Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1996, Blaðsíða 13

KRISTJANA
„ÉG VILDI skrifa bók þar sem reglan
væri að ekkert mætti gera sem ætti
að gera,“ segir Kristjana Gunnars-
dóttir um bók sína The Prowler, sem
þýdd hefur verið á frönsku. Þar rifjar
hún upp minningar frá Islandi æsk-
unnar, setur þær fram mótaðar af
tímanum svo túlkunin breytist. Hún
segist skrifa fyrir framtíðin, horfa til
baka og fram á við í senn, en viðmæl-
andinn, Pierre Bergounioux, kveðst
láta duga að líta til fortíðar og skrifa
um Iok tímabils, bændur á þröskuldi
breyttra tíma fyrir fjórum áratugum.
dagana, langt komin með skáldsögu sem
er ólík hinum fyrri. Henni finnst skrifin
alltaf vera tilraun til að ganga út úr sjálfum
sér, vera einhver annar. Ekki fyrir lesend-
ur, heldur fyrir sjálfan sig. Lesendur séu
ætið óskrifað blað, til allrar hamingju, og
ekki hægt að reikna út fyrirfram hvað falli
þeim í geð.
„Við Emmanuele erum litlar fræðikonur
og tölum báðar um bækurnar okkar á ósköp
jarðbundinn máta,“ segir Steinunn. „Við
skrifum bækur um konur sem hugsa um
karla og það er kannski hefnd okkar fyrir
allar sögurnar sem karlar hafa skrifað um
Ljósmynd/Yan Guillou
STEINUNN
STEINUNN Sigurðardóttir og Emm-
anuele Bernheim segjast hafa skrifað
um konur sem eyða miklu meiri tíma
í að hugsa um manninn sem þær elska,
heldur en að vera með honum. Stein-
unn kveðst skella sársaukanum á
borðið, segja frá honum á beinan
hátt, Emmanuele segist ekki geta
það. Hún pakki tilfinningum inn í
umhverfi og hlutlægar lýsingar og
hafi aðeins það alveg nauðsynlega
með.
konur. Að slá þeim ef til vill við með bókum
eins og Sa femme bg Tímaþjófi þar sem
karlinn er skuggi eða einskonar andi sálar-
lífs aðalpersónunnar.
Ég hef aldrei lesið neitt sem líkist bókum
Emmanuele. Hún er öguð í beitingu tungu-
málsins og tekst að draga upp afar áþreifan-
legan heim, þrátt fyrir, eða vegna sparsem-
innar. Sjálf er hún klár og skemmtileg og
mér finnst þessi hugmynd um stefnumót
rithöfunda „brilljant". Það er svo mikið
varið í að kynnast höfundum sem manni
finnst góðir og heyra jafnvel hvort það er
gagnkvæmt og hvers vegna.“
Thors, Ólafs Jóhanns, Álfrúnar, Vigdís-
ar og Guðberjgs. Að loknum inngangi
um Eddu og Islendingasögur og írskar
prinsessur sem fæddu víkingum skáld,
eins og Thor Vilhjálmsson skýrir fyrir
blaðinu. Knappur stíll fornrita er gerður
að umtalsefni, auðvitað getið um Lax-
ness og landið sjálft bæði fáment og
harðbýlt. „Við lifum vegna þess við vilj-
um ekki deyja,“ segir Thor við Telerama
og bætir við að íslenskan sé sitt hljóð-
færi þótt hann spili sjálfur fyrir fáa og
sé síðan háður þýðendum.
Minni heimur
Þannig vakti þessi hátíð athygli
Frakka á íslandi og gaf færi á nánari
kynnum fyrir gesti í Caen. Guðbergi
Bergssyni finnst varið í þegar svo vel
er gert, ekki af greiðaskap og velvilja í
garð lítillar þjóðar, heldur einlægum
áhuga sem skilar sér hvort sem horft
er til milljónaþjóða eða ekki. Heimurinn
skreppur saman á samkundum eins og
þessari, fólk uppgötvar sameiginlega
kunningja, líkt hugarfar, svipuð tök á
sínu fagi.
Þetta er mikilvægt fyrir vísindamenn
og rithöfunda, myndlistarfólk og tón-
listarmenn, stjómmálamenn og hverja
þá sem eiga sér ástríðu. Ekki síður fyrir
hina sem bergja af brunninum: læknast,
lesa, horfa, hlusta, borga skatta og njóta
hlunninda. Þess vegna eru hátíðir eins
og í Normandí ekki „einkaflipp" nokk-
urra sem hafa verið heppnir, þær skipta
máli fyrir hina, þeir verða heppnir líka.
LAUFEY JAKOBSDÓTTIR
ASTARLJOÐ ELLINNAR
Astin hefur alla tíð
yljað mína daga.
Þung var stundum þrauta hríð
en það er nú önnur saga.
Börnunum og bóndanum
bjó hún allt í haginn.
Kyndir nú upp í kofanum
krappan elli daginn.
Ellilaunin eru smá
allt er klippt og skorið,
en ástina mína enn ég á
eins og blessað vorið.
Elli kerling engu nær
að eyða af hennar sjóðum.
Frosti karlinn, fjúk og snær
fölna á hennar glóðum.
Þegar þyngist hugurinn
og þín er höndin lúin,
þá er besta björgunin
bænin, ást og trúin.
Ástar þakkir, ástin mín
og allt úr þinni hendi.
