Lesbók Morgunblaðsins - 01.02.1976, Síða 10
HAGKEÐJAN
Framhald af bls.7
mörgum milljörðum skipti, strax f byrjun — en miklu
meira síðar á tímabilinu, allt upp f 50—70 milljarða
árlega.
Einn þriðji hluti auðlindasjóðsins gæti svo orðið til
ráðstöfunar fyrir sveitasjóðina til uppbyggingar og
styrktar iðnaði fyrir hvert byggðarlag hjá sér. Þessi
þriðjungur þyrfti að hluta til að flytjast milli lands-
hluta, sbr. áður sagt. Færi það m.a. eftir eftirgjöf á
veiðikvótum miðað við núverandi og hefðbundna
stöðu.
Hér þarf að búa til formúlu um skiptingu auðlinda-
sjóðsins.
Ég hef gert mér grein fyrir grundvallar-atriðum
þessarar formúlu, en ræði þau ekki frekar hér, enda
um framkvæmdaratriði að ræða.
Mismunandi aðferðir við innheimtu
auðlindaskatts.
Eins og áður getur koma til greina við álagningu
auðlindaskatts nokkrar breytilegar aðgerðir sem hér
er ekki rúm til að rekja. Ein er t.d. svo nefnd niður-
boðsaðferð. Þá er það látið ráðast hvað inn kemur
fyrir keypt veiðileyfi — upphæð — „niðurboð" en það
svo notað til að lækka þann hluta skattsins, sem taka
þarf með útflutningsgjöldum, en árlega stærðargráðu
auðlindaskattsins yrði að áætla fyrirfram.
Rétt er að vekja athygli á, að með tilkomu auðlinda-
skatts mundi svo nefnt „sjóðakerfi" ekkert þurfa að
færast
^ i r.ukana frá núverandi „stærð“, en munurinn
er sá, að auðlindasjóðsaðferðin laðar fram
bælta efnahagsstöðu einstaklinga og þjóðar — en
núverandi kerfi leiðir til ofveiði gjaldeyrissóunar og
fátæktar.
Nýjar iðnaðarstöðvar
Nýjan iðnað þarf að byggja upp á Norðurlandi og
Austurlandi, en einnig á Suðurlandi, m.a. af því að sá
landshluti hefur að nokkru orðið útundan á undan-
förnum árum, og vegna vissrar röskunar í bili, sem
mun stafa af fækkun sjómanna.
^ Hinar miklu árlegu tekjur af auðlindaskattinum
gera iðnaðaruppbygginguna auðvelda. Skapa
íslenska iðnaðinum alla þá „forgjöf" sem hann
þarfnast.
„Ég áætla að á næstu 8 árum þurfi að stofnsetja
vinnuaðstöðu fyrir um 5000 manns í nýjum iðngrein-
um, í smáiðnaði. En 2000 bættust i iðnað þann, sem
fyrir er, með fjárhagslegri eflingu hans og endur-
sköpun.
Hér fylgir kort sem sýnir liklega staðsetningu hinna
nýju iðnaðarstöðva, (sjá kort nr. 14) Eitt fyrsta verk-
efni í sambandi við iðnaðaruppbyggingu i byggðunum
er góður upphlaðinn hringvegur, svo auðvelt verði um
þéttar áætlunarferðir allt árið til þjónustu við þá röð
iðnstöðva sem kæmu í byggðirnar norðanlands og
austan og sunnan lands.
Eðlilegt er nú að sú spurning vakni, hvernig sú tala
er fengin að þörf sé nýrrar aðstöðu fyrir einmitt 5000
manns. Þvi ekki einhver önnur tala?
Þetta er þannig hugsað:
Við minnkun flotans fækkar sjómönnum um 2000
(úr 5000). Vegna fólksfjölgunar koma 14 þúsund
starfsmenn á vinnumarkaðinn næstu 8 árin. Svo áætla
ég að skólar verði látnir starfa allt árið, en helmingur
nemenda utan skóla hverju sinni. Úr þeirri tilhög-
unarbreytingu áætla ég að fáist um 4000 mann-ár.
Þetta verða samtals 16 til 20 þús. mannár til viðbótar
þvi sem nú er, næstu 8 árin — eftir því hvaða meðferð
skólaæskan hlýtur. Af þessum hóp fara um 2000 i
aukinn fiskiðnað vegna aukins aflamagns við
friðunina, eins og áður sagði.
Engin hætta að við getum ekki selt
fiskinn — né iðnaðarvarninginn.
