Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1969, Qupperneq 17

Reynt hefur verið að sjá fyrir allt, sem fyrir getur komið
og öll förin er nákvœmlega tímasett
Ef allt gengur að óskum, ræt-
ist eftir nokkra daga, aldagamall
draumur mannkynsins. Þá stígur
maður í fyrsta skipti fæti sínum
á aðra plánetu en jörðina. Banda-
ríkjamenn verða þá búnir að vinna
kapphlaupið til tunglsins og geta
farið að hugsa til þess að setja
þar upp mannabústaði og rann-
sóknastofur.
Þar kunna jafnvel að verða
reistar eldflaugastöðvar til að
senda eldflaugar tii annarra
hnatta, því aðdráttarafl tunglsins
er svo miklu minna en aðdráttar-
afl jarðarinnar, að þaðan er hægt
að skjóta stærri og þyngri eld-
flaugum, sem jafnframt væru
miklum mun langdrægari þar sem
eldsnéytisþörfin verður mun
minni.
Um allan heim hefur verið
fylgzt með geimferðum af miklum
áhuga og jafnvel óttablandinni
hrifningu, en aldrei hefur áhug-
inn verið eins mikill og meðan
á síðustu þrem geimferðunum
stóð, þegar Apollo 8, 9 og 10 hófu
sig á loft. Þessar þrjár ferðir voru
lika lokaæfingar fyrir lendingu á
tunglinu, og í öllum var reynt
eitthvað nýtt og stórkostlegt.
Apollo 8 flutti menn í fyrsta
skiptí inn á aðdráttaraflsvið
tunglsins, og á braut umhverfis
það. Apollo 9 flutti með sér
tunglferjuna, sem var reynd á
braut umhverfis jörðu, og Apollo
10 fór með hana til tunglsins, þar
sem hún var reynd í 50 þúsund
feta hæð frá yfirborði þess.
Og nú er komið að Apollo 11.
Flugáætlunin er í stórum drátt-
um sú sama og fyrir númer 8 og
10. Eftir „skotið" lyftir fyrsta
þrepi farkostinum upp í 57,6 km
hæð og þar verður hann á 9.708
km hraða. Það er e. t. v. rétt að
taka það fram að á fyrsta þrepinu
eru fimm hreyflar og eru það allt
burðarhreyflar. Fjórir þeirra eru
hreyfanlegir til að stjórna eldflaug
inni, en miðhreyfillinn er fastur.
126 sekúndum eftir flugtak
drepur miðhreyfillinn á sér. Hinir
fjórir ganga í um það bil 150 sek.
Hraðinn er þá orðinn um 9.600 km
klst. Tvær sekúndur líða þar til
annað þrepið er ræst, til að kom-
ast nógu langt frá fyrsta þrepinu.
Annað þrepið er í gangi í 367 sek-
úndur. Þegar það er útbrunnið eru
liðnar um 520 sekúndur frá flug-
taki. Apollo 11 er þá í 169 km
hæð og lárétt fjarlægð frá skot-
palli 1483 km. Hraðinn er 24.412
km á klst.
Fjórum sekúndum síðar verður
þriðja þrepið ræst og látið ganga
í 157 sekúndur, en með því er
náð 39.520 km hraða, sem þarf
til að koma Apollo 11 á braut
umhverfis jörðu.
TÆKI YFIRFARIN A JARÐBRAUT
Geimfarið mun fara að minnsta
kosti tvo hringi umhverfis jörðu,
meðan áhöfnin yfirfer tæki og
mæla, til að fullvissa sig um, að
allt sé í lagi. Upp frá því verður
geimferðinni skipt í slík stig; allt-
af þegar búið er að gera eitthvað
nýtt, er kannað hvort nokkuð það
hafi komið fyrir, sem gæti gefið
ástæðu til að breyta flugáætlun-
inni, eða jafnve! hætta alveg við
ferðina.
Ef allt reynist í lagi er þriðja
þrepið ræst aftur og látið starfa
í 5 mínútur og 12 sekúndur en
það eykur hraðann upp I u.þ.b. 11
kílómetra á sekúndu, sem er nauð-
synlegt til að losa geimfarið við
aðdráttaraflsviö jarðar, og koma
þvi áleiðis til tunglsins.
