Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.1973, Side 14

Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.1973, Side 14
Vélstjórinn hefir hljómlist Framh. af bls. 6 að leggja eittíhvað á sig tiil að koma Iþaki yfir höfuðið og vdð sjáum ekki eftir þessum tiíma. í»essi tlíu ár halfa enigan veg- inn fairið til spilis. Útílitið hef- ur stundum verið dökkt, en þetta Ihetfuir allltaif bjargast. Erfiðast er að byirja, ihitt kem- ur meira eins oig af sj'álfu sér. Þetta heíur vissulega verið ertfitt, en nú sjáum við firam á betri itfíma. — Halidið þið, að auðvelt sé fyriir ungt fólk í daig, að koma upp þaiki yifiir höfuðið? — Það er sjlálfsagt ertfiðara en það vair fyrir tiíiu ánum, en samt er vonlaust fyrir fólkið að byrja að búa án þess að koma sér upp þaki yfiir höf- uðið strax í byirjun. Þá eru all- ir aðdrættir miklu dýrari en fy.rir tiu árum miðað við kaup- mlátt liauna. — Þið hafið ekki orðið fyrir neinum slkakkiaföllum S yMcar búskap? — Nei, við höfum verið mjög Iheppin. Eina leiðindaatvik- ið ihefur verið það, að eitt sinn er við komum hér Iheim eftir að húsið hafði verið mammJiaust yfir daginn, iþá var búið að hrjótast hérna dhn og talka afíla peninga, sem fundust lauisiir. Ég átti héima smávegis atf gjald- eyri, sem ég hafði safnað sam- an. Hann vair hirtur og spari- baukar bainnanina vonu Skomir upp og tæmdir. Löigreglan sagði okkuir, að svona liagað kæani fyri-r oft á dag í borgirmi. Og það 'sem verra væri, að otftast vseri um að iræða böm undir .lögaldri, sem ekkert væri hægt að gera við. — Þegar fólk hetfur komið sér upp íbúð eða húsi, má þá nokk- uð út af bera, etf vel á að íara? — Nei, maður verður að þræla alveg stanzlaust til að haidia þessu. Ef veikimdi eða önnuir óhöpp iberja að dyrum, er ekki um annað að ræða en að fækka seglum. Dagleg- ur nekstur er mjög hár tfyrir utan aiftoargianiir alf lánum og fleiru. En ökkur finnst nú róð- urinn ,vera fardnin að léttalst. Mikil vinna og margskonar sport Framh. af bls. 7 spili, sem ég hetf llfíka mikið stundað. Loks er það laxveið in og tferðalög innanlancLs. Ég er eiginiega ekki ánægður fyinr en é|g er kominn eitthvað últ i náttúruna. Annars er hreyfinig og' útivera 'hiofll og nauðsynOeg öllum kyrrsetuiTriömnum og nú er ég búihn að koma frúnni í badminton lika og hefur hún gamari aif. Þá hef ég llátið böm- in taka þátt i iþrótJtum, en það er um að gera að vekja hjá þeim éihuga á heilbrigðum mál- etfnum nógu snemma, áður en þau toomast á umglinigséirin. — Þú gdeymir að nefna tón- listina, segir Maria. Við spiHum bæði á píanó, hann djaiss og ég kiassiistoa músito. Ég söng áður 5 Póflýfánkómum og hann var i toairiakómium Fóstbræðrum, en toórstarfið reyindist vera oif tóma tfrétot með heimáiishaldi og amn- arri vinmu. — Úr iþvfí aMlt er talið upp, segir Baldur, er kannski rétt að geta um autoavinmuma. Ég tflýt imn all's konar stafi og stafamót og virnn úr þvfí stoiilti og alls kyins merkingar. Núna siða'kt sáum við hjómim um all- ar stafameridmgar á heimilis- sýmimgummi í Laugardafl. Við höfum séð um fleiri sýmimgar