Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1997, Blaðsíða 8

ÞJÓÐMÁLA
ÞANKAR
AÐ ALA
UPP TIL-
FINNINGAR
ÞAÐ ER MERKILEG kúnst að geta selt
fólki ýmislegt sem það hefur enga þörf
íyrir með þeim rökum að fátt sé nauð-
synlegra. Stundum ganga menn þó
lengra og selja vörur á grundvelli dellu sem
skapast svo að ekkert þarf að auglýsa. Um
þessar mundir er ein barnadellan sú að eignast
tölvudýr.
Nú hafa tölvudýr ýmsa kosti: í þeim bærast
tilfinningar s.s. leiði, sorg, harmur og þá gráta
þau svo eigandinn sinni þeim. Þau hafa hægðir
og spræna vítt og breitt og þá þarf eigandinn
að þrífa. Þetta gerist að vísu með hnöppum og
pípi en ekki með tuskum og ólykt. Þau þarf að
næra og svo geta þau dáið. Þá endurræsir
maður þau væntanlega eftir siðsamlega langan
sorgartíma.
Þetta er sem sé tölvuleikur og eini munurinn
á honum og ýmsum öðrum er að nú þvælast
börnin með þetta með sér hvert sem er og eru
heltekin af þörfum dýrsins. Hægt er að hafa
allt að sex dýr í einu tæki. Eitt þeirra er risa-
eðla. Bömin tengja sig sterkt þessum dýrum
og greina því illa að þetta er tölvuleikur en
ekki lífvera. Einn sagði mér í Leikbæ að þetta
væri frábært. Það væri búið að kaupa og gefa
lifandi kettlinga og hvolpa til að sinna eldri
börnum en nýjasta barnið gæti lært að með-
höndla og sinna þörfum gæludýra án þess að
þurfa að leggja allt raunverulega erfiðið á for-
eldrana. Líklega væri svo meginkosturinn sá
að þannig lærðu þau að sinna tilfinningum ann-
arra og svo myndi annaðhvort batteríið klárast
eða dýrið deyja og þá væri þessi vitleysa úti.
Þetta er sosum spennandi. En segjum að við-
komandi eigi síðar að passa bam eða jafnvel
sinna raunverulegu dýri. Hvar ætlar hann þá
að finna takkana sem fullnægja þörfum þess og
átta sig á því að endurræsing dugir ekki á
venjuleg gæludýr?
í félagsfræðirannsóknum má lesa að talið er
firring sé meðal vaxandi vandamála iðnríkj-
anna sem leiði til vaxandi tengslaleysis. Eig-
ingirnin verði of mikil til að sambönd nái að
þróast og vegna þess að nú sé svo auðvelt að
sækja sér afþreyingu án félagsskapar þá auk-
ist einangrun einstaklinganna enn frekar þó
þeir sjálfir upplifi öflugri tengsl við umheiminn
í gegnum vélarnai'.
Þá virðist einnig að það sama geti átt við
hópa sem fari um persónulausar götur uppfull-
um af auglýsingum á hlutum sem atvinnu- og
eignalausir geti aldrei eignast. Eða
glæpafíklana sem eru svo djúpt sokknir að þeir
geta í eigin huga aldrei náð upp í eðlilegt líf-
emi. Þar liggi ein rótin að vaxandi ,tilgangs-
lausum" glæpum (sem er reyndar hugtak í
mótsögn við sjálft sig því hvaða glæpir hafa til-
gang spyr ég nú bara?).
Þá hafa menn bent á undarlega unglinga-
glæpi (sem reyndar geta náð upp á þrítugsald-
urinn) þar sem tölvuleikirnir virðast geta haft
áhrif á að skapa þessa fyrrgreindu tilfinninga-
firringu. Hópurinn þvælist um, oft í annarlegu
ástandi, rekst á einhvern einn á gangi, ræðst á
hann bara til að fá stuðið og heldur svo áfram
án þess að gera sér grein fyrir því að ekki er
endurræsihnappur á enninu á fórnarlambinu.
Og vegna tilgangsleysisins er erfitt að finna
voðamennina.
Tilgangurinn með þessum pistli er líklega sá
að vekja athygli þeirra sem þetta kunna að lesa
á því að tölvuleikur er fremur lélegur staðgeng-
ill fyrir lifandi dýr. Það að fjölskyldan sameinist
um að annast tölvuleik er vitaskuld létt stig
sturlunar. Nú er ég ekki sérlega meðmæltur því
þegar börnum eru gefín lifandi dýr og tilfinn-
ingaverur sem eru svo meðhöndlaðar verr en
Barbídúkkur og jafnvel hent út á guð og gadd-
inn þegar allir eru orðnir leiðir á viðkomandi.
