Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1996, Blaðsíða 17

i V i ; i
t
giíil Í.5.:
ggf ;i II'
1

Mynd: Árni Elfar.
PJETUR HAFSTEIN LÁRUSSON
SKÓLAVÖRÐUSTÍGUR
Hreykir sér kappi á háum stalli
líkt og hann bíði þess
að ávarpa skarann á Kjaftaklöpp.
Brotin er Varðan
en turn rís til himins
kirkju sem kennd er við hógvært
hempuskáld.
Hér gengu forðum elskendur ungir
og staupglaðir menn
og þyngdu með grjóti
gamilan harm í Steinkudys.
Já, tíminn líður
við færumst ögn um set
til upphafs þess
er endalokin boða.
EINS DAUÐI er annars brauð.
Þannig var endir skólahalds í
Skálholti upphaf þess í
Reykjavík, þegar Hólavalla-
skóli tók til starfa árið 1786.
Á Skálholti hafði staðið varða
sem skólasveinar hlóðu og
fluttist sú hefð til Reykjavíkur
með skólahaldinu. Völdu
skólapiltar vörðunni stað þar sem þá hét
Arnarhólsholt, enda stóðu beitarhús Arnar-
hólsjarðarinnar efst á holtinu. Þar stendur
nú Hallgrímskirkja. Breyttist við þetta nafn
holtsins og kallast það síðan Skólavörðuholt.
Nokkrum sinnum þurfti að endurreisa
vörðuna. Þegar það var fyrst gert árið 1834,
var ákveðið, að leggja að henni skemmti-
göngustíg. Þar skyldi ríkja slíkt næði, að
umferð hrossa var bönnuð. Ekki gekk það
þó betur eftir en svo, að stígurinn varð fljót-
lega aðal leiðin til bæjarins. Mun það ástand
hafa haldist óbreytt næstu hálfa öldina eða
allt þar til Laugavegur var lagður árið 1886.
Vart þarf að taka fram, að stígurinn dró
þegar nafn sitt af Skólavörðunni, svo sem
hann enn gerir.
Kappi sá sem um er fjallað í upphafi ljóðs-
ins er að sjálfsögðu Leifur heppni, en í til-
efni 1000 ára afmælis Alþingis árið 1930,
var honum reist stytta sú, sem enn stendur
beint upp af Skólavörðustíg. Var hún gjöf
Bandaríkjamanna til þjóðarinnar. Fyrir
henni var Skólavarðan látin víkja.
Kjaftaklöpp sem nefnd er í lok fyrsta
erindis ljóðsins, var þar sem nú er hornið
á Skólavörðustíg og Bergstaðastræti (suð-
vestur hornið). Þaðan sá vel út á Faxaflóa
og safnaðist fólk því þar saman, þegar
vænta mátti skipa. Var þá margt skrafað
svo sem verða vill og kallaðist klöppin því
Kjaftaklöpp.
Annað erindi ljóðsins vísar, sem sjá má,
til þess hrópandi ósamræmis sem er á
sálmaskáldinu lítilláta, séra Hallgrími Pét-
urssyni og ferlíki því í kirkjulíki, sem við
hann er kennt og nú trónar efst á Skóla-
vörðuholtinu.
Eins og fyrr segir var Skólavörðustígur
upphaflega lagður bæjarbúum til skemmti-
gangna. Fór brátt svo, að Skólavörðuholtið
varð athvarf þeirra, er njóta vildu næðis,
s.s. til ásta eða drykkju. Komst sú hefð á,
að vegfarendur köstuðu steini í Steinkudys.
Lá hún rétt suðaustan þess staðar, þar sem
stytta Leifs stendur nú. í dys þessari lágu
jarðneskar leifar Steinunnar Sveinsdóttur
frá Sjöundá í V-Barðastrandarsýslu, en hún
lést í Múrnum (Stjórnarráðshúsinu), árið
1805 og beið þá aftöku sökum meðdeildar
að tveimur morðum. Er sú átakanlega saga
m.a. rakin í skáldsögu Gunnars Gunnars-
sonar, „Svartfugli".
