Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.1996, Blaðsíða 19

EG MÁ eiginlega ekki segja að ég
búi í London því af einhveiju
bjánalegu stolti er ég að remb-
ast við að halda lögheimili á
íslandi. Til þess að halda því
þarf ég að vera hálft árið hér
og fer því oft á milli og dvel
lengi í einu,“ sagði Magnús sem
hefur búið erlendis síðastliðin 14 ár, þar af níu
í London. Hann var á leið norður á Akureyri,
fljótlega eftir samtalið við blaðamann, til að
vinna í leikmynd fyrir Leikfélag Akureyrar,
en Magnús vann samfellt við leikmyndateikn-
un í tíu ár á sjötta og sjöunda áratugnum og
er lærður leikmyndateiknari. „Það er best að
vera ekkert að tala um leikmyndagerð, því
það er listgrein sem ég vil helst ekki vinna
við. Eg tók að mér þetta verkefni einkum
vegna þess að það eru gamlir vinir minir sem
að því standa og eins þarf maður náttúrulega
að hafa tekjur. En þó það kunni að hljóma
steigurlætislega þá finnst mér þetta bölvuð
tímaeyðsla," segir Magnús og hlær, „en ekki
get ég neitað því að ég hef dálítið gaman af
því“. Hann segist dá leikara en finnst illa með
þá farið. „Leikhúsfólkið kannast við þessa
skoðun mína og ég er dálítið óvinsæll meðal
þess fyrir vikið, sem eðlilegt er. Ef skrifaður
er góður texti og með hann farið af ímyndun-
arafli í stjórn og flutningi þá er þetta dásam-
legt. En megnið af því sem flutt er er því miður
leiðindamiðjumoð. “
Þykjustu-tilraunaleikhús
Magnúsi finnst leikhúsin hugsa lítið um
að hleypa ferskum vindum inn á sviðið og í
staðinn sé hraðsoðnu flatmeti látlaust dælt
í áhorfendur. Honum finnst leiklistin vera í
föstum skorðum og fylgja löturhægt í fótspor
annarra listgreina. En hvað finnst honum um
svokölluð óháð leikhús og tilraunaleikhús.
Er einhver broddur í þeim?
„Það sem er kallað þessum nöfnum stend-
ur sjaldnast undir nafni, hvorki hér á landi
né erlendis. Það er mikið til af þykjustu-til-
raunaleikhúsum. Heimsleikhúsið er bara
svona. I heild er þetta ræfilslist, það er alveg
dagsatt, en afhvetju veit ég ekki. Vera kann
að það sé áhorfendadekrið sem heldur því í
skorðum og auðvitað er eitthvað til í því. Sem
betur fer eru bjartir glampar hér og þar í
heiminum en það fer heldur lítið fyrir þeim,“
segir Magnús.
Morgunblaóió/Ásdís
MAGNÚS Pálsson myndlistarmaður. „Ég er ekki að reyna að kafa ofan í sálina á fólki
I FOTSPOR ANN-
ARRA LISTGREINA
Magnús Pálsson myndlistarmaður er búsettur í Lond-
on en er staddur hér á landi til aó hanna leikmynd
fyrir Leikfélag Akureyrar. í samtali við ÞÓRODD
BJARNASON segir hann honum sitthvað um mynd-
list sína, sem oft er nátengd leikhúsi, og um bág-
borna stöðu leiklistar í hinum vestræna heimi.
Hann skrifar sjálfur texta fyrir leikara,
blandar þeim saman við allskyns listlíkistexta
(kitsch) og setur fram sem myndlistarverk
en í raun eiga þeir heima á leiksviði, að hans
eigin sögn. „Það er svo mikið til af fallegu
listlíki," segir hann.
Nýtf verk tilbúió
Tvö leikverk eftir hann hafa verið flutt á
sviði. Hið fyrra hjá Stúdentaleikhúsinu en
hið síðara flutti Alþýðuleikhúsið fyrir nokkr-
um árum í samvinnu við Þjóðleikhúsið á Litla
sviði hins síðar nefnda og nefndist það
Sprengd hljóðhimna vinstra megin. „Sú sýn-
ing gekk heldur vel og ég áætla að þannig
sýningar eigi svo sem 2000 manna áhorf-
endahóp. Það er nú kannski bara svipað og
gerist í London. Eg er með nýtt leikhúsverk
tilbúið, sem ég gæti gert dásamlegar sýning-
ar úr, en það er alls staðar lokað á það.
Menn vilja að leikverk segi ákveðna sögu og
fjalli um vandamál fólks,“ segir Magnús
þungur á brún. Aðspurður segir hann að leik-
verk hans ijalli um listina sjálfa og um leik-
húsið sem list. „Ég er ekki að reyna að kafa
ofan í sálina á fólki. Þetta eru einskonar
talaðar óperur, kannski einhver vitleysa, en
ég skynja það sem nýjung sem þarf að vera
sjáanleg til að hafa áhrif á listina."
