Lesbók Morgunblaðsins - 05.07.1970, Page 12

Hugleiðingar
um Heklu
Fraanihald af bls. 8.
myndist svo háþrýst gufa að
hún kurli hraunkvikuna, án til
lits tdl þess hvort hún er súr
eða basis'k, og breyti henni í
vikur og ösku. Jafnframt falla
úr grunnvatninu um leið og
það breytist í gufu ýmis efni
svo seon brenmisteinn, kýsilsýra
og flúor. Þessi efni bindast síð-
an gosefnunum og berast með
þeim. Gufan nær síðan feikna
hraða með gosefnin upp úr
djúpri gossprungunni og veld-
ur með því hinni miklu dreif-
ingu o@ hæð, sem gosefnin ná.
Sennilega er haegt að samnia,
einmitt í þessu Heklugosi, að
uppruni gosgufunnar, sem er
meginuppistaðan í hinum skað-
legu öskugosum í upphafr
Heklugosa, sé í yfirborðsvatni,
sem sigið hefur niður að berg-
grunminum og mymdaS þar
grunnvatnsuppistöðu,
Með því að sú grunnvatns-
uppistaða, sem nú hefur taemzt
og myndaði öskugosið í upphafi
eldgossins, sem nú stendur yfir,
myndaðist á árunum 1948 til
1970, hefur hún sennileiga haft
í sér geislavirkt úrfall frá
kjarnorkutilraunum stórveld-
anna á árunum 1950 til 1960.
Því má ætla að askan eða gos-
gufur sem úr henni nást, inni
haldi geislavirk efni, sem rekja
megi til kjarnorkutilraunanna
og færa með því rök að upp-
runa gufunnar.
Kenning mín er því sú, að
það sé grunnvatnsstaðan og að
streymi vatns sem mestu ráði
um áferð Heklugosa og eldgosa
almienint. En orsakir þeiira eru
ávallt þær sömu, hvort sem berg
ið er súrt eða basískt, það er
púlsun jarðar og þvinganir, sem
jarðskorpan verður fyrir
vegna hennar. Þær breyta jctrð
skorpu og möttulefnum í bráð-
ið hraun og má sýna fram á
það með góðum rökum að þrýst
inigsibreytiingar valda bræðsl-
unni og gosunum.
Ályktanir þær sem ég dreg
af kenningunni eru þessar:
1. Að urrnt sé að draga vígtenn-
urnar úr Heklu með þvi að
bora niður í grunnvatnsuppi-
stöðuna og ná úr henni vatn-
inu. Mestar líkur eru á því að
vatnið næðist upp sem gufu-
gos.
Gufuna mætti síðan virkja til
að hafa upp í kostnað við tann
dráttinn, með því að reisa gufu
aflstöð í álíka fjarlægð frá
Heklu og Búrfellsvirkjun er í
og miða stærð hennar við, að
ekki safnist verulegt vatnsmagn
í grunnvatnsuppistöðu Heklu.
Eftir slíkar aðgerðir gæti
næsta gos hennar orðið tiltölu-
lega meinlaust, að frátöldum
landspjöllum í næsta nágrenni
fjallsins.
2. Að sennilega sé verið að
hlaða ösku og eimyrju yfir kom
andi kynslóðir með því að út-
búa stórar vatnsmiðiunaruppi-
stöður fyrir vatnsorkuver á
jarðeldasvæðum hálendisins og
hækka með því grunnvatns-
þrýstinigiinin þar. Gæti það kom
ið verulegu vatnsmagni niður
í grunnvatnskerfið, sem annars
kæmisit þangað ekki og gert
með því eldgos á srvæðinu mun
skaðilegri en ella.
Þannig mætti til dæmis ætla,
að öskugosið í upphafi þessa
Heklugoss hefði varað nokkr-
um klukkusfundum lengur og
orðið mun skaðlegra ef vatns-
miðlunaruppistöðuT sem nú eru
fyrirhugaðar vegna virkjana í
Þjórsá hefðu verið reistar í lok
Heklugossins 1947.
Því verði að gera viðeigandi
ráðstafanir þar sem möguleik-
ar eru taldir á að laekka megi
í djúpum og vatnsmiklum grunn
vatnsuppistöðum á hagkvæman
hátt t.d. með gufuvirkjunum og
koma þanmig í veg fyrir eða
draga stórlega úr skaða af ösku
gosum.
3. Að Hekla hafi þá sérstöðu
að vera með nær lokað grunn-
vatnskerfi og því sé með nú-
verandi tækni og tækjakosti
mögulegt að ná tökum á því og
um leið öskugosunum. Það ætti
því skilyrðislaust að bora
strax, að loknu þessu eldgosi,
í nágrenni HekLu, kanna svæð-
ið og fylgjast með því, þannig
að hægt væri að ger.a frekari
ráðstafanir ef eitthvert sann-
leikskorn leyndist nú í þessari
kenningu.
