Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Qupperneq 5

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Qupperneq 5
UPPKAST að sviðsmynd eftir Sigurð Guðmundsson. SKRIFLEGT samþykki bæjarfótetans í Reykjavík frá 7. nóv. 1894, handa Kr.Ó. Þorgrímssyni og Árna Eiríkssyni til að halda uppi sjónleikjum í bænum. „Frá scenunni má mennta pjóbina í skáldskap, söngy músík, sýna mönnum alla helstu þjóbsibi á öllum öldum... Allir danskir leikir bannsyngist meb öllu ogslíku rétti enginn hjálparhönd. “ Sigurður Guðmundsson allt land og margir þekktir leikarar hafa spreytt sig á „Skugga". Einn þeirra sem mikið orð fór af í þessu hlutverki, var þó ekki umfram allt leikari: Erlendiir Péturs- son, sem lengi var formaður KR. Því hefur löngum verið við brugðið, að Matthías hafi í Útilegumönnum sínum og síðar Skugga-Sveini náð bæði aldarhætti og hugsunarhætti tímans. Matthías varð leiklistinni gagnlegur á annan hátt með því að þýða úr ensku sígildan gamanleik, sem fluttur var í Reykjavík 1878. Hann þýddi einnig Allt er þegar þrennt er, og Aprílnarr- ana“ eftir Heiberg. Brand eftir Ibsen þýddi hann síðar í Odda. Matthías frumsamdi líka handa skólapiltum Hinn sanna þjóðarvilja, sem sýndur var 1875 og Vesturfarana, sem Gleðileikjafélagið í Glasgow flutti 1886. Fleiri frumsömdu leikrit; Steingrímur Thorsteinsson til dæmis og eftir Benedikt Gröndal er Föðurland og móðurland og Geitlandsjökull. Fleiri reyndu að semja fyrir svið; Valdimar Briem sálmaskáld og Kristján Pjallaskáld til dæmis. En það var með Nýársnótt Indriða Einars- sonar, sem flutt var 1872, að annað tíma- mótaverk varð til. Indriði var þá „stúdents- efni á vori komanda", en leikritið hafði orð- ið til í páskaleyfi 1870. Með Nýársnóttinni er ævintýrið leitt inn í íslenzka leikritun. Annar merkur áfangi voru Hellismenn Indr- iða. Þar er í fyrsta sinn reynt að skrifa ís- lenzkan harmleik, en þar tókst ekki eins vel og leikritið þykir gallað. Einar H. Kvaran samdi líka leikrit í skóla, Brandmajórinn sem skólapiltar sýndu 1881. Fleiri skólapiltaleikrit komust á svið, t.d. Prófastsdóttirin eftir Valtý Guðmundsson og Stefán Stefánsson, síðar skólameistara; einnig Þar sem enginn þekkir mann eftir Guðmund skólaskáld, sem leikið var í Góð- templarahúsinu 1896. Gleóileikjafélagið Engar opinberar leiksýningar voru í Reykjavík árin 1883-85. En þá um haustið var stofnað Gleðileikjafélagið sem hélt úti sýningum í Glasgow næstu tvö árin. Þar var flutt ímyndunarveikin eftir Moliére og Arni Eiríksson þreytti þar frumraun sína, 16 ára, í hlutverki Toinette. Hann átti síðar eftir að verða einn af máttarstólpum Leikfé- lags Reykjavíkur. Flestir leikarar Gleðileikjafélagsins komu úr röðum templara. Mikill kraftur var þá í bindindishreyfingunni og árið 1888 reisti hún eigið hús, þar sem efnt var til leiksýn- inga. Þar var fyrsta leiksvið höfuðstaðarins. Fyrir leiksýningum í Góðtemplarahúsinu stóð Leikfélagið Thalia. Verkefnin voru stuttir, enskir farsar og danskir söngvaleik- ir. Nokkrum árum síðar reis svo Breið- fjörðsleikhús og um 1890 má segja að hafi verið orðin nokkuð samfelld