Býður eftir nýrri bylgju
Magnús hefur staðið fyrir sumarvinnustof-
um þar sem myndlistarmenn, sem fást við
gjörninga, og leikarar koma og vinna saman.
„Ég vil koma á kynnum milli þessa fólks því
allt er það jú að vinna með sama efnið ef
svo má segja. Reynsla mín er samt sú að
leikhúsfólkið, sem fyrst og fremst ætti að
geta grætt á þessum vinnustofum, er mest-
megnis ósnortið en myndlistarmennirnir. -y
gleypa í sig það sem leikhúsfólkið er að gera
og fara að notfæra sér leikhúsapparatið, án
þess að spillast sem listamenn. “
Að lokum finnst blaðamanni við hæfi að
spyija Magnús hvort hann haldi að enn sé
hægt að gera eitthvað nýtt í listum.
„Já, það er endalaust hægt að gera eitt-
hvað nýtt. Ég er að bíða eftir að það komi
önnur og jafn kröftug bylgja og nýja málverk-
ið var upp úr 1980. Ég er að bíða eftir bylgju
sem er í andstöðu við það sem nú ríkir og
þangað til sit ég bara, bíð og held sem mest
kjafti.“ %
KYNLEGIR KVARTETTAR
TÓNLIST
Sígildir diskar
BRODSKY KVARTETTINN
Lament. Verk eftir Stravinsky, Alvarez,
Matthews, Szymanski, Massenet, Thomas,
Schulthorpe o. fl. Tónsk. Silva Classics
SILKD 6001. Upptaka: [DDD], London
2/1994. Lengd: 71:11. Verð: 1.899 kr.
KRONOSKVARTETTINN
Winter was hard. Verk eftir Sallinen, Ril-
ey, Part, Webern, Zorn, Lurie, Piazzolla,
Schnittke og Barber. Elektra Nonesuch
7559-79181-2. Upptaka: DDD, Bandaríkjun-
um 1987-88. [Lengd: 69:21.] Verð: 1.899 kr.
ÓHÆTT er að segja um strengjakvart-
ettinn, að af er það sem áður var. Rætur
tóngreinarinnar má rekja til gömbuhópa
16. og 17. aldar, en Haydn (sem var miklu
fremur „faðir“ strengjakvartettsins en
sinfóníunnar) var manna virkastur norðan
Alpafjalla til að festa samsetninguna tvær
fiðlur, víólu og selló í sessi og gera að
sígildu listformi, sem í áframhaldandi
mótun Mozarts, Beethovens og spor-
göngumanna þeirra varð að sennilega
virtustu grein tónbókmenntanna.
Meðan ljómi greinarinnar í dag er slík-
ur, að jafnvel þrautreynd tónskáld leggja
ekki til atlögu við hana nema með hyl-
djúpri lotningu (og sjaldnast lengri en
12-15 mínútna verkum núorðið), þá er
auðvelt að gleyma, að kvartettinn, eins
og flest hefðbundin kammerform, var
upphaflega hannaður til að skemmta
áhugamönnum. Það eimir harla lítið eftir
af þeirri staðreynd í stærstu verkum 20.
aldar, þar sem kenningin um að virtúósinn
sé hækja tónskáldsins virðist eiga sér æ
meiri stoð í raunveruleikanum, sérstak-
lega í módernisma eftirstríðsáranna.
Enginn tónsmiður sinnir lengur áhuga-
mönnum, enda virðist löngu liðin tíð að
venjulegt fólk komi saman til að leika
kammertónlist sér til skemmtunar, þó að
það hafi verið meginundirstaða nótnaút-
gáfu þangað til grammófónn, útvarp og
sjónvarp lögðu tónlistariðkun heimilanna
í rúst. En kannski á almenningur ein-
hvern tíma eftir að enduruppgötva þá
fágætu ánægju sem aðeins fæst úr lif-
andi samspili eftir nótum.
í millitíðinni bjargar þorri tónlistarunn-
enda sér á hljómdiskum. Og þar eru
merkileg tíðindi að gerast. Kvartettinn
er að koma aftur til fólksins, ef svo má
segja. Eftir langvarandi einangrun í fá-
mennum og síminnkandi hlustendahóp
fagurtónkera tóku ungir strengjaleikarar
sig til og endurreistu þátt í sígildu tónlist-
arlífi sem hafði verið ómissandi partur
þess áður fyrr: sjónarspilið - “showið.“
Sjónarspilsþátturinn í tónleikahaldi á
öldinni sem leið skóp í senn ímynd og
neytti sviðstöfra flytjandans. Framkoma
stórsnillinga eins og Paganinis og Liszts,
fettur þeirra, svipmót og sérkennileg
uppátæki komu iðulega öllu í stanz, ekki
síður en sjálf spilamennskan, og kynngi-
magnað andrúmsloftið á tónleikum þeirra
mettaðaðist iðulega lykt af hoffmanns-
dropum frá áheyrendapöllum, þegar kon-
ur hnigu unnvörpum í ómegin. Síðustu
leifar þessara „stæla“ eru ýktar handa-
hreyfíngar konsertpíanista og griplandi
strengjaleikara. Að öðru leyti eru venju-
legir sígildir tónleikar nú til dags jafn
flekklaus og fyrirsjáanleg athöfn og
hjónavígsla.
