Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1997, Page 20

RIDDARAR HALOFTANNA OG
fRINSESSUR STORBORGANNA
HEFÐBUNDNUM ævintýram era
riddarar i gljáfægðum brynjum á hvít-
um hestum og prinsar bjarga ungum
stúlkum úr óbærilegum aðstæðum á
örlagastundu, vekja þær upp af svefni,
úr klóm dreka eða vondra stjúpmæðra.
I ævintýram era prinsarnir hetjur. I
k raunveraleikanum era prinsar engar
hetjur og hetjurnar hvorki riddarar né
prinsar. Kannski engar hetjur tíl...
Eða hvað?
Getum við kannski litið á ævintýrin sem
táknrænar sögur fyrir þann veruleika sem við
lifum? Á hvert ævintýri sér hliðstæðu í lífi
sérhvers manns? Era þau að gerast í kringum
okkur jafnt og þétt? Tökum við kannski ekki
eftir þeim vegna þess að persónurnar eru
ekki klæddar konunglegum búningum og
leiksviðin eru ekki hallir?
í Lundúnaborg er starfandi dansflokkurinn
„Adventures in Motion Pictures," AMP, sem
sló í gegn fyrir tveimur árum með allnýstár-
legri útfærslu á Svanavatninu, frægasta ball-
ett allra tíma. Danshöfundur var listrænn
stjórnandi flokksins, Matthew Bourne, og
^hafði hann samið nýtt ballettverk, eingöngu
' fyrir karlmenn sem byggt var á ævintýrinu í
Svanavatninu. Sýningin var ólýsanlega fögur
og áhrifarík - enda hefur hún farið sigurför
um Bandaríkin og hefur verið kvikmynduð.
AMP-dansflokkurinn hafði skapað sér sess
sem einn af athyglisverðustu og bestu dans-
flokkum heims og ljóst var að hvorki þýddi að
láta staðar numið né að snúa til baka. Sú hug-
myndaauðgi og fagmennska, ásamt listrænum
metnaði, sem birtist í Svanavatninu, lagði þá
kvöð á herðar dansflokksins að gera enn bet-
ur næst. Hvemig sem þau ættu svo sem að
fara að því.
* Næstu sýningar flokksins var því beðið
með nokkurri eftirvæntingu.
Og það er óhætt að segja að hún hafi
ekki síður komið ánægjulega á
óvart, en hún var frum-
sýnd í Piccadilly leik- _
húsinu í Lundúnum
26. september síðast-
liðinn. Efniviðurinn að
þessu sinni er „Öskubuska" og eins og í
Svanavatninu voru dansamir samdir við þá
balletttónlist sem hinn hefðbundni ballett var
saminn við; í þetta sinn eftir Prokofieff."
En tíminn í verkinu er ekki tímaleysi hefð-
bundinna ævintýra. Breska konungsfjölskyld-
an, sem og aðrar konungsfjölskyldur, fá frí.
Það nægir ekki Öskubusku að passa í skóinn
vegna þess að konum hefur fjölgað svo mikið i
-iheiminum frá því ævintýrið átti sér stað að
það era margar konur í sama númeri. Ösku-
buska þarf að eiga skóinn á móti. Og hetjan er
ekki prins, heldur flugmaður í breska hernum
og tíminn er áramótin 1940-1941.
Bakgrunnur verksins
Bakgrannur verksins er „Baráttan um
Bretland", sem bjargaði Bretum frá innrás
Þjóðverja en kom ekki í veg fyrir mannfall og
hörmungar. Baráttan um Bretland stóð frá
því í september 1940 og fram á vorið 1941.
Þjóðverjar sendu hverja bylgjuna á eftir
annarri af sprengjuflugvélum til Lundúna til
að beygja bresku þjóðina undir sig. Hitler var
þeirrar skoðunar að það ylli svo mikilli ringul-
reið að sprengja upp borgir að það gerði út af
við almenna siðverðisvitund íbúanna. En
'.(•Bretar voru engin útreiknanleg stærð á tafl-
borði Hitlers og í stað þess að tapa siðferðis-
vitundinni, urðu þeir ofsareiðir og svöraðu
Þjóðverjum í sömu mynt.
Þrátt fyrir hætturnar sem steðjuðu að þjóð-
inni - og kannski vegna þeirra - ásamt eyð-
ingunni sem blasti við henni, voru Bretar
ákveðnir í að njóta lífsins. Tónlistin hljómaði
um alla borgina og alls staðar var dansað.
Einn frægasti næturklúbbur Lundúna á þess-
um tíma var Café de Paris í hjarta „West
End“. Klúbburinn var neðanjarðar-klúbbur í
orðsins fyllstu merkingu. Hann var sex metra
undir yfirborði jarðar og því álitinn öruggasti
- og jafnframt mest spennandi - skemmti-
Wtaðurinn í borginni. Þar var hægt að
skemmta sér af fullkomnu áhyggjuleysi.