ag til dæmis skákeinvtígismerto- imgar í Laiuigardaflshö(llliinmi í fyrra. Skiltið ytfir (þeim köpp- um tveimur á sviðinu vamm ég ásamt ikummimigja mfímium, Edgar Guðimumd'ssymd, vehktfræðimgi. Ég hielf verið í samibamdi við auglýsingastofu Gfisla B. Bjömssonar og samvinma við arlkitektafélag fsiamds kfem- ur einmig til greima. Þetta er 'skemmtilegt að gripa i svona fyrir utam vimmuma. — Þú hafur kammski i hyggju að snúa þér frekar að þessiu öflarfi í tfraimftóðinni? — Það er elkki gott að segja. Við þyrtfflum íyrst og fremst á stærra hiúsnæði ’að halda, ef ég færði út kviamar. Ég hef nú umnið í LandsbankanUfln sem gjaddkeri í tóif ár og frétti ég um daginm, að engimm gjaldkeri þeirra heifði haldið þetita lenig- ur út. Þeir hatfa allir hætt löngu fyrir þeninan tóma. Satt að segja er startfið mjög enfiflt og- taiugaslitandi og ill'a launað miðað við eríiði, éijda gengur mjög illa að fá tfólk í gjaldkerastöður. Það er því ekki gott að segja hvað maður gerir í Iframiiíðimmii. — Finmst ykkur þið ekki hatfa sloppið vel síðustu tfíu ár- in, að halfa verið laius við þurug- ar sltoulidatoyrðar og þær áhyggj ur, sem ,þvli tfyflgja? — Jú, við vorum heppim, að kamast yfir íbúð á þessum kjör um. Við erum hvorugt gelfiln tfyr ir óþarffla miumað og vilj- um 'heflzt ekki eigmast það, sem við ekki getum gredltt upp í topp. Þammig viljtum við lösa okkur við óþairtfa áhyggjur og amstur. Samt hefur Baldur allt atf þurtft að vimina aiuikaviinnu, segir Maria. Áður en hamm tfór að tfást við statfaininfflutniinigiinm, vamm hamm byggimgaviminu og hvað sem var uflan vinmu- tóimams. Sa'tt að segja er ekki alit eirns og það á að vera, þeg- ar tfóflk þarf að vimma tvöfafld- am vimmiudag til að geta liíað mannsæmandi flifi. Höfuðrit Þórbergs Framh. aí bls. 2 og góöum siöum, bæöi almennum og bókmenntalegum. Annar eins dónaskapur hatöi aldrei áöur sézt i íslenzku riti. En þetta var upp- reisn Þórbergs gegn kölkuöum venj um í stíl og frásögn þar sem allt varð aö vera slétt og tellt og hvergi mátti breyta frá aldagamalli hefö. Afa sinum látnum lýsir Þór- bergur i einum kafla bókarinnar og dregur upp skýra og skemmti- lega mynd af þessum sérstæöa manni, en gleymir ekki aö koma aö skoöunum sínum um pólitík. Loks deilir höfundurinn viö guö al- máttugan og hefur betur svo drott- inn allsherjar sér ekki annars úr- kosti en breyta skipulaginu. Og þaö varð bylting. í ríki útvaldra. Frásagnir Þórbergs af sjálfum sér eru litaöar góölátlegu skopi og yfir þeim hvílir daufur blær fjar- lægrar rómantíkur: „Eitt sinn sat ég uppi í rúmi minu lengi nætur. Þá talaöi ég af svo miklu mannviti, aö ég gat ekki legiö kyrr. Úti var heiðsklr himinn og logn. Tunglið varp skuggalegum æfintýrablæ yf- ir hlíöarnar hálfrokknar. Fyrir neöan bæinn þrumaði árniöurinn, dimmur og dularfullur, líkt og brimgnýr fjarlægra stranda. Ló- urnar trítluðu til og frá um túnið eins og skáld, sem er aö ieita sér stemmnjnga í ódauölegt æfintýri." Annaö dæmi sem Jafnframt gef- ur góða hugmynd um andlegt næmi Þórbergs: „Mér er eintal sál- arinnar óþrotlegur