Lesbók Morgunblaðsins - 01.11.1997, Blaðsíða 13

; 3 í\ Iffil
(Hlpiiiit ;fS|sgs|
FALLLEGA VARÐVEITT hús frá tímabili bárujárnshúsanna eru ekki mörg í miðbæ Reykjavíkur,
en þau eru til og sum þeirra staðarprýði eins og Iðnaðarmannahúsið við Lækjargötu og húsin
neðst við Vesturgötu.
ÞREYTULEG götumynd úr sjálfu Austurstræti. l'safoldarhúsið er þó sögulega merkilegt hús
og hefur verið rætt um að flytja það á annan stað.
ÖLDURHÚSIN eru nú talin vera of mörg og leiða til vandræða á nóttinni, en fyrir um 15 árum
var umkvörtunarefni að slík hús vantaði í miðbæ Reykjavíkur.
SPURNINGAR OG SVOR
UM MIÐBÆ REYKJAVÍKUR
1. Er heildarútlit og skipulag í samræmi við þínar hug-
*
myndir um miðbæ höfuðborgar Islands.
2. Gefur miðbærinn góða hugmynd um þróun bygging-
s
arlistar á Islandi.
3. Gefur Miðbærinn góða hugmynd um menningarástand
landsins.
GESTUR ÓLFSSON PÉTUR H. ÁRMANWSSON
MARGIR BROTAKENND
MÖGULEIKAR HAFA MYND EINKENNIR
/
GLATAST
essar spurningar um útlit, list og menn-
ingu eru dálítið einkennandi fyrir það
hvernig margir hugsa um skipulag hér á
landi þ.e. hvort einhver ákveðin hús, gang-
stéttir eða blómabeð séu falleg út frá ein-
hverjum ákveðnum fegurðarsmekk. Þótt
þessi lista/menningarhlið sé ágæt, svo langt
sem hún nær, er hún bara ein hliðin á „góðu“
borgarumhverfi. Það vill líka þannig til að
aldrei hafa verið skiptari skoðanir á Islandi
en nú um það hvað er fallegt og hvað er ljótt.
I öllu falli virðist hinn opinberi danski
smekkur sem hér hefur verið ríkjandi í
hundruðir ára vera á einhverju undanhaldi.
Mér finnst allt í lagi að „skipulag“ sé svo
„rúmt“ að mismunandi fegurðarsmekkur
geti notið sín. Mér finnst þannig umhverfi
miklu lífrænna og meira spennandi. í grund-
vallaratriðum er gott skipulag ekki bara
spurning um „smekk" ráðamanna eða ein-
stök falleg hús, heldur hvoi-t gott sé að eiga
heima í, heimsækja eða reka fyrirtæki í við-
komandi borgarhluta. Ég tel þetta æskilegt
grundvallarmarkmið fyrir miðbæ höfuðborg-
ar Islands. Ef við spyrjum fólk hvort því
finnist núna gott að búa í miðbænum, reka
þar fyrirtæki eða koma þangað í ýmsum er-
indagerðum á öllum tímum sólarhrings þá
held ég að þeir séu orðnir ansi mai’gir sem
finnst það ekki lengur. Borg er aldrei í kyrr-
stöðu heldur breytist hún stöðugt fyrir að-
gerðir eða aðgerðarleysi fjölmargra aðila.
Þessi borgarhluti hefur líka breyst mikið
þann aldarfjórðung sem ég er búinn að búa í
miðbænum og alls ekki að öllu leyti eins og
ég tel æskilegt. Þar hafa líka glatast mai-gir
möguleikar sem miðbærinn hafði, en hefur
ekki lengur.
Mér finnst miðbærinn gefa mjög
raunsanna mynd af þróun byggingarlistar á
íslandi og menningarástandi landsins. Hann
er hvorki betri né verri. Mér finnst hann
bera vott um lítinn metnað, þrátt fyrir ýmsar
„smáskammtalækningar“ og gefa til kynna
að menn skilji ekki almennilega þau öfl sem
þarna eru að verki eða hafí náð tökum á
helstu vandamálum sem þarna eru til staðar.
Skýra stefnu borgaryfirvalda í Reykjavík
viðvíkjandi framtíðarþróun þessa svæðis hef-
ur líka lengi vantað. Mér fmnst það líka dap-
urlegt þegar mönnum finnst það helst til
ráða að kaupa þessa stefnu af erlendum
„sérfræðingum“ þegar hér á landi eru marg-
ir vel menntaðir skipulagsfræðingar sem
hafa bæði þekkingu, getu og reynslu til að
mynda þau skilyrði fyrir „lifandi“ miðbæ
Reykjavíkur sem við viljum.
