Lesbók Morgunblaðsins - 15.07.1973, Blaðsíða 14
Vélstjórinn
hefir hljómlist
Framh. af bls. 6
að leggja eittíhvað á sig tiil að
koma Iþaki yfir höfuðið og vdð
sjáum ekki eftir þessum tiíma.
í»essi tlíu ár halfa enigan veg-
inn fairið til spilis. Útílitið hef-
ur stundum verið dökkt,
en þetta Ihetfuir allltaif bjargast.
Erfiðast er að byirja, ihitt kem-
ur meira eins oig af sj'álfu sér.
Þetta heíur vissulega verið
ertfitt, en nú sjáum við firam á
betri itfíma.
— Halidið þið, að auðvelt sé
fyriir ungt fólk í daig, að koma
upp þaiki yifiir höfuðið?
— Það er sjlálfsagt ertfiðara
en það vair fyrir tiíiu ánum, en
samt er vonlaust fyrir fólkið
að byrja að búa án þess
að koma sér upp þaki yfiir höf-
uðið strax í byirjun. Þá eru all-
ir aðdrættir miklu dýrari en
fy.rir tiu árum miðað við kaup-
mlátt liauna.
— Þið hafið ekki orðið fyrir
neinum slkakkiaföllum S yMcar
búskap?
— Nei, við höfum verið mjög
Iheppin. Eina leiðindaatvik-
ið ihefur verið það, að eitt sinn
er við komum hér Iheim eftir
að húsið hafði verið mammJiaust
yfir daginn, iþá var búið að
hrjótast hérna dhn og talka afíla
peninga, sem fundust lauisiir. Ég
átti héima smávegis atf gjald-
eyri, sem ég hafði safnað sam-
an. Hann vair hirtur og spari-
baukar bainnanina vonu Skomir
upp og tæmdir. Löigreglan sagði
okkuir, að svona liagað kæani
fyri-r oft á dag í borgirmi. Og
það 'sem verra væri, að otftast
vseri um að iræða böm undir
.lögaldri, sem ekkert væri
hægt að gera við.
— Þegar fólk hetfur komið sér
upp íbúð eða húsi, má þá nokk-
uð út af bera, etf vel á að íara?
— Nei, maður verður
að þræla alveg stanzlaust til að
haidia þessu. Ef veikimdi eða
önnuir óhöpp iberja að dyrum,
er ekki um annað að ræða en
að fækka seglum. Dagleg-
ur nekstur er mjög hár tfyrir
utan aiftoargianiir alf lánum og
fleiru. En ökkur finnst nú róð-
urinn ,vera fardnin að léttalst.
Mikil vinna
og margskonar
sport
Framh. af bls. 7
spili, sem ég hetf llfíka mikið
stundað. Loks er það laxveið
in og tferðalög innanlancLs. Ég
er eiginiega ekki ánægður fyinr
en é|g er kominn eitthvað últ i
náttúruna. Annars er hreyfinig
og' útivera 'hiofll og nauðsynOeg
öllum kyrrsetuiTriömnum og nú
er ég búihn að koma frúnni í
badminton lika og hefur hún
gamari aif. Þá hef ég llátið böm-
in taka þátt i iþrótJtum, en það
er um að gera að vekja hjá
þeim éihuga á heilbrigðum mál-
etfnum nógu snemma, áður en
þau toomast á umglinigséirin.
— Þú gdeymir að nefna tón-
listina, segir Maria. Við spiHum
bæði á píanó, hann djaiss og ég
kiassiistoa músito. Ég söng áður
5 Póflýfánkómum og hann var i
toairiakómium Fóstbræðrum, en
toórstarfið reyindist vera oif tóma
tfrétot með heimáiishaldi og amn-
arri vinmu.
— Úr iþvfí aMlt er talið upp,
segir Baldur, er kannski rétt
að geta um autoavinmuma. Ég
tflýt imn all's konar stafi og
stafamót og virnn úr þvfí stoiilti
og alls kyins merkingar. Núna
siða'kt sáum við hjómim um all-
ar stafameridmgar á heimilis-
sýmimgummi í Laugardafl. Við
höfum séð um fleiri sýmimgar
ag til dæmis skákeinvtígismerto-
imgar í Laiuigardaflshö(llliinmi í
fyrra. Skiltið ytfir (þeim köpp-
um tveimur á sviðinu vamm ég
ásamt ikummimigja mfímium, Edgar
Guðimumd'ssymd, vehktfræðimgi.