Samkvæmt læknisvottorði lést Steinunn
úr heilablóðfalli. Ýmsir drógu það í efa og
töldu að Ole Björn, danskur lögregluþjónn
og fangavörður, hefði myrt hana. Var hann
enda hið mesta hrottamenni. Er jafnvel
talið, að hann hafi orðið tugum fanga að
bana, með einum eða öðrum hætti.
Þegar gijót var tekið úr Skólavörðuholti,
vegna hafnargerðar í Reykjavík, árið 1913,
var Steinkudys rofm og beinunum búin
hvíld í vígðum reit, nánar tiltekið í kirkju-
garðinum við Suðurgötu.
Höfundur er skáld í Reykjavík.
AF SPRENGISANDI
EFTIR ELÍSABETU JÖKULSDÓTTUR
Veislan
HINGAÐ kom ferða-
maður sunnan úr álf-
um og gerði ferð
sína fótgangandi
yfir svartan sand
sem bylgjaðist ein-
sog útsær milli jökla
og lengst í fjarska
hringuðu fjöllin sig um víðáttuna. Þetta
var síð sumars þegar allra veðra er von
og maðurinn hafði verið varaður við
þrisvar og síðast í sæluhúsi en engu
tali tekið svo að hann virtist vera á
ákveðinni leið. I ljósaskiptunum byijaði
að ganga á með éljum og maðurinn
skreið í pokann sinn. Vindurinn sótti í
sig veðrið eftir því sem dimmdi og
stjörnurnar kviknuðu eins og sindrandi
augu á himinhvolfinu og þegar frostið
herti birtust dansandi norðurljós eins
og dragspil í háloftunum og eldrautt
tungl sigldi í skýjahulum eins og freist-
andi brúður í hrísgijónaregni og sló
bjarma á grjótið og endalausa sand-
auðnina. Ferðamaðurinn heyrði söng
sem hafði knúið hann til fararinnar og
um leið og svefninn náði tökum á hon-
um var orðinn hluti af þessari ljósadýrð
og staddur í algleymi veislunnar.
Svefngangan
Hana dreymdi um hann og dreymdi
svo heitt og ákaft, að hún fann óljóst
fyrir sjálfri sér og vissi næsta lítið um
langanir sínar og þrár. Það var helst
ef hún fór út úr bænum að hún fann
móta fyrir sér eins og þegar andað er
létt á glugga og heyrði kunnuglegt
hljóð úr gömlum dögum. Þess vegna
var hún ekki að þvælast um og hélt
kyrru fyrir. Svo bar það til eina nóttina
að hún hvarf að heiman og spurðist
ekkert til hennar fyrr en eftir dúk og
disk að hún fannst á Sprengisandi. Hún
hafði þá gengið þangað í svefni og
ekki viðlit að vekja hana.
Höfundurinn er skáld í Reykjavík.
EKKI LÍF
EFTIR BRODDA REYR HANSEN
I’M DEAD“ „I’m dead“ sagði ég
en ég hlustaði ekki á mig, ég var
að hugsa um, af hverju ég hugs-
aði svona — svona — svona.
