Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1997, Qupperneq 3

LESBðK MORGIINBLAÐSENS - MENNEVG LISTIR
36. TÖLUBLAÐ - 72.ÁRGANGUR
EFNI
Fjalla-Eyvindur
heldur áfram að vera landsmönnum
hugstæður og nú hefur verið stofnað Fjalla-
Eyvindarfélag sem ætlar að reisa þessum
fræga útlaga minnismerki á Hveravöllum.
Bjarni Harðarson blaðamaður tekur saman
þátt af óskilamanninum Eyvindi og segir
með réttu, að þjóðin hafi dáðst að honum, en
haft illan bifur á Höllu, sem talin var hafa
verið lítil og ljót. Eyvindur hefur verið
kvenhollur en hljóp frá barneign niðri í Flóa
og komst þannig fyrst í kast við lögin.
Greinarhöfundurinn telur að afkomendur
hans skipti þúsundum.
Friedrich Nietzsche
lifir góðu lífi í huga almennings, í skáldskap
og listaverkum af öllu tagi og í ritum
fræðimanna af ýmsum sviðum - einnig
heimspekinga. Þröstur Helgason fór á fund
Róberts H. Haraldssonar til að kanna, hvort
Nietzsche væri bara óforbetranlegur æringi
eða hvort heimspeki hans hefði kannski
verið misskilin, mynd hans toguð og teygð,
en Róbert varði í síðustu viku
doktorsritgerð við háskólann í Pittsburgh
um Nietzsche og ljóðaheimspekinginn
Emerson.
Jónas og Jón Múli
Árnasynir hafa samið fjóra söngleiki saman
og sá fimmti er í smiðum. Söngdagskrá með
Iögum Jóns Múla og textum Jónasar verður
frumflutt á Stóra sviði Borgarleikhússins í
kvöld. Dagskráin nefnist Augun þín blá og
byggist á fjórum söngleikjum þeirra
bræðra; Deleríum búbónis, Allra meina bót,
Járnhausnum og Rjúkandi ráði, en auk þess
verða frumflutt nokkur lög og textar úr
nýju leikverki bræðranna sem enn er í
smíðum.
Filippseyjar
eru flestum Islendingum ókunnar og þótt
Filippseyingar klæðist eins og
Vesturlandamenn, borði sama mat og hlusti
á sömu tónlist, þá er margt í fari þeirra sem
okkur kann að þykja skrýtið eins og til
dæmis það að já getur þýtt nei.
Filippseyingar eru ekki samstæð
menningarheild, segir greinarhöfundurinn,
Vilhjálmur Helgason, sem býr á
Filippseyjum að hluta.
Skúli Magnússon
var yfirvald Skagfirðinga áður en hann varð
fógeti og iðnfrömuður í Reykjavík og var
sagt frá þvi að hluta í siðustu Lesbók. I
seinni hlutanum, sem birtist hér, greinir
Ásgeir Jónsson frá átökum hans við
kaupmenn, sem hann tók engum
vettlingatökum og einnig frá átökum og
síðar vinfengi við baldinn nágranna, sem bjó
í Djúpadal og var nefndur Mera-Eiríkur.
FORSÍÐUMYNDIN:
Arni Sæberg tók myndina í hrímgaðri fjörunni við Ægissíðu. .
BERTOLD BRECHT
FINNLAND 1940
Þorsteinn Þorsteinsson þýddi
Við erum núna flóttamenn í
Finnlandi.
Litla dóttir mín
kemur öskureið heim á kvöldin, enginn ki-akki
vill leika sér við hana. Hún er þýsk og komin
af ræningjaþjóð.
Ef ég brýni raustina í samræðum
er mér sagt að hafa mig hægan. Menn kæva sig ekki
um neinn hávaða hér í manni
sem kominn er af ræningjaþjóð.
Þegar ég minni dóttur mína litlu á
að Þjóðverjar eru ræningjaþjóð
gleðst hún með méryfirþvíað þeir eru ekki elskaðir
og við hlæjum saman.
IV
Þetta er árið sem talað verður um
þetta er árið sem þagað verður um■
Gamlingjar horfa á unga menn deyja.
Heimskingjar horfa á vitra menn deyja.
Jörðin ber ekki ávöxt lengur, hún gleypir.
Úr loftinu fellur ekki regn, einungis járn.
Bertold Brecht, 1898-1956, var þýzkt skóld og leikstjóri og leikritahöfundur. Hann var í út-
legð ó Norðurlöndum, í Bandaríkjunum og Sviss 1933-49, en fluttist þó til Austur-Þýzka-
lands og var leikhússtjóri Berliner Ensemble til æviloko.