Ég hielf verið í samibamdi við
auglýsingastofu Gfisla B.
Bjömssonar og samvinma við
arlkitektafélag fsiamds kfem-
ur einmig til greima. Þetta er
'skemmtilegt að gripa i svona
fyrir utam vimmuma.
— Þú hafur kammski i hyggju
að snúa þér frekar að þessiu
öflarfi í tfraimftóðinni?
— Það er elkki gott að segja.
Við þyrtfflum íyrst og fremst á
stærra hiúsnæði ’að halda, ef ég
færði út kviamar. Ég hef nú
umnið í LandsbankanUfln sem
gjaddkeri í tóif ár og frétti ég
um daginm, að engimm gjaldkeri
þeirra heifði haldið þetita lenig-
ur út. Þeir hatfa allir
hætt löngu fyrir þeninan tóma.
Satt að segja er startfið mjög
enfiflt og- taiugaslitandi og ill'a
launað miðað við eríiði, éijda
gengur mjög illa að fá tfólk í
gjaldkerastöður. Það er því
ekki gott að segja hvað maður
gerir í Iframiiíðimmii.
— Finmst ykkur þið ekki
hatfa sloppið vel síðustu tfíu ár-
in, að halfa verið laius við þurug-
ar sltoulidatoyrðar og þær áhyggj
ur, sem ,þvli tfyflgja?
— Jú, við vorum heppim, að
kamast yfir íbúð á þessum kjör
um. Við erum hvorugt gelfiln tfyr
ir óþarffla miumað og vilj-
um 'heflzt ekki eigmast það, sem
við ekki getum gredltt upp í
topp. Þammig viljtum við lösa
okkur við óþairtfa áhyggjur og
amstur. Samt hefur Baldur allt
atf þurtft að vimina aiuikaviinnu,
segir Maria. Áður en hamm tfór
að tfást við statfaininfflutniinigiinm,
vamm hamm byggimgaviminu og
hvað sem var uflan vinmu-
tóimams. Sa'tt að segja er ekki
alit eirns og það á að vera, þeg-
ar tfóflk þarf að vimma tvöfafld-
am vimmiudag til að geta liíað
mannsæmandi flifi.
Höfuðrit
Þórbergs
Framh. aí bls. 2
og góöum siöum, bæöi almennum
og bókmenntalegum. Annar eins
dónaskapur hatöi aldrei áöur sézt
i íslenzku riti. En þetta var upp-
reisn Þórbergs gegn kölkuöum venj
um í stíl og frásögn þar sem allt
varð aö vera slétt og tellt og hvergi
mátti breyta frá aldagamalli hefö.
Afa sinum látnum lýsir Þór-
bergur i einum kafla bókarinnar
og dregur upp skýra og skemmti-
lega mynd af þessum sérstæöa
manni, en gleymir ekki aö koma aö
skoöunum sínum um pólitík. Loks
deilir höfundurinn viö guö al-
máttugan og hefur betur svo drott-
inn allsherjar sér ekki annars úr-
kosti en breyta skipulaginu. Og
þaö varð bylting. í ríki útvaldra.
Frásagnir Þórbergs af sjálfum
sér eru litaöar góölátlegu skopi og
yfir þeim hvílir daufur blær fjar-
lægrar rómantíkur: „Eitt sinn sat
ég uppi í rúmi minu lengi nætur.
Þá talaöi ég af svo miklu mannviti,
aö ég gat ekki legiö kyrr. Úti var
heiðsklr himinn og logn. Tunglið
varp skuggalegum æfintýrablæ yf-
ir hlíöarnar hálfrokknar. Fyrir
neöan bæinn þrumaði árniöurinn,
dimmur og dularfullur, líkt og
brimgnýr fjarlægra stranda. Ló-
urnar trítluðu til og frá um túnið
eins og skáld, sem er aö ieita sér
stemmnjnga í ódauölegt æfintýri."