Myndlist
Framhald af bls. 3.
aði brautina. Það var fyrir til-
stilli bubismiains, að hanin gerði
sér grein fyrr því, að með sam-
spiii andstæðra myndrænna
þátta og vegna spennu Skyld-
leilka þeirra^ gæti hann tjáð
hinn innri eða lifandi raun-
veruleika í náttúrummi.
Það má segja að takmark list
ar Mondrians hafi veirið að um-
breyta hinu einstaka, til þess
að tjá hið atgilda,
Á niæstunni verður kafli úr
ritgerð Mondrians „Óhlutlægt
raunsæi — hluflægt raunsæi,"
sem birtist i tímaritmu De Stijil
árið 1919, en þeir Theo van
Doesburg og Mondrian, höfðu
hafið útgáfu þess tveim árum
áðiur. (Aðrir sem stuðluðu að
útgáfu þessa tímarits voru, ung
verski málarinn Vilmos Huszar,
belgíski málarinn og mynd-
höggvarinn Georges Vantong
erloo, skáldið Kok og arkitekt-
amir, Oud, Vant, Hoff og Viis).
Ritgierðin er í forrni sam-
ræðu, þar sem þrjár persónur
ræðast við, listunnandi, natúral
ískur málari og óhlutlæig-
ur raunsæismálari. Sú heim-
spekilega fagurfræði sem þar
kemiur fram er mjög í sam-
raemi við boðskap De Stijil og
gefur góða mynd af þeirri hug
myndafræði sem Mondrian legg
ur til grundvallar í list sinni.
Ólafur Kvaran.
—
ERLENDAR
BÆKUR
_______________________/
Sheakespfflarei's Plays in Per-
formance. John Russell
Brown. Penguin Shakespeare
Library: T.J.B. Spencer. Pen
iguin Books 1969.
Höfundurinn fjailar í þessu
ri'ti um leikritatexta Shakespe-
ares og þá, sem leika verk
hans, leikarana. Það er annað
að lesa leikritin og að hlusta á
þau og horfa á þau leikin.
Shakespeare skrifaðd leikritin á
aínum tíma, sem leiMiiúsnniaður.
Þáttur leikarans og túlkun verk
anna er inntak þeirrar rann-
sóknar, sem höfundur þessa
rits hefur tekizt á hiendur. Hann
ræðir einnig leikisviðið og svið-
setniinigu og loks áhorfendiur og
svöruin þeirra. Þesisi bók er sér-
lega þörf öllum leikurum og þá
sérstaklega þeim, sem áíhuga
hafa á Shakespeare og upp-
færslu leikrita hams.
The Lost Steps. Alejo Car-
penti'er. Translated from the
Spanisih by Harriet de Onís.
Penguin Books 1969.
Höfundurinn er af frönsk-
rússneskum ættum, fæddur í
Havana á Kúbu 1904. Hann tók
mikinn þátt í stjórnmiálum á
Kúbu, en hvarf þaðan 1945 og
settist að í Venezuela. Eftir
valdatöku Castrós hvarf hann
aftur til Kúbu og tók að sér
ýmis störf fyrir stjórnina, svo
sem forstjórastarf fyrir rí'kisút
gáfunni. Nú er hann menning-
arráðunautur við sendiráð
Kúbu í París. Hann hefur sett
saman nokkrar skáldsögur og
sögu hljómlistar á Kúbu. Bæk-
ur hapj hafa verið þýddar á
fjölda tungumála. Þessi bók
kom út 1953 á sipænsku í Mexí-
kó. Þar segir frá ferðalagi tón-
Skálds og konu hans um frum-
skóga Suður-Ameriku og
reynslu, sem verður fbrdæming
á nútíma menningu og hátternd.
Þetta er ágæt skáldsaga.
Bhagavad-Gita. A New
Translation and Comimentary
with Sanskrit Text. Chapterg
1 to 6. Maharishi Mahesh
Yogi. Penguin Books 1969.
Indversik speki hefur löngum
haft aðdráttarafl fyrir vestrænt
fólk. Meðal þeirra ritia, sem
men.n hafa helzt reynt að kynna
sér er þessi bók, sem nú er geí
in út með nýjum skýringum,
sem eiga að innihalda ailian
sannleika um textana, sem hafa
verið vain- oig misskildir á ýms-
an hátt hingað til, að dómi
þeirra sem hér um fjaílla. Þessi
bók ætti að glöggva s'kilning
manna á þeirri tegund mann-
Iegrar reynslu, sem birtist í
þessum fornu trúarljóðum eða
ritningum.
Medieval England 1066—
1485. Maurice Powic'ke. Ox-
ford University PreSs 1969.
Mörg eru þau rit orðin, sem
fjalla um enska sögu miðalda.
Af þeim styttri er kver Powi-
ckes, sem út kom í fyrstu 1931
einkar handhægt og auðlesið.