Nútímaskipulag er í grundvallaratriðum
tæki, eða aðferð til þess að líta heildrænt á
mál og koma því til leiðar sem menn vilja,
hvort heldur menn eru að stýra fyrirtæki,
einhverju sveitarfélagi eða miðbæ Reykja-
víkur. En til þess að skipulag standi undir
nafni þurfa menn að móta skýr markmið og
þekkja leiðir eða aðferðir til þess að ná þess-
um markmiðum. Ég held að hvort tveggja
vanti hér í miðbænum auk meiri metnaðar
fyrir hönd miðbæjar í sameiginlegri höfuð-
borg okkar íslendinga. Þess vegna er
ástandið eins og það er. Þetta taka engir ut-
anaðkomandi „sérfræðingar" frá okkur. Ef
vel á að vera hljótum við sjálf að skilgreina
okkar vandamál, móta okkar eigin stefnu og
fylgja henni eftir.
Hölundurinn er arkitekt og skipulagsfraeSingur
MIÐBÆ REYKJAVIKUR
MIÐBÆR Reykjavíkur geldur þess að
hafa aldrei verið skipulagður með
höfuðborgarhlutverkið í huga. Það
sést best af því hve illa hefur gengið að finna
opinberum byggingum þar stað svo að vel
fari. Strax í upphafi þessarar aldar lá fyrir
að ekki var rými fyrir fleiri opinberar
byggingar í Kvosinni. Þá komu fram tillögur ^
um þyrpingar opinberra stórhýsa, fyrst á
Arnarhóli og síðar á Skólavörðuholti, sem
ekkert varð úr. Fram eftir öldinni var gert
ráð fyrir að timbm-húsin í miðbænum myndu
öll víkja fyrir samfelldum röðum steinhúsa
og voru allar nýbyggingar hannaðar með það
i huga. Þróunin varð samt ekki nægilega
hröð til að sú byggð yrði heilsteypt. Um 1970
hófst barátta fyrir verndun timburhúsa í
miðbænum og með því breyttust allar
forsendur. Um leið og timburhúsin fengu
stað í skipulagi varð ljóst að hugmyndir um
algera endurnýjun byggðar yrðu ekki að
vemleika. Sú brotakennda mynd sem
einkennir miðbæinn í dag er afleiðing
þessarar atburðarrásar. Þær tvær ólíku
gerðir bygginga er einkenna miðbæinn
munu verða þar áfram. Óraunhæft er lengur
að leggja til að önnm- þeirra víki alfarið fyrir
hinni vegna samræmis í skipulagi. Sú leið er
vænlegiá að líta andstæðurnar í byggðinni
jákvæðum augum, ekki sem vandamál
heldur sem ákveðið séreinkenni Reykjavíkur
sem vinna megi úr á skapandi hátt með nýrri
og framsækinni byggingarlist.
2) I miðbænum er að finna dæmi um fiest
skeið í síðari tíma húsagerðarsögu og
margar byggingar þar em mikilvæg
tímamótaverk í íslenskri byggingarlist.
Gallinn er sá að heildin er veikari en þeir
hlutar er hana mynda. Þess hefur ekki alltaf
verið gætt að taka tillit til þess sem fyrir er
við hönnun nýrra bygginga. Þróun
húsagerðarinnar hefur því ekki verið
nægilega samfelld. Margar þær byggingar
sem mest stinga í augu era minnisvarðai- um
alls kyns skipulagstillögur sem byrjað var á
en síðan hætt við í miðju kafi.
3) Því má halda fram að útlit miðbæjarins
endurspegli á vissan hátt agaleysi
mannfólksins sem þar gengur um götur.
Ákveðin þjóðareinkenni íslendinga, svo sem
sterk einstaklingshyggja og andúð á reglum
og miðstýi-ingu kunna að valda nokkra um
hve erfitt hefur reynst að hrinda í
framkvæmd afgerandi hugmyndum í
skipulagi. Miðbærinn ber þess mark að oft
hefur heildai-mynd skipulags verið fórnað í
þágu sérhagsmuna. Þá verður að hafa í huga :
að raunveruleg borgarmenning á sér litla
sem enga hefð hér á landi og sú staðreynd
endurspeglast í útliti miðbæjarins.
Höfundurinn er forstöðumaður Byggingarlistardeildar
að Kjarvalsstöðum.
T
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1. NÓVEMBER 1997 1 3