IÞROTTA-
DÓMARAR
RABB
✓
EG FÓR á völlinn um daginn eins
og svo oft áður að sjá Val spila í
körfubolta eða handbolta, skipt-
ir í raun ekki máli, og ég varð
mér til skammar. Ekki bara ég
heldur fjölmargir aðrir Valsarar
og stuðningsmenn andstæðing-
anna. Við vissum hins vegar
ekkert endilega að við hefðum orðið okkur
til skammar og gengum nokkuð hnan-eistir
úr húsi. Það skipti ekki máli þótt liðið okkar
hefði tapað, við vorum búnir að fá útrás fyrir
skapraun síðustu daga; við höfðum nefnilega
látið dómarana hafa’ða óþvegið. Þessir
andsk..., sem eru nærsýnir, fjarsýnir, sjón-
daprir ef ekki staurblindir þegar brotið er á
strákunum okkar, sem aldrei stjaka nokkru
sinni við nokkrum manni að ég tali nú ekki
um dómara sem eru upp til hópa bölv...
heimadómarar eða útidómarar, að minnsta
kosti eru þeir bullandi hlutdrægir og kunna
þar að auki ekki reglurnar nema þegar þeir
dæma okkar mönnum í vil og svo er þeim
borgað íyrir í þokkabót.
Eg var fjögur og hálft ár til sjós í gamla
daga og heyrði sitt af hverju svo söng í eyr-
um ekki síður en reiðanum, en ég heyri
sjaldan annað eins orðbragð og jafnvel mæt-
ustu menn þjóðfélagsins láta út úr sér á
venjulegum kappleik og er undirritaður þar
ekki barnanna bestur. Og allt beinist þetta
gegn þeim ágætu mönnum sem taka að sér
það vanþakkláta starf að dæma kappleiki.
Þetta er auðvitað ekkert séríslenskt fyrir-
bæri. Þetta gerðist núna bara síðast í Jú-
góslavíu því ég sá ekki betur en að landsliðs-
þjálfarinn, sjálfur Þorbjörn Jensson, kallaði
úrslitin dómarahneyksli og er hann þó mað-
ur sem hefur séð sitt af hverju og meira að
segja fengið eitt eða tvö spjöld um ævina
fyrir að rífa kjaft.
Einu sinni á sokkabandsárum mínum í
blaðamennsku á Mogganum fékk Steinar Jó-
hann Lúðvíksson mig til að skrifa um hand-
boltaleik, þar sem fram fór vináttuleikur
milli dansks félagsliðs og íslensks úrvals-
deildarliðs. Mér fannst ég ekkert vera hlut-
drægur þótt hjartað slægi örlítið íslands-
megin, en niðurstaða mín, og það skrifaði ég
svörtum stöfum í blað allra landsmanna, var
að dómarinn sem var íslenskur (þá var bara
einn dómari) hefði orðið sjálfum sér, íslensk-
um handknattleiksunnendum og allri ís-
lensku þjóðinni til skammar. Það þarf ekki
að orðlengja það, að allt varð vitlaust. Dag-
inn eftir boðaði Steinar mig inn í fundarher-
bergið niðri á Mogga og þar sátu þungbúnir
vinur minn, dómarinn og formaður Dómara-
félags Islands. Þarna urðu miklar og harðar
umræður og lögfræðingum hótað á báða
bóga. Svo kom frábær sáttatillaga frá hún-
vetnska rithöfundinum Steinari sem allir
féllust á, á þá leið að ég tæki til baka þetta
með alla íslensku þjóðina. Eftir stæði að
hann hefði bara orðið sér og íslenskum hand-
knattleiksunnendum til skammar. Þarna
munaði auðvitað einhverjum þúsundum á
þeim sem hann hafði orðið til skammar. Auð-
vitað var það ég sem hafði orðið mér til
skammar með þessum skrifum, en stóð uppi
sem sigurvegarinn í málinu og var klappað á
axlirnar í hálfleik á öllum leikjum fram til
vors í viðurkenningarskyni og svo hvísluðu
menn „tfiö... varstu góður að negl’ann
svona.“ I eyru dómarans hafa menn svo auð-
vitað hvíslað „fórst létt með að látá snápinn
éta þjóðina oní sig, góður!“ Ég man það að
við litum hvor annan hornauga einhver miss-
eri.
Fyrir nokkru hittumst við Steinar í Vals-
heimilinu, er Valur og Stjarnan áttust við í
Nissandeildinni. Ég sat auðvitað Valsara-
megin og horfði manndrápsaugum á einn
minn uppáhaldsvalsara, Valda Gríms, leiða
Stjörnuna til sigurs. I hálfleik var jafnt eða
að minnsta kosti mjótt á munum og'ég gekk
yfir til Stjörnustuðningsinanna til að bjóða
Steinari í Valskaffi uppi á lofti. Er ekki kall-
inn þá eins og þrumuský í framan þusandi
um heimadómaraskandal. Ég hélt nú ekld.