En að kvöldi 8. mars 1941, rétt áður en loft-
árásum Þjóðverja linnti, féll öflug sprengja í
gegnum þakið á Café de Paris og sprakk á
hljómsveitarpallinum í klúbbnum. Á ljós-
Dansflokkurinn „Adventures in Motion Pictures" eða
AMP í London hefur á tíu árum náð því að verða einn
athyglisverðasti dansflokkur heimsins. SUSANNA
SVAVARSDÓTTIR sá nýjustu uppfærslu flokksins, Ösku-
busku, í Lundúnum á dögunum.
myndum sem teknar vora í rústum klúbbs-
ins mátti sjá dansskóna sem urðu eftir þegar
lík ungra kvenna höfðu verið fjarlægð...
Sprengingin olli ugg meðal Lundúnabúa
en þeir misstu ekki taktinn, heldur héldu
áfram að dansa í gegnum stríðið til að sýna
Þjóðverjum hversu fjarri því þeir væra að
gefast upp.
Baráttan um Bretland var háð við suður-
strendur Englands og réð úrslitum um að
landið varð ekki hernumið. Hundrað flug-
manna úr Konunglega flughemum vörnuðu
því að Hitler næði að hrinda áætlunum sín-
um í framkvæmd og hæfni þeirra og
kjarkur hafði afgerandi áhrif á þá
stefnu sem styrjöldin síðan tók.
Landar þeirra hylltu þá sem hetj-
ur; þeir voru útgáfa síns
samtíma á ridduram í
gljáfægðum
brynjum
eða

&
KÉB
ævintýra-
prinsum, sem felldu dreka
20. aldarinnar. Þeir börðust og
dóu, einfarar stríðsins, svífandi í
frelsi háloftanna.
Flugmennimir voru flestir mjög
ungir, oft nýskriðnir út úr skóla og
þar sem flestir þeirra vora offíser-
ar, höfðu þeir hlotið menntun
sína í einkaskólum sem þýddi að
þeir litu á stríð sem leik upp á
líf og dauða.
Upp úr síðustu aldamótum
höfðu Bretar hins vegar
ekki tekið styrjaldir hátíð-
lega. Fyrir þeim var stríð-
ið einhvers konar fram-
hald af krikketleikjunum
sem háðir vora á íþrótta-
völlum skólanna. Þeirri
léttúð var splundrað svo
um munaði í hörmung-
unum sem áttu sér stað
á vesturvígstöðvunum á
árunum 1914-18. Tutt-
ugu árum síðar hungr-
aði Breta í hetjur og
ungir menn sáu
flugherinn sem
leið til að berj-
ast, maður á
móti manni,
rétt eins og um skylmingar væri að ræða, og
eins kaldhæðnislega og það kann að hljóma,
opnuðu fullkomnustu morðtól þeirra tíma aft-
ur möguleikann á að eignast aftur hetjur og
hetjudáðir.
Öskubuska i heimsstyrjöld
Leikurinn hefst á heimili Öskubusku í
I.undúnum á gamlárskvöld 1940. Þar era fað-
ir hennar og stjúpmóðir eins og lögmál ævin-
týranna gera ráð fyrir, en auk tveggja stjúp-
systra hafa bæst við tveir stjúpbræður. Faðir-
inn er í hjólastól og ræður því ekki yfir því
tjáningartæki sem til þarf í ballett. Hann hef-
ur því enga „rödd“ á heimilinu, snýr baki í
fjölskylduna og yljar sér við arininn.
Það ríkir eftirvænting því áramótin nálgast.
Stjúpmóðirin og hennar afkvæmi eru að búa
sig undir að fara á dansleik og auðvitað lætur
Öskubuska, garmurinn, sig dreyma um að
hún fái að fljóta með. En
hún er höfð að háði og
spotti, er áreitt á all-
an hátt af stjúp-
bræðram og -systr-
um. Á meðan þau láta
sig hverfa til að leggja
lokahönd á þau sam-
kvæmislegu meist-
W arverk sem þau
S ætla sér að
^ verða á dans-
leiknum, er
■, barið á dyr
og þegar
Öskubuska
opnar
dymar,
hrasar inn
slasaður her-
maður sem hún
reynir eftir
mætti að hjúkra.
Þegar fjölskyldan
mætir aftur upp-
dubbuð og tilbúin
til brottfarar er
samúðin með
særðum
meðbróður
af svo
skomum
skammti
að þau
fleygja
hon-
út. En ein-
kennishúfan
hans verður eftir.
