Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Qupperneq 2

ý'X'
t/
/ V
u-to-í Já
J/ftX+y fj /i'rir-/ilryrn:<'-,<ý
-tfýtrás c$uJfa&*Ate*'.
u.
'' /*Á'<->'t'f i /itz/t-, ^ .///t/t/t'-Á’u - /-/- r jr d*j ,//, ^a./ <*.I'cttf/S?. ~t....... ^
A&s/Jæ s* *&'.' í^L,:£t/'
Ártr /a~c+< + Æ/
UPPHAF og endir frumvarps frá 1873 um sjónleikasjóð.
Bréfið er stílað tii Kómedíu-félagsins f Reykjavik.
***£ ■ <?<? l*Á.

■tJJuxm á/, &•***■ Ú J J-,-.
%*4t $/***+, t+*+++»//*t/i*«, ** & <&}+■«-/ //*///*, Ttt C*> a&vá.
d&TU**/ *p ********* ^ £-wsX5/ ý'y-er.i*, &-£?-/4,^,
s&lr {Jí. /,,. (r+/ j4~*c++S/ / <?-/ ' fciti-s/fý/t S*^&._
"■■-'/■ ■ / r ,.• /y / ■/$ ■/'/
*■■':>*•’ ,>•*? u / c
/
<?w
-J,
(?lí/?74z*f/+ryí//f,+*:*■*/■ // '/$ /
'/* :, < ■.
X. •
/

Ur fórum Árna Eiríkssonar.
Herranótt skólapilta er upphaf leiklistar hér, en ó 19. öldinni varð Sigurður Guðmundsson mólari sú drif-
fjöður sem mest munaði um, svo og þeir íslenzkir höfundar sem fara að semja leikrit og þó fyrst og fremst
Matthías Jochumsson og Indriói Einarsson. Eftir danskættaóa söngvaleiki er farið að róðast í meiri stórvirki
í leikbókmenntum og fyrsti leikhópurinn verður til; kjarninn í Leikfélagi Reykjavíkur við upphaf félagsins.
LEIKLIST í REYKJAVÍK Á 19. ÖLD
HERRANÓTT skólapilta,
bæði í Skálholti og
Reykjavík, er frumstæð-
asta leikhefð okkar og á
sér langa sögu. Hún er
ef til vill talin eiga rætur
í helgileikahaldi hér á
landi á miðöldum og eftir „haustexamen"
héldu skólapiltar í Skálholti hátíð sem kölluð
var Herranótt. Hún var haldin í Reykjavíkur
skóla á 18. öld, en síðast 1798. Þá var talið
að „hneixli" hefði átt sér stað og í rauninni
komið í veg fyrir áframhald af pólitískum
ástæðum. En framundir 1800 er ekki vitað
um neitt leikjakyns í höfuðstað íslands,
annað en það sem skólapiltar höfðu í frammi.
Skólapiltar voru hinsvegar ötulir braut-
ryðjendur. Ekki er vitað til þess að þeir
hafi sýnt elzta íslenzka leikritið, Sperðil,
séra Snorra í Húsafelli, en Brandur eftir
Geir biskup Vídalín er fyrsta íslenzka leikrit-
ið sem flutt var í Hólavallaskóla og það er
jafnfram fyrsta íslenzka leikritið alvarlegs
efnis. Ekki er nákvæmlega vitað um tím-
ann; ef til vill var það 1791. Fleiri leikrit
voru samin í þessu augnamiði; Skammkell
eftir ókunnan höfund og Gleðispilið Álfur.
En það fyrsta af þessum tilraunum sem lif-
ir, eru leikrit Sigurðar Péturssonar, sýslu-
manns í Kjósarsýslu, Slaður og trúgirni,
(síðar nefnt Hrólfur) og Narfí, Það fyrra
var flutt í Reykjavíkurskóla í desember 1796
og „teaterseðillinn", leikskráin, er enn til.
En Narfa léku skólapiltar fyrst 1799.
Holbergsýning, sem Vibe amtmaður stóð
fyrir á Bessastöðum um aldamótin 1800,
er hinsvegar fyrsta sýning á erlendu leikriti
á íslandi; að sjálfsögðu var leikið á dönsku.
Síðan varð ekki framhald á leiklist um ára-
bil. Leikir frumherjans Sigurðar Pétursson-
ar, voru þó sönnun þess að hægt væri að
semja á íslenzku leikrit að smekk tímans.
Leikió i f jörunni
Hinn þekkti, danski málvísindamaður og
íslandsvinur, Rasmus Rask, beitti sér fyrir
uppfærslu á Holberg-leikritinu Jacob von
Tybre á jólum 1813 og lék þar eitt hlutverk-
ið sjálfur. Leikið var í Yfirréttarhúsinu, en
sætin sótt í Dómkirkjuna. Veturinn eftir
voru leiknir tveir leikir Sigurðar Pétursson-
ar, Narfi og Hrólfur; Bjarni skáld Thorarens-
en lék titilhlutverkið. Sýningin var að öllum
líkindum í Klúbbnum þar sem Herkastalinn
er nú. En menn létu ekki húsleysi aftra
sér. Árið 1815 var leikið í fjörunni í Reykja-
vík og byggt á efni úr Örvar-Odds sögu.
Benedikt Gröndal segir svo: „...leikendurnir
voru hinir stærstu og sterkustu sjómenn í
Reykjavík oghöfðu enga hugmynd um sjón-
leiki; má nærri geta að þetta hefur verið
„primitíf“ og „barbarísk" skemmtun.
Fjöruleikirnir voru þó að minnsta kosti á
íslenzku, sem var undantekning; næsta leik-
sýning mörgum árum síðar í hinni hálf-
dönsku Reykjavík var á dönsku og enn var
það stiftamtmaðurinn, sem lét færa upp
Holbergsleikrit 1839. Þar stigu konur fyrst
AÐDRAGANDINN
AÐ STOFNUN
LEIKFÉLAGS
REYKJAVÍKUR
GÍSLI SIGURÐSSON TÓK SAMAN
á svið á landi hér: Sylvia Thorgrímsen og
Thora Melsted. Trampe greifi lét líka leika
á dönsku heima hjá sér 1855.
Bessastaðaskóli fluttist til Reykjavíkur
1846 og skólapiltar tóku að halda uppi
merki leiklistar í bænum. Enn var það Hol-
berg; gleðileikurinn Erasmus Montanus
1848. Nú voru tekin af öll tvímæli um, „að
oss vanti ekki menn, sem séu vel hæfir til
að verða leikarar“. Leikið var á Langalofti;
alls sáu 300 manns sýninguna og var henni
hrósað í Þjóðólfi.
Á jólum 1849 sýndu skólapiltar enn eitt
Holbergsleikrit, Tímaleysingjann. Nú hafði
í fyrsta sinn verið afmarkað einhverskonar
leiksvið. En íslenzk leikrit vantaði illilega.
Magnús Grímsson, síðar prestur, þýddi leik-
rit eftir Holberg og hann skrifaði, en reynd- ►
LEIKTJÖLD Sigurðar Guðmundssonar málara við Útilegumennina.
2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR II. JANÚAR 1997