Það er sem sé mikilvægara að ala börnin upp
tilfinngalega gagnvart lifandi verum, fegurð og
umhverfi sínu heldur en að venja þau á vélar og
tölvuleiki. Og því miður virðist, þegar skoðað er
vegið meðaltal samfélagsins, að stór hluti heim-
ilanna sé ófær um það vegna vinnuálags, ann-
arra áhugamála eða tilfinningaleysis foreldr-
anna. Sumt af þessu er hægt að leysa með vilja
stjórnvalda, annað með aðstoð skólanna,- sem
eru reyndar famir að ganga í fleiri verk en
mörgum kennurum þykir eðlilegt, en flest ein-
ungis með uppeldi og góðum siðum. Og það
versta er að ef fleiri alast upp í firringunni þá
munu fleiri ala upp í firringu. Ekki ruglast á
tölvum og lííverum!
MAGNÚS ÞORKELSSON
TÍÐARANPI É ALPARLOK, 9.
1
HLUTI
ÞVERSTÆÐUR PÓST-
MÓDERNISMANS
PM-ISTAR gera sig seka um villu þegar þeir bera blak af raunsæislist framandi þjóða, svo framarlega sem hún sé hluti af órofnum
menningararfi þeirra, á sama tíma og þeir lýsa raunsæislist á Vesturlöndum sem glingri við goðsögnina um nauðsynlegt
samband tákna og tilvísunar. Saklausu frumbyggjarnir mega vaða í sömu villu og er ófyrirgefanleg hjá okkur.
Myndin: Myndlist Inúíta í Norður-Kanada.
EFTIR KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
Pm-istar blása að kolum missættis oq óeininqar milli
hópa. Það ei * engin furða þótt margir heyri í rödd
þeirra straumþunqan nið vaxandi þjóðernishyggju í
[ ivrópu og telji pm-ismann um leið vatn ó myllu öfga-
manna á borð við Le Pen í Frakklandi.
AÐ LOKNUM átta grein-
um vona ég að lesandinn
sé nú nokkru nær um eðli
póstmódernismans (pm-
ismans), stefnunnar sem
orðið hefur samnefnari
fyrir ýmsa sterkustu
straumana í tíðarandan-
um á ofanverðri 20. öld. Ég hef hingað til
reynt að stilla mig sem mest um eitraðar at-
hugasemdir í garð pm-ismans enda loforð
mitt í upphafi að þær biðu síðustu tveggja
greinanna. í þessari hygg ég að hvers konar
þverstæðum og ósamræmi í málflutningi
pm-ista, en lokagreinin er svo helguð al-
mennari gagnrýni á „speki“ þá sem verið
hefur tönnl mitt og tugga síðustu vikur.
Hængurinn við að benda pm-istum á
ósamræmi í eigin kenningum er að vísu sá
að þeir viðurkenna ekki hefðbundna rök-
fræði; hún sé aðeins hluti af karlrembdri
rökmiðjuhyggju Vesturlanda - það er af-
stæð við tiltekið sjónarhorn. Þar sem harð-
lífisheimspekingar eins og greinarhöfundur
sjá sorpbreiðu af ruglandi sjá pm-istarnir
sjálfir ef til vill fersk spekimál. Þessi níunda
grein er því eingöngu skrifuð fyrir þá sem
enn eru svo „gamaldags" að telja að við
þurfum á því að halda að vera sjálfum okkur
samkvæm til að geta lifað bærilegu lífi hér á
jörðinni. Hyggjum að nokkrum afmörkuðum
gagnrýnisefnum, a) til g):
a) Byrjum á hreinum mótsögnum sem
fyrsta árs nemi í heimspeki kæmi auga á.
Alþekkt er frá dögum Sókratesar hvernig
altæk afstæðishyggja um þekkingu eða sið-
ferði er sjálfskæð, það er heggur af greinina
sem hún sjálf situr á: Sé því haldið fram að
allt sé afstætt er sú staðhæfing líka afstæð
og engin ástæða til að trúa henni sem al-
mennum sannindum. Þessi viðtekna mót-
bára virðist granda þekkingarlegri afstæðis-
hyggju pm-ista. I siðferðisefnum halda þeir
því svo fram að ævinlega sé rangt að full-
yrða að eitthvað sé ævinlega rangt (í öllum
mannlegum samfélögum, á öllum tímum).
En því ætti sú fullyrðing þá að hafa almennt
siðferðisgildi heldur? Séu engin hlutlæg eða
algild siðferðissannindi til virðist ástæðu-
laust að taka undir málsvörn pm-ista fyrir
hagsmunum kvenna og minnihlutahópa -
nema maður trúi henni þá fyrirfram sjálfur.
Raunar hlýtur að sæta furðu hversu viljugir
þessir yfirlýstu siðleysingjar (margir þeirra
hæla sér af því að sporna við öllu mannrænu
í fari sínu!) eru til að predika yfir öðrum. Við
munum hvernig Deborah Root afgreiddi allt
tal um heimslist (í fimmtu grein) sem anga
af goðsögninni um hlutlausan sjáanda sem
gæti horft yfir heiminn frá „æðra“ sjónar-
horni og séð „staðreyndir“ hans í samhengi.
8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1. NÓVEMBER 1997