Ég lagði kubbinn fram og
greiddi fargjaldið, hurðin eða
réttara sagt geislinn varð dauf-
ari og hvarf svo að lokum, ég
labbaði í gegn. Ég hef dauðaósk, hef
ég dauðaósk? Blámi var kominn í end-
urhæfíngu, þetta var ekki í fyrsta skipti
sem hann þurfti endurbyggingu. Við
höfðum svipaða lífsskoðun, við höfðum
báðir dauðaósk. Blámi lifði lífi sínu,
hann þurfti alltaf á hveijum morgni
að svara spurningunni játandi. Ef hann
var í vafa þá fylltist hann depurð sem
dró úr honum allan vilja til alls, jafnvel
til að skíta. Hann lifði því allt sitt líf
á milli lifs og dauða. Ég leit hinsvegar
á þetta heimspekilegum augum, sem
var að sjálfsögðu sjálfsblekking. Ég
leit á að ég hefði þetta allt í hendi
minni. Spurningin var: „Vil ég lifa í
dag?“ Ég svaraði þessu alltaf játandi
því að ég var búinn að ákveða að líf
mitt væri ekki örlögum háð. Þá í þeim
skilningi að hvenær ég ætlaði að hætta
að spila væri í mínum höndum. Það
Lifa
Til hvers er ég að eyða tíma í þetta,
þetta er ömurlegt. Núna er árið 32E4
og það er alltaf sömu leiðindin í gangi.
Fólk er alltaf að ýta á mig, alskonar
leiðbeiningarmerki svo og geislarnir.
Fréttir og krot, nú á tímum er ekki
gerður greinarmunar þar á, upplýs-
ingarflæðið er þvíumlíkt að ekkert er
merkilegt. Nú erum við komnir á það
stig að fréttir eru úreltar. Það kom að
því árið 32B2 að ómerkilegir hlutir
urðu merkilegir vegna þess að þeir
voru ómerkilegir. Og aftur varð ekki
snúið. Nú í dag kemst maður bara af,
ef maður lætur sem fæst ýta á sig,
horfa ekki, hlusta ekki, nenna engu.
Menn uppgötvuðu árið 31B7 að heili
mannsins gæti ekki þróast í takt við
væri ástæða þess að ég og Blámi vorum
alltaf að spyija okkur, hvort sem við
vorum meðvitaðir um það eða ekki.
Ég ætlaði ekki að deyja heilbrigður eða
óheilbrigður, þrátt fyrir að nú væru
sjúkdómar orðnir mjög sjaldgæfir og
menn yrðu mörg hundruð ára. Ég ætl-
aði að deyja fyrir eigin hendi. Þann dag
sem ég mundi svara spurningu minni
neitandi ætlaði ég að hætta.
Núna þar sem ég sit dauður og hlæ
að þessum fáránlegu vangaveltum
dauðlegs manns er auðvelt að sjá hlut-
ina í skýru ljósi, eða allavega skýrara
Ijósi því hér er frekar illa lýst. Til hvers
að lifa? Það er alltaf sama sagan þegar
menn eru tímabundnir. Þá koma þeir
engu í verk. Þeir verða svo uppteknir
af því að klára verkið að þeir geta
ekki hafist handa! Ég var alltaf að
hugsa. Það stóð mér fyrir þrifum, en
núna sé ég ekki eftir því að hafa fjár-
fest í tryggingu. Núna þarf ég ekkert
að hugsa um þetta meir því ég mun
lifa, lifa og lifa uns tryggingin rennur
út.
Skrifað í kubbi 23H3:24F3, Sírius
B, árið 34T3.
Frami.
lífinu
aukningu áreitis — svokölluð Kurds
hrif gerðu íjölda manna að heilalausum
einstaklinum. Einungis þeir lifðu sem
vissu lítið eða kærðu sig kollótta um
hvað væri að gerast í kringum þá.
Núna er manni kennt þetta í skólum,
búa til hugsanastíflu, neita heilanum
um að hugsa. Hugsa ekki.
í dag er því leti dyggð. Sjón- og
heyrnarleysi heilbrigði og svo framveg-
is. Spádómur hins fræga ofvita Frama,
er því að rætast, „ég læt ekki ginnast
af lífinu heldur því sem ekki er“.
Afritað árið 34E6 í kubbi 45B2:
46C3, Arktúrus III.
Rammi.
Höfundur er rannsóknarmaður.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. NÓVEMBER 1996 I T