Þegar þessu er lokið er komið
að þvl að tengja saman tungl-
ferjuna og stjórnfarið. Tunglferjan
er geymd efst í þriðja þrepinu,
beint fyrir neðan þjónustubirgða-
farið svonefnda, sem hýsir súr-
efnisbirgðir geimfaranna og annað
slíkt, og hefur einnig að geyma
goshreyfilinn sem notaður er til
að stjórna farinu við tunglið og
á leið ti! jarðar aftur. Hliðar þriðja
þrepsins flettast frá, en stjórn-
farinu (sem er tengt við þjón-
ustufarið) er snúið við, þannig að
trjónan vísar að ferjunni, og svo
eru þau tengd saman. Þar með er
hlutverki þriðja þrepsins svo til
lokið, og því er beint á aðra braut,
sem flytur það á hringbraut um-
hverfis sólu..
Apollo 11 er hinsvegar snúið
við aftur, og nú þurfa geimfarnir
ekki að hugsa um fleiri frálosanir
eða tengingar, fyrr en að tungl-
inu kemur. og ferjan fer inn til
lendingar.
Þarna úti I himingeimnum er
ekkert gufuhvolf, eins og menn
vita, og sólargeislarnir skína því
óhindraðir á geimfarið og hita ytra
borð þess mikið. Það er því nauð-
synlegt að hafa á því sífelldan
snúning, svo að allur sívalningur-
inn hitni jafnt. Það eru litlar rak-
ettur á hiiðum farsins sem sjá
fyrir þessu, alveg sjálfkrafa.
Snúningurinn er svo hægur að
geimíararnir verða hans ekki varir,
en hins vegar kvörtuðu þremenn-
ingarnir í Apollo 10 undan því, að
þeir vöknuðu alltaf af værum
blundi þegar raketturnar færu af
stað. Á þvi var ráðin bót með því
að fækka „skotunum". Geimfarið
snerist þá að vísu hægar, en það
'kom ekki að sök.
Um miðja vegu til tunglsins er
gert ráð fyrir að gerðar verði
nokkrar stefnuleiðréttingar. Þær
verða þó varla stórvægilegar, því
I hinum tveim tunglferðunum kom
í Ijós, að þeirra var varla þörf.
Meðan geimfararnir bíða og
senda sjónvarpsmyndir til jarðar,
heldur Apollo 11 áfram ferð sinni.
Hraði geimfarsins fer stöðugt
minnkandi (hann byrjaði raunar
að minnka um leið og drepið var
á þriðja þrepinu), og að síðustu
er hann ekki nema 3.360 km á
klukkustund. Það er aðdráttarafl
jarðar sem gerir þetta að verkum,
jörðin leitast við að toga geim-
farið til baka, en megnar ekki að
gera meira en hægja ferð þess.
En þegar svona er komið, er
geimfarið líka komið inn í að-
dráttaraflsvið tunglsins, og þá fer
hraðinn að aukast aftur.
Þar með er komið að öryggis-
ráðstöfun. sem segja má að nátt-
úrulögmálið leggi til að mestu
leyti. Við skulum taka sem dæmi
að bilun yrði á goshreyfli þjón-
ustufarsins, þannig að hann væri
alls ekki starfhæfur. Þrátt fyrir
það þyrftu geimfararnir ekkert að
óttast. Aðdráttaraflið og brautin
sem valin er, gera það að verkum
að geimfarið fer hálfhring um-
hverfis tunglið og sendist svo til
jarðar aftur sjálfkrafta. Þessu má
líkja við tvær sammiðja gryfjur,
með þá grynnri innan í þeirri
dýpri og hrygg á milli. Geimskipið
rennur upp hrygginn út úr jarð-
gryfjunni yfir í tunglgryfjuna, og
nær nægilegum hraða til að renna
áfram upp úr henni aftur hinum
megin, yfir hrygginn og út í jarð-
gryfjuna á ný.
En ef allt gengur að óskum,
eru hemlaeldflaugar settar í gang
þegar komið er í vissa fjarlægð
frá tunglinu. Hemlaeldflaugarnar
eru í rauninni bara goshreyfill
þjónustufarsins, sem er snúið við
til að hægt sé að beita honum
til að draga úr hraðanum.
Þetta beinir farinu á sporöskju-
laga braut umhverfis tunglið.
Mesta fjarlægð frá því verður 313
km, en minnsta fjarlægð 110 km.