Höfundur skiptir kverinu í tvo
höfuðþaetti; stéttinmar, krúnuna
og samfélagið. Tímaskeiðið,
sem höfundur ræðir er mótunar
saga Engiands í það form, sem
nú er. Síðasta inmrásin var gerð
1066 og upp úr því taka inn-
rásarmenn og þjóðin, sem bjó
fyrir í lamdinu, að tenigjast og
ummyndast í eina þjóð og simátt
og smátt samtengjast hin ýmsu
svæði með ein lög. Allt þetta
vainnst ekki á skömmum tíma,
en það miðaði stöðugt í áttina
og mótaði þingið og konungur
stefnuna, sem varð bærilegri í
framlkvæmd þar, vegna þarfar-
innar á valdajafnvægi þeirra í
milli.
A Fortunate Man — The
Story of a Country Doctor.
John Berger and Jean Mohr.
Penguin Books 1969.
Tveir eru höfundar bókarinn
ar, rithöfundur og ljósmyndari.
Efnið er líf og starf héraðs-
læknis, sem rækir starf sitt af
skyldurækni og samkennd með
þeim sem til hans leita. Berger
ræðir hér starf héraðslæknis-
ins og afstöðu hans til sjúkl-
inga sinna og þeirra og þjóð-
félagsins til hans. Berger kemst
að þeirri niðurstöðu, að John
Sassall, en það er nafn læknis-
ins, sé hamingjusamur maður
vegna þess að það sem skiptir
hann máli er starf hans, sem
miðar í þá átt að lina kvalir og
aðstoða fólk í vanda ekki að-
eins líkamlegum, heldur einnig
sálrænum. Fjármunir og laun
fyrir starfann eru honum ekki
aðalatriði. Hann verður að afla
sér stöðugt viðbótarþekkingar
og Berger segir þekkingar-
þorsta hans óslökkvandi. Bók
þessi hefur fengið ágæta dóma
á Englandi.
Speak, Memory — Au Auto-
hiography Revisited. Vladim-
ir Nabokov. Penguin Books
1969.
Höfundur Lolitu skrifar hér
ævisögu sína Hann fæddist £
Pétursborg 1899 og ólst þar upp
og á landsetri fjölskyldunnar.
Eftir byltinguna settist hann
að í Englandi og síðar í Berlin.
1940 flutti hann til Bandaríkj-
anna. Höfundur lýsir Rúss-
landi og þó einkum Pétursborg
æsku sinnar, hann segir, „að
sér finnist hann hafi týnt barn
æsku sinni“ og þrá hans eftir
fortíðinni mótar mjög fyrri
hluta þessara minninga, sem eru
einna líkastar litauðugu mál-
verki. Minningarnar eru mjög
vel skrifaðar og orðin flæða og
flæða.
Brain and Behaviour 1—4:
Mood, States and Mind —
Perception and Action — Me
mory Mechanisms — Adapta-
tion. Edited by K. H. Pribam
Penguin modern psychology
Penguin Books 1969
Rannsóknir á sambandi heila
og hegðunar hafa valdið þátta-
skilum í lífeðlisfræði og sál-
fræði. ÞesEd fjögiur riit immi-
halda greinar um nýjustu rann
sóknir á þessu sviði og auk
þess, tengsl þessara rannsókna
og uppgötvana við heimspeki
samtímans. Þetta er greinasafn
og sumar greinarnar koma nú
í fyrsta sinn út á ensku. Fyrsta
bindið fjallar um taugarann-
sóknir, athuganir á hugar-
ástandi og hvatalífL í öðru
bindi er rætt um skynjun og
hegðun og þær taugastöðvar
sem þar koma til greina. Þriðja
bindið er helgað minningu og
það fjórða nýtingu og verkunum
heilastöðvanna, hugsun og til-
finningu og tengslum máls við
hvata þess. Þessi rit eru ætluð
sálfræðingum og læknum og
þeim, sem leggja stund á þær
greinar.
Penguin Modem Poets 14.
Hamiburgier — Cbarles Tom-
linson. Penguin Books 1969.
Útgefendur leitast við að
velja þau kvæði skáldanna,
sem þykja einkenna skáldskap
þeirra framar öðrum. Að þessu
sinni eru valin þrjú skáld, tvö
þeirra eru vel þekkt, Hamburg
er og Tomlinson. Þetta safn
sem nú telur 14 bindi er orðið
gott sýnishorn ensks skáldskap
ar nú á dögum og kemur til
með að verða betra, eftir því
sem bindum fjölgar.
The Odes of Pindar. Trans-
lated and introducet by C.m.
Bowra Penguin Books 1969.
Sjaldan hafa önnur eins lof-
kvæði verið ort um íþróttir og
Pindar orti á fimmtu öld fyrir
Krist. Bowra hefur þýtt þess-
ar íþróttakviður, sem eru til
allrar hamingju ekki einungis
hundnar íþróttum heldur gefa
innsýn í móral og heimspeki
Hellena á þessum tímum.
12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
5. júli 1970