Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1988, Blaðsíða 11

Portret af Karli Zakovsek, 1910. Sérkeanandi fyrir öll portret Schieles er
stílfærslan í teikningunni og staðan, sem þótti mjög ankanaleg í þá daga.
Sjálfsmynd eftir Schiele frá 1910.

Sjálfsmynd úr fangelsinu 1912.
Nakin ígrænum sokkum, 1914. Ein af mörgum erótískum teikningum af vinkon-
unni Wally Neuzyl.
meira en nóg af svokallaðri nútímalist eða
módernistum.
MODERNE Á UNDANHALDI
Þetta undanhald verður Schielo að rétt-
læta sem viðhorf afburðamanna andans,
enda var hann að eigin sögn enginn niður-
rifsmaður en stóð samt álengdar utan
hringsins, enginn umbyltingarmaður heldur
enginn samsinnandi, ekki hallur undir neina
pólitíska stefnuskrá en fullur fyrirlitningar
á broddborgaraskap og ögrar enn þann dag
í dag siðapostulunum. Þau heillandi og
hressilegu hrif, sem felast í list hans, tengj-
ast frábæru, kunnáttúsamlegu handbragði,
svo að jafnvel smásmugulegustu vandlætar-
ar geta ekki annað en kallað það hreinasta
afbragð. ímynd manneskjunnar, sífellt í
endurskoðun — hér er hún að vísu sködduð
hið innra og illa særð en þó ennþá líkam-
lega ósködduð að sjá: Umgjörð þess, sem
komizt hefur af, en einmitt hún gerir hið
brotgjarna í tilvist mannsins svo dýrmætt.
Vera má, að einkunnarorðin, „Ég elska
andstæður", sé sá ás, sem allir þessir flokk-
ar Schiele-aðdáenda snúast um, því að þessi
einkunnarorð eiga við þá þversögn sem ein-
mitt þann vettvang, er listamaðurinn haslar
skoðandanum.
Það er hollast fyrir þann, sem hættir sér
út í samræður við andstæðumar, að losa
sig áður við hvers konar sérvitrungslega
sannfæringu. Þetta em helztu einkenni
ríkjandi ástands, sem enn verður að teljast
á báðum áttum; ef haft væri upp á andstæð-
um, kynni það ef til vill að vera ástandinu
til bjargar út úr þessum tvískinnungi, til
bjargar í svipaðri merkingu og jaðarupplifun
Schieles.
Sjálfsmynd fangans Schieles í Neuleng-
bach-fangelsinu, sem ber einkunnarorðin
„Eg elska andstæður", var seld 17. júní
1987 fyrir 2,13 milljónir v-þýzkra marka,
og má segja að kaupandinn hafi þar með
gert einkunnarorð listamannsins að sínum
eigin í bókstaflegri merkingu: Fanginn í
gráa fangelsisbúningnum hefur núna lént
inn í gullið búr.
Schiele var ekki nema 16 ára, þegar
hann gerði fyrstu sjálfsmyndina, sem
varðveizt hefur.
\'T'"
.
listsköpun sinni notfærði Schiele sér engan
þátt í þessu fijálsræði. Jafnvel í torræðustu
arabesqum sínum, segir Schiele ekki skilið
við þau „skikkanlegheit“, sem Jean-Au-
guste-Dominique Ingres hafði greint sem
sjálf eðliseinkenni línunnar; og jafnvel í
ýtmstu vindum og bugðum líkamanna, segja
myndverur Sehieles þó aldrei skilið við
líffræðilegt sköpulag sitt. Myndsvið hans er
í flestum tilvikum auðgreinanlegt og að-
gengilegt. Schiele varpar ekki viðteknum
hefðum myndlistarinnar á haugana; hann
lítur ekki á sig sem snámann einhverrar
„moderne“-liststefnu. „Eg veit, að ekki er
til nein nútímaleg list, heldur einungis ein,
— sem ætíð heldur gildi sínu.“
FRÆGÐ SCHIELES OG VAX-
ANDIVERÐGILDIVERKA
Hans Á SÍÐARITÍMUM
Það er þetta, sem gerir myndlist hans á
ámm postmoderne-stefnunnar að athvarfi
allra þeirra, sem avantgarde-stefnan skildi
jafn lltið eftir þjá og rætnisleg-kaldhæðnis-
leg endalok hennar. Erót'skar jaðarupplif-
anir hans koma okkur, sem búum við allt
frjálsræðið t „permissive society“, einkar
kunnuglega fyrir íyónir, ekki hvað sízt vegna
þess, að ( myndlist Schieles finnum við líka
fyrir þyrni þeirrar kvalar, sem nístir holdið
ogsærir, og vekurþunglyndi meðmönnum.