Farnir verða einn eða tveir hringir
á þeirri braut, meðan verið er að
fara enn einu sinni yfir mæla og
tæki geimfarsins, en síðan verður
goshreyfillinn aftur ræstur og far-
inu beint á braut í 110 km hæð,
eða jafnvel ennþá nær yfirborð-
inu. til að auka öryggið fyrir ferj-
una.
Þegar þarna er komið, verða
þeir Neil Armstrong og Edwin
Aldrin búnir að koma sér fyrir í
ferjunni og ganga úr skugga um
að allt sé I lagi með hana. í ferj-
unni eru engin sæti, heldur vinna
þeir félagar standandi. Þetta er
meðal annars til að þeir hafi betra
útsýni, en einnig til að gera hana
sem léttasta, því að fyrir hvert
auka pund sem bætt er við geim-
farið, þarf að bæta við 35 kílóum
af eidsneyti.
Aðdráttarafl tunglsins er að
vísu ekki mikið, en nægilegt til
að lending gæti orðið mjög hast-
arleg, ef fyllstu nákvæmni væri
ekki gætt. Bilun á öllum kerfum,
sem að vísu er ólíkleg, mundi
valda brotlendingu.
Svo verður ferjan losuð frá, og
henni snúið þannig að goshreyf-
ill hennar vísi í sömu átt og stefnt
er. Hreyfillinn verður ræstur þeg-
ar hún er á bak við tunglið og
þá lækkar hún flugið ört niður í
16.600 metra frá yfirborði þess.
Æfing. Tunglfararnir Armstrong og Aldrin æfa hér fyrir júlíferS-
ina í sérg-erðu „tungilandslagi“ í Texas. A bak við ]>á er líkan
af ferjunni. Aldrin tekur upp steina, en Armstrong tekur mynd.
Teikning, er sýnir hvemig tungl
ferjan vinnur: Neðri hluti henn
ar verður eftir og er notaður
sem skotpallur.
Þar er haldið hæð í nokkra stund
meðan enn er kannað hvort allt
sé í lagi. Ef svo er ekki, bíða
þeir Armstrong og Aldrin rólegir
þar til brautirnar skerast, og
Michael Collins beinir þá stjórn-
farinu til tengingar.
En ef allt er í lagi, verður ferj-
unni snúið þannig að hún er svo
til lárétt, og goshreyfillinn ræstur
og látinn ganga í tæpar 8 mlnút-
ur. Meðan á því stendur verður
lárétt vegalengd sem ferjan fer
400 km og hún lækkar sig niður
í 2.866 metra.
Nokkru seinna snúa þeir fé-
lagar ferjunni, þannig að þeir sjá
lendingarstaðinn (Haf kyrrðarinn-
ar) í 12—13 km fjarlægð, og geta
virt hann fyrir sér ! 90 sekúndur.
Ferjan er nú komin niður í 166
metra, og lárétt vegalengd að
lendingarstaðnum er aðeins 400
metrar.
Síðustu 100 metrarnir eru farnir
svo til lóðrétt niður, með gos-
hreyfilinn í fullum gangi. Gert er
ráð fyrir að það taki um 75 sek-
úndur, en ef einhverjar ójöfnur
eru I veginum, má lengja þann
tima og beina ferjunni að slétt-
ari stað. Þegar hún svo snertir,
er drepið á hreyflinum.
Fyrsta verk tvímenninganna
verður að ganga úr skugga um að
allt sé I lagi með ferjuna, og búa
hana undir flugtak á nýjan leik,
og það mun taka um 10 klukku-
stundir. En svo, kl. 4,22, þann 21.
júll árið 1969 klifrar Neil Arm-
strong niður stigann frá stjórn-
klefa ferjunnar og stigur fyrstur
manna I heiminum fæti á tunglið.
27 mlnútum siðar fylgir Aldrin á
eftir honum.
KOMA FYRIR ViSINDATÆKJUM
Það er sjálfsagt engin leið að
gera sér I hugarlund hvernig þeim
félögum verður innanbrjósts, en
það ætti að vera óhætt að slá því
föstu, að þeim verði glatt I geði.
En skyldan kallar, og þar sem
þeir stoppa aðeins I 18 til 24
klst. I þessari fyrstu ferð, verða
16. júdi 1969
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17