Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1996, Blaðsíða 16

Midausfurlönd 3
VESTRÆNAR TÍZKUSVEIFLUR
Á UNDANHALDI
Morgunblaðió/Jóhanna Kristjónsdóttir
Fjölskyldubönd meðal þjóða araba eru sterkari og hafa dýpri þýðingu
í hugum fólks en á Vesturlöndum.
EFTIR JOHONNU
KRISTJÓNSDÓTTUR
Klæóaburóur ungra,
menntaóra, arabískra
kvenna er enn eitt merk-
ió um hugarfgrsbreyt-
ingu: Menn vísa í auknum
mæli á bug áhrifum Vest-
urlanda í klæóaburói og
klæóa sig samkvæmt
sínum gömlu hefóum.
að blandast engum hugur um
sem þekkir til arabískra þjóð-
félaga að fjölskyldutengsl
eru langtum sterkari en á
Vesturlöndum og ábyrgðar-
tilfínning gagnvart fjöl-
skyldu er meiri en hjá okkur.
Stundum þykir manni nóg
um hve börn og ungmenni virðast skuld-
bundin og undirgefm og fara að vilja for-
eldra og þeirra eldri í fjölskyldunni, bæði
hvað snertir nám, starfsval og ekki síst
maka. Þetta er sjaldnast sú kvöð sem við
höldum. Heiður fjölskyldunnar er í veði og
fjölskylduheiður felur í sér allt annað en við
leggjum í fljótu bragði okkar mælistiku á.
Vitanlega hefur tæknibylting 20. aldar-
innar sett mark á allt líf arabaþjóða eins
og annarra. Því er ekki að neita að eftir
því sem tímar hafa liðið virðast víða þynn-
ast út sérkenni þjóða og gömul lífsgildi og
allt virðist miða að því að allir verði sami
grauturinn í sömu skál.
Eftirsjó hef wr vaknaó eftir herf num
verómætum og hefóum
Á seinni áratugum hefur verið aukin þjóð-
ernisvakning í arabalöndum og menn hugsa
með eftirsjá og angurværð til gamalla hefða.
Þetta hefur birst í samfélögum araba hvar-
vetna og ekki síður innan fjölskyldna því á
6. og 7. áratugnum var tilhneiging þar til
að taka upp vestrænni háttu og mörgum
þótti kvamast úr stórfjölskyldunni með
auknu frjálsræði unga fólksins.
Þetta kemur fram í ýmsum þáttum: fyrir
tuttugu árum var til dæmis að verða býsna
algengt í ýmsum þjóðfélögum araba að unga
fólkið krefðist þess að velja sér maka án
afskipta foreldra. Að vísu var sem fyrr leit-
að eftir samþykki fjölskyldunnar, annað
væri óhugsandi í augum flestra arabískra
ungmenna, hversu „framfarasinnuð og vest-
ræn“ sem þau töldu sig vera í hugsun.
Þetta er að breytast aftur og það er ekki
einvörðungu vegna þrýstings þeirra eldri í
fjölskyldunni heldur vegna þess að unga
fólkið vill endurvekja þessa hefð og af því
að það hefur séð að hið fijálslyndislega
makaval sem komst í tísku um hríð hefur
ekki gefist vel. Almenn skoðun ungs fólks
nú um stundir er einfaldlega að: „Þeir sem
eldri eru vita best“ og þó okkur Vestur-
landabúum fínnist þetta barnaleg afstaða
og sýni kynduga afstöðu er þetta í augum
araba mjög eðlilegt og sjálfsagt mál.
Þó svo að menntun ungs fólks í flestum
ef ekki öllum arabalöndum hafi eflst mjög
þessa sömu áratugi og stúlkur séu í sumum
arabískum löndum jafn margar og stundum
fleiri en karlar í framhaldsnámi er það ekki
síður meðal háskólafólks sem þessi afstaða
hefur komið upp. Klæðaburður ungra,
menntaðra, arabískra kvenna er enn eitt
merkið um hugarfarsbreytingu sem hnígur
að því sama: menn vísa í auknum mæli á
bug áhrifum Vesturlanda í klæðaburði og
klæða sig samkvæmt sínum gömlu hefðum,
karlar í skikkjum sem eru nokkuð ólíkar frá
einu landi til annars og stúlkur henda Le-
vi’s-gallabuxum og skartkjólum og hafa
tekið upp að bera slæðu um hár sitt og klæð-
ast hálfsíðum kjólum.