Eða, sem sagt, þar til strengjakvartett-
ar eins og Kronos og Brodsky komu til
skjalanna. Og - heyri menn og undrist -
áheyrendur og plötukaupendur, einkum
hinir yngri, hafa tekið þeim afar vel, ef
marka má plötubúðarlokur.
Kronos kvartettinn (nafnið er dregið
af frumvætti tímans í grísku goðafræð-
inni) kallar sig eldri hópinn, og á hann
sammerkt með félögum sínum í Brodsky
að fara afar dult með upplýsingar um
ævi og starfsferil í diskbæklingum. En
ef maður er nógu gamall í hettu, má
muna eftir tónleikum hinna þá kornungu
Bandaríkjamanna frá San Francisco, þeg-
ar Kronos kom fram í Austurbæjarbíói
sem þá var 1977. Ef minnið svíkur ekki
var þar, auk kvartetta eftir Beethoven
og Sjostakovitsj, leikið ýmislegt sem mað-
ur átti ekki von á í marmarahallarfansi
sígilds kvartetts, eins og biksvartur blús,
og gott ef ekki líka Purple Haze eftir Jimi
heitinn Hendrix, þó að hljómlistarfólkið
væri (þá) tiltölulega settlegt í klæðaburði
og ekkert ljósaorgel í gangi, líkt og ný-
skeð í Kaupmannahöfn, þar sem skv. lýs-
ingu Sigrúnar Davíðsdóttur (Mbl. 17.10.)
mátti heyra hópinn flytja m.a. kínverska
tóna, gyðingatónlist og pönk á fjögurra
tíma löngum maraþontónleikum.
Brodsky kvartettinn felur brezkt þjóð-
erni sitt bak við nafnið á frumflytjanda
fiðlukonsert Tsjækovskíjs og virðist ekki
hafa farið að hasla sér völl á plötumark-
aði fyrr en kringum 1984, þó að diskar
hópsins séu nú orðnir um 12 talsins (Kron-
os hefur nú a.m.k. 14 á samvizkunni).
Brodsky er líklega íslenzkum létttónlistar-
unnendum kunnastur fyrir samvinnu við
Björku Guðmundsdóttur og smellinn She
Moved Through The Fair undir söng El-
vis Costellos, nr. 5 á umræddum diski.
Líkt og Kronos leggur Brodsky áherzlu
á að fjarlægja hólf á milli ólíkra stíla og
tóngreina, og lætur semja eða útsetja
fyrir sig (ef meðlimir hans gera það þá
ekki sjálfir) hverskonar kynleg dæmi úr
afkimum tónlistarheimsins, sem hingað
til hafa sízt verið við strengjakvartettleik
kennd. Slíkar afurðir kváðu á útlenzku
kallaðar „cross-over“ tónlist. Ægir þar
mörgu saman, eins og gruna má af nöfn-
um höfunda. Hjá Brodsky má þannig finna
nýklassík Stravinskys, sölsu, rómantísku-
skotið popp, módemíska framúrstefnu og
nýja alstílhyggju, sígilda rómantík, míni-
malisma og ástralska þjóðlagið „Waltzing
Mathilda“ í kostulegri útsetningu. Kronos-
diskurinn flíkar melódrama (undirleik við
ljóðaupplestur), uppákomutónlist, mið-
aldaskotnu tónamáli Arvo Párts, 6 Bagat-
ellum Antons Weberns, tilraunaverki eftir
Zorn með rafhljóðum o.fl., Tangó eftir
Piazzolla, 3. Kvartett Alfreðs Schnittkes
og stórborgarrómantík Barbers (Adagio).
Sem sé: eitthvað fyrir nánast hvaða smekk
sem er, ef undan eru skilin barokk og
vínarklassík.
Margir munu sjálfsagt eiga erfitt með
að gera upp á milli diskanna tveggja, því
flutningur er framúrskarandi góður í báð-
um tilvikum. Persónulega hneigist undir-
ritaður þó heldur að Bretunum, bæði fyr-
ir (þrátt fyrir allt) heilsteyptara tón-
verkaval (þar skara Fimm stykki f.
strengjakvartett eftir Pólverjann Pawel
Szymanski fram úr restinni að frum- og
ferskleika) og líka fyrir klassískari og
yfirvegaðri samhljóm. Leikur Kronos-inga
er að því leyti ágengari og hefur ákveðna
tilhneigingu til stundum að yfirdramatís-
era. Upptökugæðin eru nærri lýtalaus á
báðum diskum.
Ríkarður Ö. Pálsson
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 30. NÓVEMBER 1996 19