Nýr undirstöðuiðnaður tekur við 5000 manns, en
undirstöðuiðnaður, sem fyrir er, fjölgar i sinni starf-
semi um 2000 manns. 13 þúsund fara svo í ýmiskonar
þjónustustarfsemi, sem verður samfara hinni miklu
kaupgetu, sem leiða mun af velgengni í öllum greinum
þjóðlifsins. (sbr. margfeldið er áður getur).
Sumir fara i byggingarvinnu, i verslun, i þjónustu-
iðnað o.s.frv. Utanríkisverslunin verður mannfrek —
þvi finna þarf markaði fyrir hinar nýju iðnaðarvörur
og markað fyrir fiskaflaaukningu þá, sem leiðir af
friðuninni o.s.frv. Auðlindasjóðurinn yrði þá fljótt
Á kortinu eru sýnd
dæmi um, hvar hinn
nýi i8n»8ur þyrfti
fyrst a8 byggjast
upp.
mikils megnugur, þannig að við gætum byggt upp
þann fullkomnasta iðnað, sem nokkursstaðar væri til í
heiminum. Auðlindasjóðurinn yrði einnig fær um að
kosta markaðsöflunina og sérþekkingaröflunina.
Nú kynni einhverjum að finnast kynlegt að við hér
færum að skattleggja útgerð okkar, þegar aðrar þjóðir
styrkja útgerð sína. Gott og vel, skulum við segja.
Látum þá styrkja ofveiðina hjá sér, meðan við stjórn-
um okkar veiðum með auðlindaskatti og náum með því
bestu nýtingu hlunninda okkar.
Engin hætta er heldur á að við gætum ekki selt hið
aukna fiskimagn, sem fæst við friðunina, þvi framboð
á fiski minnkar um allan heim á næstunni, m.a. vegpa
hinnar styrktu ofveiði annara þjóða. Auðvitað má
búast við að einhverjar þjóðir færu fljótlega að taka
svæða-friðun upp eftir okkur — færu að okkar dæmi
eins og i landhelgismálinu. En það verður ekki fyrst
um sinn og heimurinn sveltur.
Tvö undirstöðuatriði. Atvinnugrein
verður hlunnindi.
Tvö mikilvæg atriði skapa hagstæða sérstöðu
fyrir okkur og skera úr um að okkar sjávarútveg
má hagnýta sem hlunnindi. Annað er, að við
höfum fiskihaga með meiri framleiðni en líklega
nokkur önnur þjóð, sbr.áður sagt.
^ Hitt er það, að hér hagar svo einstaklega vel til
við að koma á friðun, vegna þess að meginhluti
uppeldisstöðvanna er á afmörkuðu svæði þ.e.
norðan og austanlands — og þess vegna auðvelt að
koma við áhrifaríkum friðunaraðgerðum.
Norðlendingar og austfirðingar
mundu jafnvel fá aukinn fisk.
Auðvitað mundu norðlendingar og austfirðingar
haida áfram að veiða fisk, þó þeir gerðu það aðeins
með handfærum og netum (og e.t.v. með línu að hluta
til). Annað yrði sennilega ekki leyft. En miðin mundu
fyllast af fiski hjá þeim á tveim til þrem árum, og þá
mundu veiðar aukast hjá þeim frá því sem nú er, en
tilkostnaður mundi minnka stórlega og þeir veiddu
aðeins sæmilega vænan fisk og nýrri fisk en nú, en
það er eitt af höfuðatriðunum. Verðfallið á fiskinum
okkar erlendis stafar vafalítið að einhverju leyti af
togarafiskinum, sem kemur of gamall til vinnslu.
Röskun? Nei, forðað frá röskun.
Ég hef orðið þess var, að sumum hrýs hugur við
þeirri röskun á högum ýmsra manna, sem svona
breyting hefði I för með sér.
1 rauninni er röskunin ekki svo ýkja mikil, þegar
betur er að gáð.
Sunnan og vestan lands er raunar um það að ræða
að forða frá röskun, þar sem menn þar mundu aldrei
framar fá vertiðarfisk að ráði — ef nú-stefnu yrði
haldið áfram. En norðan- og austanlands kæmi strax
mikil atvinnustarfsemi við uppbyggingu hins nýja
iðnaðar — m.a. fyrst við uppbyggingu iðnvegarins —
siðan húsnæðis fyrir nýiðnaðinn o.s.frv. Auðlinda-
sjóður mundi hjálpa mönnum til að losna við gömul
skip. Otgerð stóru togaranna er á heljarþröm hvort eð
er, og útgerð sumra smærri togara og báta líka. Þetta
yrði þvi heillavænleg frelsun fyrir ýmsa sem núna
stefna í hreint efnahagsöngþveiti.
