Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1970, Page 7

hafði fengið vitneskju um það
klukkustundu áður), var ég á
Tottenham Couft Road. Innan
tveggja mínútna voru allir
komnir úr nærliggjandi verzl-
unum og skrifstofum út á göt-
una. Fólkið tók strætisvagnana
herskildi og lét þá aka eftir
geðþótta sínum um borgina. Ég
sá mann og konu, sem aldrei
höfðu sézt áður, mætast á
miðri götunni og kyssast.
Langt fram á nótt gekk ég
einn um göturnar og virti fyr-
ir mér hegðun mannfjöldans,
eins og ég hafði gert í ágúst
fjórum árum áður. Múgurinn
var enn léttúðugur og hafði
ekkert lært þetta ógnatímabil
nema þá það að grípa hvert
tækifæri til að kætast af enn
meira kæruleysi en áður. Ég
fainin til miilkils einimianaleika
meðal fagnaðarlátanna, eins og
ég væri vera frá öðrum hnetti.
Að vísu fagraaði ég líikia friðin-
um, ein ég gat eklki fuiniddð neitt
sameiginlegt með fögnuði mín-
um og fögnuði mannfjöldans.
Styrjöldin 1914—1918 ger-
breytti öllum viðhorfum mínum.
Ég hætti að vera fræðimann-
legur og tók að skrifa nýja
tegund bóka. Grundvallarhug-
mynd mín um mannlegt eðli
tók algerum stakkaskiptum. í
fyrsta sinn varð ég þess full-
viss að púrítanismi leiðir ekki
til hamingju manna. Vegna til-
fininiiinigariminiar umn niávist dauð-
ans fékk ég nýja ást á öllu
sem lifir. Ég sannfærðist um
það að flest fólk þjáist af djúp
stæðri óhamingju sem fær út-
rás í eyðileggingaræði, og að
það er aðeins með því að vekja
menn til ósjálfráðrar gleði, sem
hæigit er aið bæta veröldiina.
Ég sá að bæði umbótamenn og
afturhaldssinnar í heimi okk-
ar nú á tímum eru afvegaleidd-
ir af grimmd. Ég fylltist tor-
tryggni gegn öllum stefnum
sem krefj ast strangs aga.
Þegar striðinu var lokið, sá
ég að allt sem ég hafði gert
var alveg gagnslaust nema fjrr-
ir sjálfan mig. Ég hafði ekki
bjargað einu einasta mannslífi
eða stytt stríðið um eina mín-
útu. Mér (hiafði eklki tetoizt að
sefa þá beizkju sem mótaði
Versalasamninginn. En hvað
sem öðru líður hafði ég ekki
gerzt samsekur í glæp allra
þeirra þjóða sem tóku þátt í
stríðinu, og hafði sjálfur eign-
azt nýja lífsskoðun og nýja
æsku. Ég var hættur að vera
prófessor og púrítani.
í stríðslok bimdu menn mikl-
ar vonir við Woodrow Wilson
forseta Ameríku. Aðrir fylltust
hrifningu á bolsévikum í Rúss-
landi. Þegar ég komst að þvi
að hvorugur þessara aðila gat
vakið hjá mér bjartsýni, tókst
mér samt sem áður að örvænta
ekki.. Það er bjargföst trú mín
að hið versta sé enn eftir (þetta
er skrifað 1931), en þrátt fyr-
ir það hætti ég ekki að trúa
því að menn og konur muni að
lokiuim komiaist a@ hinium ein-
falda leyndardómá hamingj unn-
ar.
Ég hitti aðra konu mína árið
1916 hjá vinkonu hennar, Dor-
othy Wrinch. Báðar höfðu ver-
ið í Girton og Dorothy var nem
andi minn. Hún efndi til
tveggja daga gönguferðar, sem
hún, Dora Black, Jean Nicod
(ungur, franskur heimsspeking
ur, nemandi Russels) og ég tók
um þátt í. Ég hafði aldrei hitt
Doru Black áður, en hún vakti
strax áhuga minn.
Við eyddum kvöldinu í Shere
í Surrey. Eftir kvöldverðinn
tók ég upp á því, til að stytta
okkur stundir, að spyrja alla,
hver væri heitasta ósk þeirra í
lífinu. Ég man ekki lengur,
hvað Dorothy og Nicod sögðu.
Ég sagði að ég vildi helzt fá
að hverfa eins og maðurinn í
„Grafinn lifandi" (Buried
Alive) eftir Amold Bennett,
þ.e.a.s. ef ég gengi að því vísu
að finna ekkju í Putney eins og
hiamm gerði. Mér til mikillar
undrunar sagði Dora að hún
vildi giftast og eignast börn.
Fram að þessu hafði ég haldið
að engin gáfuð kona gæti játað
svo einfalda ósk, og ég dró af
þessu þá ályktun að hún hlyti
að vera óvenjulega einlæg.
f júní árið 1919 bauð ég
henni, að tillögu Dorothy
Wrinch, til tedrykkju með okk
ur Clifford Allen í fbúð, sem
við höfðum saman í Battersea.