auöur. Dögg jarðarinnar, þytur vindanna, geisi- ar hnígandi kvöldsólar, stjörnu- bjartur næturhiminn, mánans milda bros, lygn vötn, fornar húsa- tættur, gamlir sorphaugar, blámi fjarlægra fjalla, skuggar dimmra daia, Jjósbrot í strendu gleri, þöjrn hjarta míns — í þessu finn ég lyft- ing hins eilífa lífs." , En stundum er þessi rómantík skyndilega rofin meö grófum setn- ingum til að bjóða hinu sofandí borgaralega velsæmi byrginn eins og sést á þessu fræga dæmi, þegar Þórbergur viröir fyrir sér náttúru- fegurðina viö Breiðafjörö: „Þetta er dásamlegur heimur. Þessi mjúka stemmning yfir hauöri og hafi, ilmur úr grasi og skógarang- an. Hvar er ég? Er ég konriinn suö- ur á Italíu? Er þetta hiö himinbláa Miöjaröarhaí sem Davið Stefáns- son orti um pervisalegt kvæöi? Eöa er þetta kannski sumarlandið, þar sem Raymond drakk himneskt vín og reykti vindla sáluhólpinna tó- bakssala? Ég settist niöur 1 skóg- arrunn og skeit. Á setum sínum kemst maður í andlegt samfélag viö náttúruna. — Hver andskot- inn! Aö baki mér krunkar kviöfull- ur hrafn um heimilisiðnaö og hor- felli. „Islenzk bændamenning," tautaöi ég og girti brækur mínar í fússi.“ Jafnframt þessum eiginlegu smá- þáttum úr lifssögu höfundar prýöir hann rit sitt meö hamslausum ímyndunum um morö og forynjur. Slikt var meö öllu óþekkt í íslenzk- um bókmenntum og hefur eflaust komiö ýmsum harkalega á óvart. Kaflarnir þar sem hann segir frá hræöslu sinni viö moröingja eöa þegar hann var skotinn niöur eru meistaraverk aö lifandi lýsingu og ritsnilld. Stillinn er kynngimagnað- ur og málandi og svo dularfullur óhugnaöur liggur í loítinu aö hroll ur fer um lesandann. Sem dæmi um áhrifamátt þessara frásagna má taka upphaf XXI kapitula: „Morö, morö! Þessl hryllilegi dauöadómur hefur hangið yfir mér eins og tvíeggjaö sverö í tvo áratugi. Hann kom eins og opin- berun, öflugri en nokkur sannindi. Síöar staöfesti reynslan hann. Hefur þú nokkurn tíma efast um það eitt augnablik, þegar leiö þín hefur legiö fyrir húsasund I myrkri, aö inni í sundinu biöi þín blóðþyrstur moröingi meö hlaðna marghleypu? I tuttugu ár hefi ég veriö aö detta dauður niöur frammi undan dimmum húsasundum i náttmyrkri. Fyrst heyri ég dularfult þrusk. — Ég skotra augunum inn í skuggann. Ég sé djarfa fyrir mó- rauðum óskapnaöi í sortanum. Hann hreyfist. Ég tek' til fótanna. Lít hornauga um öxl. Afskræmd ásýnd skýzt glottandi út úr skugg- anum. Guö hjálpi mér! 1 sama vet- fangi þýtur byssukúla á kaf í höf- uöið á mér. Ég öskra af skelfingu og sársauka. Rétt eitt augnablik. Nú er það búiö. Ég hnig aflvana niður á götuna." Hér er stillinn bæöi magnaður dularfullri kynngi og rikur af mál andi lýsingum. Siðar í þessum kafla ris stiLsnilld höfundarins I þvílikar hæðir aö hárin rísa á höföi lesandans. Annaö dæmi um frá- bærlega lifandi stil er iýsing Þór- bergs á ófreskjunni er að honum sótti. Dularfull ógn og skelfing magna þennan kafla upp: . . . „Ég rumska viö aö klóraö er í stofu- hurðina. Nú er djöfullinn að ganga úr skugga um hvort ég sofi. Áöur en ég veit af er ég þotinn upp úr