Annaö dæmi sem Jafnframt gef-
ur góða hugmynd um andlegt
næmi Þórbergs: „Mér er eintal sál-
arinnar óþrotlegur auöur. Dögg
jarðarinnar, þytur vindanna, geisi-
ar hnígandi kvöldsólar, stjörnu-
bjartur næturhiminn, mánans
milda bros, lygn vötn, fornar húsa-
tættur, gamlir sorphaugar, blámi
fjarlægra fjalla, skuggar dimmra
daia, Jjósbrot í strendu gleri, þöjrn
hjarta míns — í þessu finn ég lyft-
ing hins eilífa lífs." ,
En stundum er þessi rómantík
skyndilega rofin meö grófum setn-
ingum til að bjóða hinu sofandí
borgaralega velsæmi byrginn eins
og sést á þessu fræga dæmi, þegar
Þórbergur viröir fyrir sér náttúru-
fegurðina viö Breiðafjörö: „Þetta
er dásamlegur heimur. Þessi
mjúka stemmning yfir hauöri og
hafi, ilmur úr grasi og skógarang-
an. Hvar er ég? Er ég konriinn suö-
ur á Italíu? Er þetta hiö himinbláa
Miöjaröarhaí sem Davið Stefáns-
son orti um pervisalegt kvæöi? Eöa
er þetta kannski sumarlandið, þar
sem Raymond drakk himneskt vín
og reykti vindla sáluhólpinna tó-
bakssala? Ég settist niöur 1 skóg-
arrunn og skeit. Á setum sínum
kemst maður í andlegt samfélag
viö náttúruna. — Hver andskot-
inn! Aö baki mér krunkar kviöfull-
ur hrafn um heimilisiðnaö og hor-
felli. „Islenzk bændamenning,"
tautaöi ég og girti brækur mínar í
fússi.“
Jafnframt þessum eiginlegu smá-
þáttum úr lifssögu höfundar prýöir
hann rit sitt meö hamslausum
ímyndunum um morö og forynjur.
Slikt var meö öllu óþekkt í íslenzk-
um bókmenntum og hefur eflaust
komiö ýmsum harkalega á óvart.
Kaflarnir þar sem hann segir frá
hræöslu sinni viö moröingja eöa
þegar hann var skotinn niöur eru
meistaraverk aö lifandi lýsingu og
ritsnilld. Stillinn er kynngimagnað-
ur og málandi og svo dularfullur
óhugnaöur liggur í loítinu aö hroll
ur fer um lesandann. Sem dæmi
um áhrifamátt þessara frásagna
má taka upphaf XXI kapitula:
„Morö, morö! Þessl hryllilegi
dauöadómur hefur hangið yfir
mér eins og tvíeggjaö sverö í tvo
áratugi. Hann kom eins og opin-
berun, öflugri en nokkur sannindi.
Síöar staöfesti reynslan hann.
Hefur þú nokkurn tíma efast
um það eitt augnablik, þegar leiö
þín hefur legiö fyrir húsasund I
myrkri, aö inni í sundinu biöi þín
blóðþyrstur moröingi meö hlaðna
marghleypu?
I tuttugu ár hefi ég veriö aö
detta dauður niöur frammi undan
dimmum húsasundum i náttmyrkri.
Fyrst heyri ég dularfult þrusk.
— Ég skotra augunum inn í
skuggann. Ég sé djarfa fyrir mó-
rauðum óskapnaöi í sortanum.
Hann hreyfist. Ég tek' til fótanna.
Lít hornauga um öxl. Afskræmd
ásýnd skýzt glottandi út úr skugg-
anum. Guö hjálpi mér! 1 sama vet-
fangi þýtur byssukúla á kaf í höf-
uöið á mér. Ég öskra af skelfingu
og sársauka. Rétt eitt augnablik.
Nú er það búiö. Ég hnig aflvana
niður á götuna."
Hér er stillinn bæöi magnaður
dularfullri kynngi og rikur af mál
andi lýsingum. Siðar í þessum
kafla ris stiLsnilld höfundarins I
þvílikar hæðir aö hárin rísa á höföi
lesandans. Annaö dæmi um frá-
bærlega lifandi stil er iýsing Þór-
bergs á ófreskjunni er að honum
sótti. Dularfull ógn og skelfing
magna þennan kafla upp: . . . „Ég
rumska viö aö klóraö er í stofu-
hurðina. Nú er djöfullinn að ganga
úr skugga um hvort ég sofi. Áöur
en ég veit af er ég þotinn upp úr
rúminu. Ég þríf birkilúrkinn og
bregö upp ljósi I snatri. Drottinn
minn! Rétt fyrir framan tærnar á
mér stendur sama kattarkvikindiö.