Hún kom, og við helltum okkur
út í harðiskeyttar rökræður um
réttarstöðu feðra. Hún sagði t.d.
að eignaðist hún börn, þá
mundi hún líta á þau sem sína
einkaeign og alls ekki viður-
kenna að faðirinn hefði neinn
rétt. Ég svaraði- í hita samræðn
anna: „Nú, með hverri svo sem
ég eignast börn, þá verður það
ekki með þér!“
Af þesauim rökræðum leiddi
það að ég borðaði með henni
kvöldverð næsta dag, og áður
en kvöldið tók enda ákváðum
við að hún kæmi til Lulworth
(þar sem Russel og vinur hans,
stærðfræðingurinn Littlewood,
höfðu tekið á leigu bóndabæ) í
langa heimsókn. Þennan dag
hafði ég átt óvenjulega endan-
legt uppgjör við Colette og
bjóst ekki við að sjá hana
niokikiurn tíma aftur. Samt sem
áður barst mér skeyti frá Col-
ette, daginn eftir að við Little-
wood komum til Lulworth, þar
sem hún kvaðst vera á leiðinni
til miíin. Til allrar hamiingj'U var
Dora ekki væntanleg næstu
daga, en það sem eftir var sum
ars átti ég í heilmiklum brös-
um við að koma í veg fyrir að
þær rækjust á í Lulworth.
Allan þann tíma sem ég
dvaldist í Lulworth, gekk til-
finningalíf mitt í stöðugum
bylgjum, sem fylgdu öldugangi
hegðunar Colettes. Afstaða
hennar til mín var af þrennu
óliku tagi til skiptis, — hún
var full aðdáunar og tryggðar,
staðráðin í að segja skilið við
mig fyrir fullt og allt eða henni
stóð alveg á sama um mig.
Hvert um sig af þessu þrennu
framkallaði ákveðið bergmál
hjá mér. Hvort okkar gerði sér
grein fyrir tilfinningum hins,
en héittvísii og tillitssiemii gei'ðu
samsikipti oklkar síður en svo
auðveld.
Við Dora urðum elskendur,
þegar hún kom til Lulworth,
og þeir hlutar sumarsins, sem
hún dvaldist þar, voru feikna-
lega ánægjulegir. Helztu erfið-
leikarnir í sambandi við Col-
ette höfðu verið þeir að hún
vildi ekki eignast börn, en mér
þótti ég ekki mega draga það
lengur að eignast börn, ef ég
ætlaði á annað borð að láta af
því verða. Dora var þess albú-
in að eignast börn, í hjónabandi
eða utan þess, og frá upphafi
beittum við engum varúðarráð-
stöfunum. Það olli henni dálitl-
um vonbrigðum, þegar hún
varð þess vör að samvistir okk-
ar tóku næstum strax á sig all-
an blæ hjónabands, og þegar
ég sagði henni að ég væri fús
til að fá skilnað og kvænast
henni, þá fór hún að gráta, og
hélt, að mér skildist, að það
táknaði endalok sjálfstæðis
hennar og áhyggjuleysis. Ensú
tilfinning, sem við bárum í
brjósti hvort til annars, virtist
gædd slíkum stöðugleika, að
nokkurt léttvægara samband
væri óhugsandi.
Þeir sem aðeins hafa kynnzt
henni á opinberum vettvangi,
mundu tæplega ætla henni þá
álfkoiniutöfna, siem af heruni
geisluðu, þegar ábyrgðartilfinn
ingin lagðist ekki á hana eins
og ok. Þegar hún baðaði sig í
tunglsljósi eða hljóp berfætt í
döggvotu grasinu, vann hún
hugmyndaflug mitt eins full-
komlega og hún höfðaði til
löngunar minnar að verða fað
ir og félagslegrar ábyrgðartil-
fiinininigar minmar, þegar húm
var alvarleg í fasi.
Um jólin hittumst við Dora í
Haiaig, en þamigað fór ég til fumd
ar við vim rmimm Wittgemstoiin.
Bg kymnrfciist Wittgenisteiin fyrsit í
Cambridge fyrir stríðið. Hann
var líklega fullkomnasta dæmi
uan „sénií“, saimikvæimt hefð-
bundnum skilningi þess orðs,
sem ég hef nokkru sinni kynnzt
— lífsþyrstur, djúphygginn,
kynngimagnaður og ríkjandi
persónuleiki. Hann hafði yfir
sér ednhvern breinleika, sem ég
hef ekkii fumdið í jafn ríkuim
mæli hjá meiimuim öðruim, mema
kannski hjá G.E. Moore.
Líf hans var stormasamt og
erfitt, en styrkur hans var
óviðj af nanlegur. Á hverju
kvöldi um miðnætti var hann
vanur að koma til mín og
ganga fram og aftur í herbergi
mínu eins og villidýr í ógn-
þrunginni þögn. Eitt sinn sagði
ég við hann: „Ertu að hugsa
um stærðfræðilega rökfræði
eða syradir þímar?“ „Hvort
tveggia," svartaði hann oig hélt
áfram að skálmia uim. Ég hafði
ekki brjóst í mér til að benda
honum á það að löngu væri
kominn háttatími, vegna bess
að okkur virtist báðum líklegt,
að þegar hann yfirgæfi mig,
mundi hann fremja sjálfsmorð.