Það er mikill misskilningur að þetta séu
áhrif frá prédikunum öfgahópa innan músl-
ima. Þetta er allt hluti af því að vernda og
halda í heiðri það sem aröbum finnst þeir
hafa varpað fyrir róða. Þeir hafa elst við
vestrænar tískusveiflur í almennum viðhorf-
um af því þetta er nær þeirra þjóðarsál.
Olian breylli fleirw en efnahagnum
Nú má ekki skilja þessi orð svo að arabar
séu í öllu tilliti að hverfa til fortíðar. Þeir
hafa vissulega tileinkað sér, eftir því sem
efni og aðstæður hafa Ieyft, þá margbreyti-
legu tækni sem hefur mótað 20. öldina.
Vissulega er lífsmunstur ólíkt í þessum lönd-
um hvað sem sameiginlegum arfi þeirra lið-
ur og sameign þeirra, tungumálinu og
trúnni.
Afkoma og afkomumöguleikar í araba-
löndum eru fjarska mismunandi og meiri
gjá þar milli ríkra og fátækra landa en
gerist á Vesturlöndum. Þegar olía fannst á
svæðinu, sem var fyrst í Iran nokkru eftir
síðustu aldamót, má segja að straumhvörf
hafí orðið í margvíslegu tilliti.
Olía fannst síðar vítt og breitt á því svæði
sem nú er Saudi-Arabía, Sameinuðu fursta-
dæmin, Kúveit, Bahrein, Qatar og Óman og
í írak. Með olíufundunum þyrptust á svæðið
vestrænir sérfræðingar enda réðu arabar
hvorki yfir tækni né kunnáttu til að vinna
auðlindina.
Fjárhagslegir hagsmunir Vesturlanda eru
svo ofboðslega miklir að þær tölur sem
mætti nefna í því sambandi eru í rauninni
ofar skilningi fólks og auðurinn sem einnig
streymir til valdastéttanna í þessum löndum
er þvílíkur - þó svo Vesturlönd hafi fengið
sinn skerf og vel það - að ekki er fyrir
venjulega menn að átta sig á slíku ríkidæmi.
Eftir sátu svo fátækari ríkin þar sem olía
var lítil eða engin eða fólksfjölgunin var svo
gríðarleg að olíufundur dugði ekki nema
rétt til að koma í veg fyrir að ríkin kæmust
gersamlega í þrot og er Egyptaland þar
skýrasta dæmið. Þar er veruleg olía unnin
en fólksfjölgunin er líka meiri en víðast
hvar og olían heldur ekki í því magni að
hún skipti máli í þjóðfélagi 60 milljón manna
þó öðru máli gegni um fámennari ríki við
Flóann.
Hvað fátækasta landið varðar sem er
Jemen hefur nú fundist olía þar og er vinnsla
hennar hafin. Sumir hafa nefnt Jemen síð-
ata fomaldarríkið í þessum heimshluta. 01-
ían gæti breytt mörgu þar en á hinn bóginn
eru Jemenar vonahdi það trúir sínum hefðum
að þar verði ekki önnur eins menningarleg
og þjóðfélagsleg kollsteypa og reyndin varð
í ýmsum Flóaríkjanna, einkum Saudi-Arabíu
og Kúveit.
Með olíunni breyttist þjóðfélagsmynd í
arabalöndunum svo hratt að sumir hafa
orðað það svo að sálin hafi ekki getað fylgt
á eftir og það haft hinar varhugaverðust
afleiðingar.
„Við vildum stökkva beint af úlfaldanum
og upp í sportbílinn án þess að kunna nokk-
uð. Velgengnin hefur spillt okkur en unga
kynslóðin verður vonandi foreldrabetrung-
ur,“ sagði kúveiskur kunningi við mig. Hann
benti á að þrátt fyrir að borgir og þorp
hefðu þekkst í þessum heimshluta svo öldum
skipti væri hirðingjahefðin mjög sterk og
hefði verið, einkum í Arabíu en síður í
Egyptalandi og öðrum arabalöndum Norður-
Afríku.
„Þetta skaðaði fjölskylduna meira en flest
annað því við höfðum ekki undirstöðu.
Gmnninn vantaði og allt í einu vorum við
farnir að byggja margar hæðir ofan á -
án þess að hafa grunn. Það segir sig sjálft
að slíkt kann ekki góðri luggu að stýra,“
sagði hann ennfremur.