rúminu. Ég þríf birkilúrkinn og bregö upp ljósi I snatri. Drottinn minn! Rétt fyrir framan tærnar á mér stendur sama kattarkvikindiö. Hann skýtur á mig sægrænum glyrnunum og fnæsir viöbjóðslega. En þær glyrnur! Svona andstyggi- legar kattarglyrnur hefí ég aldrei áöur séö. Og mér sýndist kvikindiö miklu lengra og lágfættara en kett ir eiga að sér. Hann engdist til og frá í mörgum hlykkjum. Ég þoröi ekki fyrir mitt litla líf aö ráöast á þennan dularfulla óvin. Hann gat umhverfst í ógurlega ófreskju og gert mig vitskertan eöa tætt mig sundur. Þaö er altítt um hamramm- ar afturgöngur. Ég æddi út að glugganum eins og af blindri eölis- hvöt og smelti honum upp á gátt i hendingskasti. Síöan stökk ég upp á dívaninn og lamdi lurknum I gólfiö meö hvissi og formælingum. Ófreskja sneri sér aö mér og staröi á mig feiknsjónum. Hárin risu öfug á skrokknum á henni. Hún ygldi sig framan í mig og vældi ógeöslega. Svo sentist hún upp í gluggann í ótal hlykkjum og hvessti á mig uppglenntar glyrn- urnar. Mér sortnaði fyrir augum. Ég haföi enga sljórn á mér. Ég raúk út aö glugganum í hálfgerðri leiöslu og rak lurkinn af öllu afli I ófreskjuna. Hún hlykkjaöist út I myrkrið eins og hrökkáll. Ég sá eldglæringar sindra af henni I all- ar áttir." Þórbergur þoröi ekki aö hafa op- inn gluggann því þá ættu moröingj ar hægara með aö senda kúlu i höfuöið á honum. Hann vogaöi heldur ekki aö hafa gluggann lok- aöan því þá átti hann á hættu aö fá tæringu. Hann áræddi ekki aö hafa ljósið kveikt því þaö geröi illræöismönnunum hægara um vik aö hitta hann. Þaö var heldur ekki íýsilegt að slökkva því þá var hann samstundis hertekinn af djöflum og illþýöi. Þaö er ekki furða þó aö sumir, sem óvanir voru aö sjá heilagan anda, hafi taliö aö hér skrifaði geöbilaöur maöur. En hér er aðeins lýst afar mögnuöu og skapandi ímyndunarafli. Þaö má vel vera aö þessar sögur séu skap- aöar viö skrifborðiö. En þær eru samt sannar. „Þaö er ein af náöar- gáfum snillingsins aö trúa því sem hann veit aö er lygi.“ Þaö er leynd- ardómur listarinnar. En frumlegasta írásögn Bréfs- ins er þó lýsingin á því þeg- ar höfundurinn varð óléttur. Hug- myndin er óvenjuleg og útmálun Þórbergs á angistinni og sálar- kvölunum yfir þessari hræöilegu ógæfu er gerð af tærrl snilld með mörgum kostulega skemmtilegum útúrdúrum. Still Bréfs til Láru er mjög tær, hreinn og einfaldur. Setningarnar eru stuttar og furöulega meitlaðar. Hvergi örlar á skrúfi eöa tilgerö. Skýr og greinandi hugsun, róman- tísk íhygliA djörfung í oröavali, óvæntar samlíkingar, spaugilegar andstæöur milli forms og efnis, ýkjur og öfgar gera stílínn ein- kennilega ferskan og heillandi. í sambandi vlö stll bókarinnar er gaman aö athuga samlikingar höf- undar. Þær eru flestar smíðaðar af honum sjálfum og eru oft frum- legar og skemmtilegar. „Ég er orðinn dauðleiður á aö prédika fólki fagnaöarerindi sann- ieikans. Þaö er svo samgrólö logn- um erfikenningum og auviröileg- um hagsmunavonum. Þaö situr blý- fast 1 vitleysunni eins og aöa i leiru og selur sál sina og samvizku hvenær sem þaö getur komiö