Hann þáði kaffíbolla en ekki var nokkur leið
að fá hann til að þiggja ilmandi Valsheima-
bakkelsi með, eins og það væri mér að kenna
að dómararnir væru honum ekki að skapi.
Ég held að hann hafi haldið áfram að þusa
allt leikhléið. Þetta var hörkuleikur, hart
barist í vörn og sókn og menn reknir út af í
kippum. Ég hætti smám saman að fylgjast
með leiknum, skynjaði að Stjarnan myndi
hafa það, en einbeitti mér að því að fylgjast
með áhorfendaskaranum mín megin og hin-
um megin og þvílík steypa.
Ég sver það að ég horfði á fyrirmenn í
þjóðfélaginu, menn sem njóta verðskuldaðr-
ar virðingar fyrir eitt eða annað, gersamlega
trompast, rísa úr sætum svarbláa í framan,
steyta hnefana og kalla dómarana öllum ill-
um nöfnum, tvinnað blótsyrðum. Ég sneri
mér að sonum mínum og spurði þá hvort
þeir sæju hvernig mennirnir höguðu sér.
Þeir litu á mig skrýtnu augnaráði, sem sagði
einfaldlega „pabbi þú ert ekki hótinu betri.“
„Ég“!!, „nei, ég læt sko ekki svona" „Pabbi
góði besti, manstu eftir ÍR-Val í körfunni,
eða þegar við töpuðum fyiár Grindavík og
dómarinn stakk upp í þig þegar hann spurði
hvort þú værir stjórnarmaður?" „Já en það
var öðru vísi, þið sáuð sjálfir hvað þeir voru
lélegir"! „Pabbi, ef þú ert alltaf að „disha“
dómarana, endar það með því að þeir snúast
gegn Val, því þeir eru að gera sitt besta.“
Leikurinn, sem endaði með sanngjörnum
sigri Stjörnumanna, var einn af betri leikjum
vetrarins og þegar búið var að „slökkva á
hita leiksins" röltu menn misjafnlega
vonsviknir úr húsi. Ég elti Steinar uppi og
spurði hann um dómaraskandala seinni hálf-
leiks. „Þetta skánaði nú þegar á leið, en
þetta voru samt heimadómarar." „0 nei.“ „0
vist.“
Ég hef verið að velta fyrir mér hvernig
ástand þjóðarsálarinnar væri ef hún fengi
ekki reglubundna útrás á dómurum. Ég hef
líka velt því fyrir mér hvernig þessum góðu
mönnum líður þegar þeir koma heim. Niður-
staðan er sú að þeir hljóta að hafa gaman af
öllu klabbinu, að vissu marki að minnsta
kosti, því oftar en ekki glotta þeir djöfullega
þegar orrahríðin stendur sem hæst á sama
hátt og við glottum og lítum hver á annan,
áhorfendurnir, er okkar menn sleppa með
skrekkinn frá broti.
Ég er líka að velta því fyrir mér hvort ég
eigi að vinna það áramótaheit að hætta að
„disha“ dómarana svona í tilefni þess að há-
tíð Ijóssins er framundan og friður boðaður á
jörðu. Niðurstaðan er óljós. Ég reyndi á leik
um daginn að sitja þögull og hugsa mönnum
bara sitt af hverju og fann að það var ekkert
skemmtilegt. Þar að auki frétti ég eftir á að
menn hefðu verið að velta fyrir sér hvort
Ingvi Hrafn væri búinn að missa málið. Það
hefur greinilega vantað eitthvert innlegg.
Eftir á að hyggja, hvernig væru leikir, ef all-
ir sætu prúðir og penir í sætum sínum,
klöppuðu bara eða styndu eftir atvikum?
Líldega leiðinlegir. Og hvemig myndi dóm-
urum líða ef þeir fengju engin viðbrögð við
störfum sínum? Líklega illa.
En í öllu þessu er væntanlega einhver
meðalvegur og lágmarkskrafa til okkar sem
sækjum leiki að gæta hófs í hita leiksins og
að minnsta kosti láta það ekki henda að
varpa fram svívirðingum um persónur. Allt-
ént ekki þannig að menn gætu ekki þolað að
fá sama skamrnt sjálfir. Það er mannlegt að
skjátlast og dómarar gera sín mistök eins og
aðrir, munurinn er sá að þeir vinna sín störf,
jafnvel frammi fyi’ir alþjóð, á harðaspretti
við feikna erfið skilyrði, en eru samt alltaf að
gera sitt besta.
INGVI HRAFN JÓNSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. DESEMBER 1997 3