Auðvitað er langt frá því að rétt væri að
staðhæfa að olían hefði ekki einnig verið
búbót fyrir arabalöndin. Gróðinn hefur þó
verið nýttur misjafnlega skynsamlega. í
Saudi-Arabíu er munur lífskjara kannski
hvað mestur, þar er yfirstéttin að reisa hall-
ir gulli slegnar, byggðir eru flugvellir eins
og hendi sé veifað og hundruð prinsa og
prinsessa lifa í vellystingum sem venjulegir
Saudar geta ekki leyft sér.
Kúgwn kvenna sell wndir sama hatt
alls staóar og alltaf sawdiskan
En þar hafa þó orðið ýmsar framfarir,
fullkomin sjúkrahús reist og sérfræðingar
ráðnir víða að til að vinna að flóknum verk-
efnum. Menntun er sjálfsögð, læknisþjón-
usta ókeypis, vegir eru um allt landið og
svo mætti lengi telja. Útlendingar eru í
þúsundatali í Saudi-Arabíu til að vinna alla
púlvinnu, bæði frá fátækari arabaríkjum,
Austurlöndum fjær og frá Evrópu.
Ljótasti bletturinn á framfarasinnaðri
stjórn Saudi-Arabíu eins og þeir í konungs-
garði hafa kallað framsóknina til lífsgæða
er þó án efa hvað varðar stöðu kvenna. í
Saudi-Arabíu er hún verst allra arabaríkja
og á sér ekki hliðstæðu í öðrum arabalönd-
um. Það hefur viljað brenna við þegar staða
kvenna í þessum löndum er til umræðu að
staða þeirra er sett undir einn hatt og hann
saudiskan. í því er mikil skekkja og ekki
sannleikanum samkvæmt né í takt við raun-
veruleikann.
I nýrri bók Bemards Lewis um Miðaustur-
lönd er til dæmis bent á þá athyglisverðu
staðreynd að staða kvenna í tveimur araba-
ríkjum hafi stórbreyst til batnaðar, þ.e. í
Jemen og írak. Þetta er athyglisvert þegar
hugsað er til þess að þessi þróun hófst í
Jemen löngu áður en nokkur olía fannst og
íhaldssemi Jemena í trúmálum er meiri en
víða. Og í írak hófst þessi breyting eftir að
einhver alræmdasti harðstjóri Miðaustur-
landa, Saddam Hussein, komst til valda.
í fjórðu og síðustu grein verður svo hald-
ið áfram að ræða um fjölskylduna í arabas-
amfélögum, stöðu kvenna og vikið að menn-
ingarhefð þessara þjóða.
SVEINN SNORRI
SVEINSSON
33A
Einmanaleikinn er sár
... og um jól
erum við blóðug und...
sagði Anna Kristín
í fjarri frá
fjölskyldum okkar
inni á deild
við kertaljós og dúkað borð
skær kertaljós
fá jafnvel ekki hrifið
sáran einmanaleika
úr hjörtum okkar
jólapakkar undir tré í setustofu
„frá jólasveinunum á deildinni“
öll höfum við náttúrulega fengið
pakka að heiman
en hverju skiptir það?
Samt sem áður
er biturt
að eyða jólum
á 33A.
Reglusemi
Ég er hræddur um
að í augnablikinu
geti ég ekki lifað eftir reglum
eins og þú
það mætti segja
að ég sé reglulaus maður
vaki á kvöldin
og sef fram á dag
þannig uni ég mér best
þykist ég vita
og ég veit þó ekki margt.. .
og hef ekki prófað
að lifa eftir reglum
í langan tíma
eitthvað í mér
krefst þessa lífsmunsturs
og ég er
satt að segja
bundinn
af mínum eigin reglum.
Höfundurinn er ungur Reykvíkingur og
hefur hann gefið út tvær Ijóðabækur.
HELGI SELJAN
HAUST-
HARMUR
Greini ég enn frá æsku
óm frá lambanna jarmi.
Blik af fénaði fríðum
feigðarspor mörkuð harmi.
Ilm af litverpum laufum
lyngið hríminu slungið.
Angurværð yfir hlíðum
óvissu loftið þrungið.
Enn er héla um hauður
haustlitir þekja ból.
Enn er haustharmur kveðinn
hjörðinni er vorið ól.
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. NÓVEMBER 1996