug ariknúinn bíll reyndur á kapp- alkstuirsbraninnd hj á Rússeels- hekn við Framikf ur't. Tveim mán uðuim síðar náð'i vom Opel mokk uð á annað hundrað mílna hraða á tolist á Avuis 'hraðbrauitinnd við Berlín. í Þýkalamdi var svo stuittu síð ar flogið í fyrsba skipti mieð flauiguim með púðiri sem elds- neyti, flaug um hálfan annian aldflauig. Sviffluga, búin eld- kíióm'etra og var stjórniað af Friedrich Sthamer. Opel hélt tilraunium sínum áfram, en hélt sig við jörðiwa. J áranbrautarvagn var knúinn eldfiaug og náði hanin 149 mílma hraða á klst. oig í febrúar 1929 náði sleði, teikniaður af Max Valier, 250 mílna hraða á ís. Suttu síðar var Vaiier að reyna eldflaiugairknúinn bíl, en fórst þá í slysi. Var hann því ekki aðeinis frumkvöðuil í þessum málum, heldur eininig fyrstur mainina tffl að láta Iifið, svo vit- að sé, í slysi við eld-flaugatjl- rauniir. Það, sem aðallega hafði verið upplýst m.eö þessum tiiraunum, vair það, að notkun púðurs sem eldsneytis var útilokuð og að farartæki knúm eldflaugurn rraanidiu ekki hafa n.eiina yxir- burði yfir öiranur til ferða á landi, í sjó eð'a í neðri loft- iögum: eldi'augar voru farar- tæki háloftanina og hi'minæums- ina. Eininig var fræðilega sýnit fram á að flugtæki knúin venju legum hreyflum væru miun heppiiegri í noitkun, a.m.k. með ain hraðlnn var irnnan við tvö þús. milur. Gaignsiemi eldílauga var því bunidiin við hálofta- og geiTuflu'g og gífurlegan hraða. Hreyfiafl púðuirknúinma eld- flauga kom fra sívölum málm- .íóiki, sem inimhélt somiainþjapp að púður. Þegar kveitot hatfði vexúð í púðrinu, var eingri stjórn lenigur við komið og 'hvorká hægt að auka né mirar.ika kratfti’nin.. Fljótandi eldsmeyti var hinis vegar hægt að veita inin í sprenigirúmið að vild og sömuHeiðis slökkva á og ræsa hreyfilliinn eftir þörfum. Sem spre'nigiefni var púður eininiig afar hættulegt í natlkun. Þetta sýndi sig líka áþreifanilega, þeg ar R. Tilinig og þrír féla.giar hans fórust í púðuinsprengingu. Var hanin þó viðurfcenmdnr aí öllum, sem vit höfðu á, sem einin reyndasti tilrauraaxnaður á þessu sviði á þeim árum. Þetta ger'ðist í október 1933. Sraemma á árinu gerðu svo tveir meðlimir Hiiras þýsika stjairrasigllingafélaigis áætliun um byggiragu eldflauig'ar til hálotfta fluigis, og átti hún að nota fljótf aradi súrafni og gaf þeissi blarnda mieiri orku en nokkuirt faisit elds neyti, sem þá va,r þekkit. VERÐLAUN VEITT Fynstu tvær eldflauigamair, sem þeiir félagar reyndu, spruragu, en sú þriðja reyradist niothæf. Korrast hún í hu-ndrað Bill, sem knúinn er eldflaugarhreyfli með' fljótandi súrefni. Maurice Poirer með likan af háloftaeldflaug. 10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 16. júM 1969

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.