leikstarf- semi í Reykjavík. í júní 1892 gerðist það að hingað komu tveir danskir leikarar og léku á sviði Góð- templarahússins. Ári síðar komu þeir aftur og sá þriðji með og tóku þátt í að vígja Breiðfjörðsleikhús. I samanburði við þessa leikara var skrifað í blöðin um „viðvanings- hátt“ okkar manna. Nokkru síðar skrifaði Einar skáld Benediktsson svo: „Það sanna er að hjer er engin list til á leiksviði og því mega hvorki áhorfendur né leikendur gleyma. Þeir sem halda hjer uppi leikjum mega ekki vera alltof drýldnir eða dýrir á því sem þeir gera og hinir varkárir til lofs eða lasts". Fyrir utan Glasgow í útjaðri Gijótaþorps- ins og Góðtemplarahúsið við Tjörnina, var þar að auki leikið í Klúbbnum um og uppúr 1890. Það hús var líka nefnt Spítalinn; það var við suðurenda Aðalstrætis og Sveinn Einarsson segir í leiklistarsögu sinni, að vel megi kalla það fyrsta leikhús landsins. Glasgow var hinsvegar stærsta hús lands- ins, en brann 1903. í Góðtemplarahúsinu voru bekkjaraðir með sætum fyrir 300 manns árið 1893. Breiðfjörðsleikhús byggði Valgarður 01- afsson kaupmaður við Bröttugötu í Gijóta- þorpinu. í Fjallkonunni stendur 18. júlí, 1893, að það sé fyrsta leikhús sem reist hafi verið á íslandi. Þetta hús, sem síðan var í daglegu tali nefnt Fjalakötturinn, tók 300 manns í sæti, en svo átti að heita að 400 manns gætu í einu horft þar á leiksýn- ingar. Leikstjórinn, skuespildirektör Jensen, lét svo um mælt, að húsið mundi nægja Reykjavík í 100 ár. Úr fórum Árna Eiríkssonar. BRÉF þetta var borið um bæinn 1892 til --------------------------------------------------------- að áminna leikara um að mæta á sýningu. Heimildir: íslensk leiklist i og n Hafa þeir allir kvittað fyrir með „sjeð“. eftir Svein Einarsson. Gamli kjarninn ÁRNI EIRÍKSSON f. 1868, var einn af máttarstólpunum, bæði í því að halda utan- um Leikfélagið og svo var hann góður leik- ari sjálfur. Hann hafði fyrst leikið á sviði í Glasgow-leikhúsinu 1886 og komið fram með ýmsum áhugamannahópum fyrir stofnun Leikfélagsins. í dönsku söngv- asmámunum, sem svo voru nefndir hafði hann sýnt glettni og fjör, en með mark- vísri vinnu agaði hann hæfileika sína þar til hann varð prýðilega hæfur til að takast á við raunsæisleg verkefni, svo sem drykkjumanninn Lantier í Gildrunni eftir Zola. Og annarskonar sálarlífslýsingartúlk- aði hann í hlutverki Ásláks prentara í Þjóðn- íðingi Ibsens. Hann hafði ytri styrk til að lýsa Lénharði fógeta og innri styrk til að lýsa Sveinunga í Bóndanum á Hrauni. Árni féll frá aðeins 49 ára gamall; hann lék síðast í Galdra-Lofti 1916. KRISTJÁN ÞORGRÍMSSON var fædd- ur 1857 og elztur leikaranna um aldamót- in. Hann er talinn hafa verið fulltrúi þess bezta sem leikflokkarnir höfðu verið að gera fyrir stofnun Leikfélagsins, en hann naut sín ekki í nýjum og kröfuharðari verk- efnum eftir aldamótin. STEFANÍA GUÐMUNDSDÓTTIR - eða Frú Stefanía eins og hún var nefnd í dag- legu tali leikhúsgesta og bæjarbúa - var að flestra dómi sú stjarna sem skærast skein á fyrstu áratugunum. Ollum heimild- um ber saman um að hún hafi haft eitt- hvað það til að