Eftir fyrsta misseri sitt við
Trinity, kom hann til mín og
sagði: „Haldið þér að ég sé al-
ger hálfviti?” „Hvers vegna
langar yður til að vita það?“
snurði ég. „Vegna bess að ef ég
er það, þá ætla ég að gerast
flugmaður, en ef ég er það ekki,
ætla ég að verða heimsneking-
ur.“ Ég sagðá þá við hann:
„Ungi maður, ég veit ekki hvort
þér eruð alger hálfviti eða
ekki, en ef þér viljið vera svo
góður að skrifa fvrir mig rit-
gerð nú í ieyfi yðar um hvaða
heimsnekilegt málefni, sem þér
hafið áhuga á. þá skal ég lesa
hana og láta yður vita.“
Hann gerði þetta og kom með
ritgerðiima til m.íin í byrjun
niæsita mn’ sserils. Eftir að ég
bafði lokið við að lesa fvrstu
málsgreinina, varð mér ljóst að
hann var gæddur snilligáfu, og
fullviissaðd hiairan uim það að
hanin skyldii fyrir enigain mun
geraisit fluigtmiaður.
Ég spurði G. E. Moore
snemma, hvernig honum litist á
Wittgenstein. „Mér lízt mjög
vel á hann,“ svaraði hann. Ég
spurði hvers vegna, og hann
svaraði: „Vegna þess að hann
er svo undrandi á svipinn, þeg
ar hann hlustar á fyrirlestrana
mína. Enginn annar er undr-
andi á svipinn.“
Whitehead lýsti því fyrir
mér, þegar Wittgenstein kom
að hitta hann í fyrsta skipti.
Honum var vísað inn í stofu, er
verið var að drekka síðdegiisiteið.
Hann virtist varla taka eftir
návist frú Whitehead, en skálm
aði fram og afftur í stofunni
um hríð þegjandi, og sagði að
síðustu af miklum þunga:
„Kenning heftur tvo póla. Hún
er apb.“ Whitehead spurði auð
vitað hvað a og b væru, en
komst þá að því að spurningin
féll gestinum ekki vel í geð. ,,A
oig b eru óskilgreimainleg hug-
tök,“ sagði Wittgenstein með
þrumuraust.
Þegar stríðið sfcall á, varð Witt
genstein, sem var ákafur föður
landsvinur, liðsforingi í austur
ríska landhernum. Um það bil
mánuði eftir friðarsamningana
barst mér bréf frá honum, skrif
að í Monte Cassino, þar sem
hann sagði að ítalir hefðu tek-
ið sig höndum nokkrum dögum
eftir vopraahléð, en til allrar
hamingju hefði hann haft hand
ritið sitt með sér. Svo virtist
sem hann hefði skrifað bók í
skotgröfunum og vildi fá mig
til að lesa hana. Hann var af
þeirri manngerð, sem aldrei
hefði látið smámuni á borð við
sprengikúlur ónáða sig, þegar
hann var að hugsa um rök-
fræði. Hann sendi mér handrit-
ið að bók sinni, sem siðar var
gefin út undir nafninu ..Tract-
acus Los'i co-Philo'-ionh icus“.
Það var bersýnilega mikil-
vægt að hitta hann og ræða við
hann um verkið augliti til aug-
litis. og bezt virtist að hittast
í hlutlauisiu lainidii. Þess vegina
varð Haaig fyrir valiirvu, þar sieim
við eyddum viku í að rökræða
bók hans frá orði til orðs, á
meðan Dora fór á bókasafnið
til að lesa skammarræður Sala
masiusar gegn Milton.
Ég eyddi næstum öllu árinu
1920 í ferðalög. Um páskana var
miér boðið að flytja fyrirlestra
við Katalóníuháskóla í Barcel-
ona. Frá Barcelona fór ég til
Malloca. Á Mallorca hófust deil
ur, sem stóðu yfir marga mán-
uði á mismunandi lengdar- og
breiddargnáðium. Ég hafði í
hyggju að ferðast til Rússlands,
og Dora vildi fara með mér. Ég
hélt því fram, þar sem hún
hafði aldrei sýnt mikinn áhuga
á gtjómimiálum, að það væri eng
in ástæða til þess að hún færi
með. Auk þess geisaði tauga-
veiki í Rússlandi. og mér bótti
ég ekki geta réttlætt það að
leggja hana í þessa hættu. Við
sátum bæði föst V’ð okkar keip
og í þessu máli var enginn
millivegur fær. Ég held enn að
ég hafi haft rétt fvrir mér. og
hún heldur enn að hún hafi
haft rétt fvrir sér.
Skömmu eftir heimkomu
mína frá Mallorra. kom tæki-
færið upp í hendurnar á mér.
Sendinefnd frá Verkamanna-
flokknum var að leggja af stað
til Rússlands og samþykkti að
ég slægist i förina.
(Nilðúrlaig í næsta blaði)
5. júlí 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7