henni i peninga. Aö reyna aö hafa áhrif á þaö — þaö er eins og aö ætla sér aö draga Titanie upp meö tveim höndum af þúsund faöma dýpi. Sumt er svo grundvallarlaust og meiningarsnautt, aö þaö er eins og aö stinga staf í þoku aö gefa þvi fastar skoðanir." I þessari fáoröu klausu eru ekki færri en þrjár samlikingar, sem höfundurinn heíur búiö til upp á eigin spýtur. Ekki er ör- grannt um aö Þórbergur hafi dá- lítið gaman af þessari samlikingar- list þvi mikiö ber á henni um alla bókina, 1 bíl á leið til Reykjavík- ur hristist hann og skókst „eins og tappi i tómum brúsa". Bjarg veruleikáns hrundi undan fótum hans „eins og skafl í vorleysingu". Hann fann andlegar lindir sreyma inn í sál vinar síns „eins og „kalda- vermsl undan klakadróma". Þetta eru aöeins örfá sýnishorn af hinni fjölskrúöugu líkingarlist er finna má í Bréíi til Láru. 1 bók sinni Bréfi til Láru sprengir Þórbergur Þórðarson íjötra hins einskorðaða og sléttfellda stils er veriö haföi einráöur i íslenzkri óbundinni ræöu allt frá dögum þeirra Fjölnismanna. Meö því aö taka upp áöur óprenthæf orö og hiö daglega tal alþýöu manna, ýkj- ur, öfga, hraöa og fjölbreytni meö miklum rytmiskum skiptingum í stíl, djarfar samlíkingar og 'írum- lega og óvænta beitingu orða og oröasambanda lagöi hann grund- völlinn að lausn íslenzks ritmáls úr gömlum viöjum, sem voru orön- ar hetsi á listræna sköpun. Að þessu leyti er Þórbergur tímamóta- maður í íslenzkum bókmenntum. Þó varpar hann aldrei aö fullu frá sér hinum klassíska stil og spor fornbókmenntanna og þjóösagn- anna eru mjög auösæ 1 Bréfi til Láru. En með þvi aö losa um höml- urnar og opna nýjar leiöir var brautin rudd fyrir heila fylkingu af rithöfundum er á eftir komu. Form bbkarinnar var einnig mjög óvenjulegt og efnismeöferö djarf- ari og frumlegri en menn áttu aö venjast. Efnisval var og mikil ný- lunda. Hinar taumlausu ímyndanir og græskulausu gamanfrásagnir af sjálfum sér voru algerlega óþekktar I Islenzkum bókum. Þá þótti þaö heldur ekki tilhlýðilegt aö ræða svo mikiö um sjálfan sig eins og Þórbergur gerir, ailra sízt aö hrósa kostum sinum, svo sem hann gerir óspart 1 kaflanum um ritsnilld sína. Viröingarleysi höf- undar fyrir öllu sem var gamalt og fínt, hefðbundið og viröulegt, bæöi I bókmenntum og almennri lífsskoöun varð líka mörgum hneykslunarhella. Ofan á allt þetta var hin einkennilegi persónuleiki höfúndarins alls staðar nálægur með sína vísindalegu nákvæmni, rómantísku draumhygli, spámann- lega valdsmannsleik og öfgafullt skop. Bréf til Láru var því afar sérstæö bók og kom eins og sval- andi skúr yfir hinar ófrjóú gresjur íslenzkra bókmennta. Allt fram á þennan dag hefur andrikari og spámannlegri bók ekki verið skitif- uö og ekki óvenjulegri heldur. Þór- bergur hefur ekki einu sinni sjálf- ur endurtekið aö skrifa jafn full- komlega einstætt og frumlegt verk. En varla er við því að búast að nokkur rithöfundur geri byltingu I bókmenntaheiminum oftar en einu sinni á ævi sinni. 1 naestu grein segir frá íslenzk- um aðll.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.