bera á sviði sem ekki verð- ur útskýrt með orðum og er einstakt. Leikferill frú Stefaníu varð einn óslitinn frægðarferill, en það var mikill skaði fyrir íslenzka leiklist að hún féll frá löngu fyrir aldur fram árið 1926, tæplega fimmtug. Framan af hafði sérgrein hennar verið ýmsar ærsladrósir, en með aldri og þroska kom í ljós stórbrotin skapgerðarleikkona, sem ekki sízt túlkaði helztu ástkonur leik- bókmenntanna. Glæsileikinn var henni í blóð borinn og röddin þótti töfrandi; jafn- víg var hún á ástríðuofsa og hljóðláta, innri baráttu. í islenzkum leikritum túlkaði hún m.a. Steinunni í Galdra-Lofti, Ljóti í Bónd- anum á Hrauni, Heklu í Konungsglímunni, Guðnýju í Lénharði fógeta, frú Guðrúnu í Syndum annarra, Úlrikkku í Kinnarhvols- systrum og Marguérite Gautier í Kamelíufr- únni. GUÐRÚN INDRIÐADÓTTIR fædd 1882, var ein af fimm dætrum Indriða Ein- arssonar, sem komust á svið og um aldar- fjórðungs skeið var hún önnur aðalleikkona Leikfélagsins við hlið Stefaníu. Guðrún þótti „eyrna og augna yndi“ eins og eitt blaðið komst að orði, og á öðrum áratugn- um var hún orðin stórbrotin, dramatísk leikkona. Túlkun hennar á Höllu í Fjalla- Eyvindi var lengi við brugðið, en af öðrum hlutverkum hennar má nefna Höddu Pöddu Kambans. Normu í Vér morðingjar, Heið- blána í Nýársnóttinni og Ovidiu í Augum ástarinnar. Systur Guðrúnar, þær Lára og Eufemia komu við sögu en stóðu stutt við, en Marta Indriðadóttir Kalman lék bæði kankvísar stelpur og þroskaðar konur, en Emelía Indriðadóttir, systir þeirra var ein traustasta leikkona félagsins í þijá áratugi og lék mörg vandasöm hlutverk. GUNNÞORUNN HALLDÓRSDÓTTIR var um langt skeið ein vinsælast leikkona Leikfélagsins. Framan af var hún í mjög ólíkum hlutverkum, lék ýmist galgopastelp- ur eða rosknar piparmeyjar, jafnvel pöru- pilta og prúðar hefðarmeyjar. Hún varð hin ókrýnda revíudrottning íslendinga, en seinna tók hún upp fyrri þráðinn og skap- aði nokkrar ógleymanlegar alþýðukonur á sviðinu í Iðnó, t.d. Staða-Gunnu í Manni og konu, Mettu Maríu í Orðinu og Ásu í Pétri Gaut. FRIÐFINNUR GUÐJÓNSSON var frá upphafi einn af helztu leikurum félagsins. Telja vísir menn að hann hafi verið lengi að þroskast, en ferill hans er einn hinn lengsti í íslenzkri leiklistarsögu. Þegar hann lék tvö hlutverk við opnum Þjóðleikhússins, voru liðin 60 ár frá því hann kom fyrst fram á leiksviði norður á Akureyri. Sá fer- ill var þó ekki samfelldur. Framan af þótti honum takast vel við skrýtnu karlana og allskonar unga villinga, en með árunum varð hann fjölhæfur skapgerðarleikari. JENS B. WAAGE var fæddur 1873, en eftir að hann varð bankastjóri 1920, hætti hann að leika. Á sínum tíma var hann dýr- mætur liðsauki í Leikfélaginu. Hann var sá sem lék ungu elskhugana og glæsimenn- in, en fór síðan að glíma við kröfuhörð hlut- verk, sumar erfiðustu skapgerðarlýsingar leikhókmenntanna. Túlkun Jens B. Waage á Galdra-Lofti þykir jafnvel með því bezta sem gert hefur verið í íslenzku leikhúsi. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1 1. JANÚAR 1997 5

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.