Láttu björtu ljósin þín
lýsa mínum endi.
Alls staðar eru arðránsklær
eins og gamli skrattinn
en ástinni minni enginn nær
uppí ríkisskattinn.
Höfundurinn býr í Hverageröi, en hefur verið þeklct fyrir unglingastarf
sitt sem „Amman í GrjótaþorpinuM.
ERLENDAR BÆKUR
SPÆNSKI RANN-
SÓKNARRÉTTURINN
ROBERT Lemm: Die
Spanische Inquisition -
Geschichte und Legende.
Aus dem Niederlándischen
iibersetzt von Walter
Kumpmann. Dtv. 1996.
Hollendingar eiga
marga ágæta sagnfræð-
inga ekki síst í miðalda-
sagnfræði, meðal annarra
Johan Huizinga höfund
„The Autumn of the Middle
Ages“. Nú hefur greinilega
einn bæst við, sem er Ro-
bert Lemm. Hann stundaði
sögu og spænsk fræði og
starfar sem höfundur og
þýðandi i Amsterdam. Hann hefur skrifað
nokkrar bækur, þar á meðal rit um Jorge
Luis Borges.
Höfundur hefur unnið að þessari bók
í tíu ár, rannsakað heimildir, flutt fyrir-
lestra um efnið og ritað greinar. Hann
skrifar í formála að hann hafi hafið rann-
sóknir á þessu efni 1981 á Spáni, þar sem
honum bauðst dvöl til þess að rannsaka
starf og verk hins „alræmda rannsóknar-
dómara spænska rannsóknarréttarins
Tomas de Torquemada".
Höfundur kannaði heimildir bæði í
Madrid og í Simaneas, þar sem er frægt
skjalasafn, en afraksturinn var lítill. Hann
fékk síðar tækifæri til þess að dvelja í
klaustri sankti Thomasar við Avila, en
þetta klaustur var stofnað af Torquemade
með fjárhagsaðstoð Ferdinands og Isa-
bellu þjóðhöfðingja Kastiliu og Aragoníu.
Þótt klaustrið sé nú endurbyggt eru horf-
in öll skjöl og heimildir um stofnandann
sem dvaldi þar meira og minna frá
1483-92. Hersveitir Napóleons I höfðu
komið þar við á ferðum sínum um Spán
skömmu eftir aldamótin 1800, grafíð upp
líkamsleifar Torquemada og gjöreytt
handrita- og skjalasafni klaustursins. Svo
það var ekkert að fínna.
Höfundurinn varð því að notast við rit
um Torquemada og Rannsóknarréttinn
spænska, en um efnið hefur margt og
mikið verið skrifað á liðnum öldum.
Hann hófst handa og bókin sem hér
er, er afrakstur mikils lestrar og könnun-
ar heimilda, þótt frumheimildir skorti.
Höfundur segir í formála að bókin sé
„reductio ad minimum" tíu ára rann-
sókna. Mynd Torquemada,
rannsóknardómarans úr
Karamasov-bræðrunum,
er mynd sem Dostojewski
hefur mótað í hug manna,
fleiri skáld og höfundar
hafa dregið upp keimlíka
mynd. Höfundur segir í
formála: „Staðreyndimar
um Rannsóknarréttinn eru
kunnar, umfjöllunin er
mismunandi afdráttarlaus,
tölur þeirra sem brenndir
vora mismunandi og eins
tala brottrekinna gyðinga
frá Spáni. Tilgangur bók-
arinnar er að „skilja“ for-
sendur fyrir Rannsóknarréttinum og bera
saman síðari tíma mat og dóma, vega
þá og meta.“
Með þessari aðferð leitast höfundurinn
við að nálgast hugarheim manna á 15.
öld og minnist í því sambandi á fræga
bók Barböru Tuchman: A Distant Mirror.
Þar sem hún spyr „hvað var kristnin í
raun og veru?“.
Miðaldir voru að mati sumra höfunda
tími kyrrðar og fullvissu um fullskapað
kerfi „í hendi Guðs er allt vort ráð“, en
nýöldin upplausn þessa kerfis þar sem
framtíðin bjó yfir endalausum lausnum
og maðurinn var viðfangsefnið.
Rannsóknarrétturinn var vamarréttur
fyrir þessa „kyrrð“, fyrir heimsmynd
miðaldamannsins eins og hann skynjaði
kenningar kirkjunnar um kórrétta mynd
sköpunar Guðs almáttugs.
Hugleiðingar höfundar um heimspeki-
legar og guðfræðilegar kenningar skóla-
stíkeranna og réttarfarslegar siðferðis-
kröfur og fjölmarga aðra þætti í kenn-
ingakerfum þessara tíma veita lesendum
skilning og fjarlægð frá oft mjög þröng-
um skilningi „nútimamannsins" á við-
horfum horfínna lífsviðhorfa. Hann spyr
hvort hægt sé að skilja Rannsóknarrétt-
inn, án þess að hamlast af fordómum
hins „opna hugar“ og almennt viður-
kenndra mannréttindakrafna síðari tíma.
Aðföngin að þessari bók spanna heim-
ildir að evrópskri menningarsögu frá 13.
öld og fram á okkar daga. Bókin er auk
þess mjög læsileg.
SIGLAUGUR BRYNLEIFSSON
Robert Lemm:
Die Spanische
Inquisition
. ' J "0 ' * -
dtv wissenschaft
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. NÓVEMBER 1996 13