Það er víst engin tilviljun, að síðari tíma
frægð Schieles skyldi upphefjast þar sem
regluboðun „moderne“-stefnunnar hafði
alltaf verið tekið með fyrirvara og hún álit-
in tiltæk til endurskoðunar og útvíkkana í
Bandaríkjunum. Gmndvöllinn að þeirri
frægð, sem list Schiéles nýtur í Vestur-
heimi, lögðu þeir austurrísku safnarar og
listaverkasalar, sem urðu að flytjast úr landi
1938. Það sem þeim lánaðist að taka með
sér af verkum Schieles til New York, mynd-
aði undirstöðuna að söfnun verka hans vest-
anhafs og áhugi nýrra safnarahópa tók
smám saman að vakna. Sá áhugi kom þó
hægt og sígandi en án þess að nokkurn tíma
kæmi afturkippur í hana. Árið 1948 var
hægt að kaupa eina Schiele-teikningu í New
York fyrir 70—90 dollara, vatnslitamyndir
hans kostuðu þetta 100 til 200 dollara.
1956 buðu listaverkasalarnir Kornfeld og
Klipstein teikningar og vatnslitamyndir til
sölu fyrir þetta 400 og upp í 750 svissneska
franka. Þremur ámm síðar kostaði andlits-
mynd Schieles af málaranum Karli Zakov-
sek 6000 dollara. Árið 1983 seldi Serge
Sabarsky þessa sömu andlitsmynd á upp-
boði hjá Sotheby Parke Bernet fyrir 2,42
milljónir dollara. Á næsta ári fór annað
málverk eftir Schiele, „Tveir elskendur"
(þ.e. „Liebespaar“ frá 1914) fyrir mun
hærra verð eða 3,19 milljónir dollara. Á
tímabilinu 1969 fram til 1984 vom haldnar
fjölmargar málverkasýningar, verk Vinar-
málaranna frá ámnum kringum aldamótin
komust aftur til vegs og virðingar; umsetn-
ing, eftirspurn og frægðarljómi, sem í sínu
innsta eðli er þó ekkert annað en þægilegt
fráhvarf frá 20. öldinni. Menn hafa fengið
Ævi undrabarns
Egon Schiele, sem fæddur var 12. júní 1890 í bænum Tulin skammt frá
Krems í Áusturríki, var undrabarn heilsuveilla foreldra. Faðir hans var
stöðvarstjóri hjá ríkisjámbrautunum og hafði, skömrnú áður en hann gekk
í hjónaband, sýkzt af syphilis eða sárasótt og smitaði líka eiginkonu sína.
Hann andaðist, þegar drengurinn var 14 ára gamall. Móðirin skýrði frá því, að
drengurinn hafí þegar 18 mánaða gamall verið bytjaður að teikna. Eftir að Egon
hafði lokið námi í menntaskóla, fór móðir hans að ráði listamanna þar á staðnum
og sendi son sinn í listanám til Vínarborgar. Hann fékk inngöngu í Listaakademiuna
í Vínarborg sama ár og annar, sem síðan varð frægur á öðrum vettvangi, féll á
inntökuprófinu; Adolf Hitler. Egon var á þeim tíma 16 ára að aldri. 17 ára hafði
hann þegar orðið sér úti um eigin vinnustofu, og fluttist listneminn þangað og vann
af kappi. Hann kynntist einum helzta forvígismanni júgendstílsins, Gustav Klimt,
sem var 28 árum eldri en Schiele og hvatti þennan unga listnema mjög til dáða.
Schiele, sem hvarf frá námi við Listaakademíuna þegar árið 1909, hélt reglulega
sýningar á verkum sínum og gat sér gott orð sem portretmálari, flúði brátt frá
stórborginni Vín. Með sambýliskonu sinni, Wally Neuzil, fluttist hann fyrst til Krum-
au, en síðar til Neulengbach, þar sem hann varð fyrir einu alvarlegasta áfallinu á
ævi sinni, en það var árið 1912: Af því að hann hafði teiknað naktar smástúlkur
þaðan úr grenndinni, var honum varpað í fangelsi og hann ákærður fyrir að btjóta
gegn almennu, opinberu siðferði. Eftir að hafa setið dóminn af sér, hélt -hann í
ferðalög, og fluttist svo aftur til Vínarborgar, þar sem hann árið 1915 gekk að
eiga Edith Harms, dóttur handverksmanns eins. Hann var kvaddur í herinn en
mátti samt vera um kyrrt á heimaslóðum. í marzmánuði 1918 prýddu myndir hans
Secession-sýningarsalina í Vínarborg; í október létust þau Edith og Egon Schiele
úr spænsku veikinni. Á áttunda áratugnum voru myndir hans á farandsýningu, sem
meira en ein milljón manna kom til að skoða.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. MARZ 1988 1 1