Hann skýtur á mig sægrænum
glyrnunum og fnæsir viöbjóðslega.
En þær glyrnur! Svona andstyggi-
legar kattarglyrnur hefí ég aldrei
áöur séö. Og mér sýndist kvikindiö
miklu lengra og lágfættara en kett
ir eiga að sér. Hann engdist til og
frá í mörgum hlykkjum. Ég þoröi
ekki fyrir mitt litla líf aö ráöast á
þennan dularfulla óvin. Hann gat
umhverfst í ógurlega ófreskju og
gert mig vitskertan eöa tætt mig
sundur. Þaö er altítt um hamramm-
ar afturgöngur. Ég æddi út að
glugganum eins og af blindri eölis-
hvöt og smelti honum upp á gátt i
hendingskasti. Síöan stökk ég upp
á dívaninn og lamdi lurknum I
gólfiö meö hvissi og formælingum.
Ófreskja sneri sér aö mér og staröi
á mig feiknsjónum. Hárin risu
öfug á skrokknum á henni. Hún
ygldi sig framan í mig og vældi
ógeöslega. Svo sentist hún upp í
gluggann í ótal hlykkjum og
hvessti á mig uppglenntar glyrn-
urnar. Mér sortnaði fyrir augum.
Ég haföi enga sljórn á mér. Ég
raúk út aö glugganum í hálfgerðri
leiöslu og rak lurkinn af öllu afli
I ófreskjuna. Hún hlykkjaöist út I
myrkrið eins og hrökkáll. Ég sá
eldglæringar sindra af henni I all-
ar áttir."
Þórbergur þoröi ekki aö hafa op-
inn gluggann því þá ættu moröingj
ar hægara með aö senda kúlu i
höfuöið á honum. Hann vogaöi
heldur ekki aö hafa gluggann lok-
aöan því þá átti hann á hættu aö
fá tæringu. Hann áræddi ekki aö
hafa ljósið kveikt því þaö geröi
illræöismönnunum hægara um vik
aö hitta hann. Þaö var heldur ekki
íýsilegt að slökkva því þá var hann
samstundis hertekinn af djöflum
og illþýöi. Þaö er ekki furða þó aö
sumir, sem óvanir voru aö sjá
heilagan anda, hafi taliö aö hér
skrifaði geöbilaöur maöur. En hér
er aðeins lýst afar mögnuöu og
skapandi ímyndunarafli. Þaö má
vel vera aö þessar sögur séu skap-
aöar viö skrifborðiö. En þær eru
samt sannar. „Þaö er ein af náöar-
gáfum snillingsins aö trúa því sem
hann veit aö er lygi.“ Þaö er leynd-
ardómur listarinnar.
En frumlegasta írásögn Bréfs-
ins er þó lýsingin á því þeg-
ar höfundurinn varð óléttur. Hug-
myndin er óvenjuleg og útmálun
Þórbergs á angistinni og sálar-
kvölunum yfir þessari hræöilegu
ógæfu er gerð af tærrl snilld með
mörgum kostulega skemmtilegum
útúrdúrum.
Still Bréfs til Láru er mjög tær,
hreinn og einfaldur. Setningarnar
eru stuttar og furöulega meitlaðar.
Hvergi örlar á skrúfi eöa tilgerö.
Skýr og greinandi hugsun, róman-
tísk íhygliA djörfung í oröavali,
óvæntar samlíkingar, spaugilegar
andstæöur milli forms og efnis,
ýkjur og öfgar gera stílínn ein-
kennilega ferskan og heillandi. í
sambandi vlö stll bókarinnar er
gaman aö athuga samlikingar höf-
undar. Þær eru flestar smíðaðar af
honum sjálfum og eru oft frum-
legar og skemmtilegar.