Við mundum að sjálfsögðu selja á sæmilegu verði
afgangsflotann þ. á m. flesta stóru togarana. Þar
hjálpar heims-verðbólgan.
Veiðiítölu yrði að koma á (veiði-
kvótum).
Lauslega hef ég áætlað veiðiitölu, en fer hér lítið út
í nákvæmnisatriði. Það yrði of langt mál og er i eðli
sinu framkvæmdaratriði.
^ Þó skal nefna, að ég áætla að um 40 þús.
veiðilesta floti stundaði veiðar allt árið með alls-
konar veiðitækjum á svæði sem merkt er með B. á
korti nr. 13 og skip teiknuð inná. Aðeins 4 til 5 þús.
lesta floti veiddi á svæði A-1 og aðeins með netum og
handfærum. Á svæði C yrðu svo nokkrir stórir togarar
— en það svæði þarfnast hvildar, þvi þar hafa erlendir
togarar stundað ofveiðar — svo þau mið eru verðlitil
nú um sinn.
Ef nauðsyn þætti til bera, mætti e.t.v. leyfa örfáum
erlendum togurum veiðar þar í nokkra mánuði —
auðvitað gegn greiðslu í auðlindasjóð.
En sú greiðsla ætti að vera lág, þvi þessi mið eru illa
arðbær fyrr en eftir að þau hafa hlotið betri meðferð
um nokkurra ára skeið. (Karfinn er helmingi lengur
að ná góðri stærð en þorskurinn.)
En röðunin og fyrirkomulag fiskveiða yrði miðuð
við það að þjóna eftirgreindum atriðum.
Gamalveiddur fiskur hefur spillt
mörkuðum.
1. Með friðun ungfisksins fæst þriðjungi og síðar
helmingi meira aflamagn.
2. Með því að hafa flotastærðina og flotasam-
setninguna eins og hér er gert ráð fyrir, sparast
ógrynni fjár og vinnuafls, sbr. áður tilgreinda spörun
um 7—9 milljarða, eftir þvi hvernig núverandi tap á
fiskveiðum er tekið inn í dæmið.
3. Með tilhöguninni vinnst það, að fiskurinn kemur
nýrri til vinnslu, en fullvíst tel ég þó ég geti ekki fært
sönnur á það, að það, hvað fiskurinn kemur gamal-
veiddur til vinnslu, með núverandi aðferð (sbr. um-
mæli Guðjóns B. Ölafssonar i SÍS) gerir híráefnið
verra, og er líklega þegar búið að spilla mörkuðum
okkar að nokkru — en þá verðlækkun vinnum við
fljótlega upp aftur með ný-stefnu aðferðinni við veið-
arnar.
Hin langa útivist er einn af ókostum við stóru
togarana, enda geri ég hér ráð fyrir að selja þá flesta
úr landi en halda eftir örfáum þeirra og þeim þá ætlað
að stunda karfaveiðar og grálúðuveiðar á djúpmiðum,
og hefðu þeir þá sérstakan búnað til þess að varðveita
afla sinn ferskan og greiddu lítt f auðlindasjóð. En
samkvæmt áætlun minni tel ég hiklaust óhætt að
reikna með, að langmestur hluti aflans af svæðum A-1
til A-5 og af svæði B, komi nýr til vinnslu eftir
breytinguna, vegna aukins fiskimagns í sjónum, sem
kemur með friðuninni á ungfiskinum. Skipin yrðu
fljót að fylla sig. Mikið yrði lika um hreinar dagróðra-
veiðar svonefndar, sem gefa besta hráefnið.
Stefnumörkun í „hrygningar-
friðun“.
Nú kem ég að stefnumörkuninni i „einskonar"
friðun hrygningarfisksins. Með þvi að hafa flotann
hæfilega litinn, er stórminnkuð hætta á að gengið
verði of nærri hrygningarfiskinum.
Mátulega litill veiðifloti — hæfilega dreifður —
mundi orsaka það, að sá hrygningarfiskur, sem lifði af
vertiðarveiðarnar, yrði dreifður um allt hrygningar-
svæðið — og yrði veiddur meira en nú eftir að hann