„Ég er orðinn dauðleiður á aö
prédika fólki fagnaöarerindi sann-
ieikans. Þaö er svo samgrólö logn-
um erfikenningum og auviröileg-
um hagsmunavonum. Þaö situr blý-
fast 1 vitleysunni eins og aöa i
leiru og selur sál sina og samvizku
hvenær sem þaö getur komiö henni
i peninga. Aö reyna aö hafa áhrif
á þaö — þaö er eins og aö ætla sér
aö draga Titanie upp meö tveim
höndum af þúsund faöma dýpi.
Sumt er svo grundvallarlaust og
meiningarsnautt, aö þaö er eins og
aö stinga staf í þoku aö gefa þvi
fastar skoðanir."
I þessari fáoröu klausu eru
ekki færri en þrjár samlikingar,
sem höfundurinn heíur búiö til
upp á eigin spýtur. Ekki er ör-
grannt um aö Þórbergur hafi dá-
lítið gaman af þessari samlikingar-
list þvi mikiö ber á henni um alla
bókina, 1 bíl á leið til Reykjavík-
ur hristist hann og skókst „eins
og tappi i tómum brúsa". Bjarg
veruleikáns hrundi undan fótum
hans „eins og skafl í vorleysingu".
Hann fann andlegar lindir sreyma
inn í sál vinar síns „eins og „kalda-
vermsl undan klakadróma". Þetta
eru aöeins örfá sýnishorn af hinni
fjölskrúöugu líkingarlist er finna
má í Bréíi til Láru.
1 bók sinni Bréfi til Láru
sprengir Þórbergur Þórðarson íjötra
hins einskorðaða og sléttfellda stils
er veriö haföi einráöur i íslenzkri
óbundinni ræöu allt frá dögum
þeirra Fjölnismanna. Meö því aö
taka upp áöur óprenthæf orö og
hiö daglega tal alþýöu manna, ýkj-
ur, öfga, hraöa og fjölbreytni meö
miklum rytmiskum skiptingum í
stíl, djarfar samlíkingar og 'írum-
lega og óvænta beitingu orða og
oröasambanda lagöi hann grund-
völlinn að lausn íslenzks ritmáls
úr gömlum viöjum, sem voru orön-
ar hetsi á listræna sköpun. Að
þessu leyti er Þórbergur tímamóta-
maður í íslenzkum bókmenntum.
Þó varpar hann aldrei aö fullu frá
sér hinum klassíska stil og spor
fornbókmenntanna og þjóösagn-
anna eru mjög auösæ 1 Bréfi til
Láru. En með þvi aö losa um höml-
urnar og opna nýjar leiöir var
brautin rudd fyrir heila fylkingu
af rithöfundum er á eftir komu.
Form bbkarinnar var einnig mjög
óvenjulegt og efnismeöferö djarf-
ari og frumlegri en menn áttu aö
venjast. Efnisval var og mikil ný-
lunda. Hinar taumlausu ímyndanir
og græskulausu gamanfrásagnir
af sjálfum sér voru algerlega
óþekktar I Islenzkum bókum. Þá
þótti þaö heldur ekki tilhlýðilegt
aö ræða svo mikiö um sjálfan sig
eins og Þórbergur gerir, ailra sízt
aö hrósa kostum sinum, svo sem
hann gerir óspart 1 kaflanum um
ritsnilld sína. Viröingarleysi höf-
undar fyrir öllu sem var gamalt
og fínt, hefðbundið og viröulegt,
bæöi I bókmenntum og almennri
lífsskoöun varð líka mörgum
hneykslunarhella. Ofan á allt þetta
var hin einkennilegi persónuleiki
höfúndarins alls staðar nálægur
með sína vísindalegu nákvæmni,
rómantísku draumhygli, spámann-
lega valdsmannsleik og öfgafullt
skop. Bréf til Láru var því afar
sérstæö bók og kom eins og sval-
andi skúr yfir hinar ófrjóú gresjur
íslenzkra bókmennta. Allt fram á
þennan dag hefur andrikari og
spámannlegri bók ekki verið skitif-
uö og ekki óvenjulegri heldur. Þór-
bergur hefur ekki einu sinni sjálf-
ur endurtekið aö skrifa jafn full-
komlega einstætt og frumlegt verk.
En varla er við því að búast að
nokkur rithöfundur geri byltingu I
bókmenntaheiminum oftar en einu
sinni á ævi sinni.
1 naestu grein segir frá íslenzk-
um aðll.