Þegar stjúpan út-
deilir boðsmiðunum á
dansleikinn, bíður Ösku-
buska full eftirvæntingar
eftir því að fá sinn miða. En
stjúpbræðumir renna til henn-
ar klæðskeragínu sem þeim
finnst vera allt og sumt sem hún
getur látið sig dreyma um. Að svo
búnu hverfur fjölskyldan til veislu;
stjúpmóðirin, stjúpdæturnar með
kærastum úr hernum, ásamt stjúpbræðr-
unum sem ekki hafa sjálfír getað útvegað
sér dömur til að fylgja á dansleikinn og því
hafa mæðgurnar séð um þann þátt. Það er
þó ekki séð fyrir endann á því vali.
Eftir stendur Öskubuska og dansar við
gínuna á meðan hún lætur sig dreyma um
að svífa í örmum flughetju í glæsilegum
danssal með glitrandi ljósum. Dansinn við
gínuna er tvímælalaust eftirminnilegasta
atriðið úr þessari sýningu og með flottari
ballettatriðum sem ég hef séð. En svo lýkur
dansinum og draumurinn er á enda. Ekkert
nema grámóskuleg einsemd sem blasir við.
En Óskubuska sest ekki í öskustóna og
grætur, heldur fellur hún saman við arininn
- sem er ámóta breskur og heimsveldið
sjálft.
Og viti menn! Á arinhillunni birtist ekki
álfkona - heldur skínandi engill.
Engill sem hefur tvö hlutverk í sýning-
unni. Hann er vemdarengill Öskubusku en
breytist í engil dauðans þegar hann í næsta
þætti velur þá sem kveðja þennan heim í
loftárásinni. Hann drífur Öskubusku með
sér út úr húsi og leiðir hana um stræti
Lundúnaborgar í myrkrinu. Útgöngubann
hefur verið fyrirskipað og sírenurnar væla.
Þjóðverjarnir era á leiðinni.
Annar þáttur gerist á næturklúbbi sem
er djúpti niðri í jörðinni. Það er ekki laust við
að stjúpmóðirin og hennar afkvæmi verði dá-
lítið „paff ‘ þegar þau líta vistarverurnar sem
þeim hefur verið boðið til. En þau eru orðin
reif og glöð og ákveða að láta sig hafa það.
Stjúpmóðirin er að vísu örlítið meira en reif af
víni - hún er pissfull. Emily Piercy sem dans-
ar hlutverk stjúpmóðurinnar, sýndi fádæma
hæfni í þessum þætti. í fyrsta þættinum skap-
ar hún fremur gróteska, en fágaða persónu,
grimma en um leið ákaflega kómíska. í öðram
þætti er þessi samsetning orðin drukkin og
valdið sem Emily hefur yfir líkamanum vakti
bæði aðdáun og undrun. Það var á mörkunum
að maður tryði sínum eigin augum.
Fjölskyldan dansar sig inn í nóttina við
glasaglaum, í örmum einkennisklæddra hetja
úr flughernum, ásamt flokki átta dansara sem
hefur hlotið heitið „Bláu pörin“ í þessu verki.
Hópatriðin era óhemju vel samin og útfærð
og í rauninni er maður rétt við það að gleyma
sér í nautninni af því að horfa á þau þegar -
blíng - Öskubuska birtist, í gerbreyttri út-
færslu Engilsins.
Og hetjan sem hafði leitað á náðir hennar
fyrr um kvöldið svífur undan löngum nöglum
stjúpmóðurinnar þegar hann sér draumadís-
ina sína birtast. Hin glæsilega stjúpmóðir og
dætur hennar tvær verða óttalega grámósku-
legar í samanburði, drukknar og til vandræða
- sem auðvitað er snilldarlega unnið. Og það
kemur í ljós að systurnar hefðu betur fundið
dansherra en dömu fyrir bróður sinn. En
Öskubuska og hetjan hennar dansa saman inn
í nóttina og drauminn, þangað til klukkan
slær tólf og Þjóðverjamir fljúga yfir borgina
og ein öflug sprengjan rýfur þakið á nætur-
klúbbnum og springur þar inni. Gestirnir
tvístrast í allar áttir, stjúpmóðirin er viti sínu
íjær vegna þeirrar höfnunar sem hún hefur
orðið fyrir frá hetjunni og notar loftárásina til
að skjóta kappann. Það eina sem eftir er af
Öskubusku er einn dansskór sem liggur í rúst-
unum.
I þriðja þætti þvælist hetjan, sem lifði af
morðtilraunina, um borgina í leit að
draumadísinni sinni. Hann þvælist um götum-
ar, um Undirgrundina, bakka Tamesisár og að
lokum liggur leiðin á hjúkranarheimili þar sem
Öskubuska er að gróa sára sinna eftir loftárás-
ina á gamlárskvöld. Reyndar hefur stjúpfjöl-
skyldan náð til Öskubusku á undan honum og
þar hefur stjúpmóðirin verið afhjúpuð og hand-
tekin. En þau Öskubuska og draumaprinsinn
ná saman á hjúkranarheimilinu og lokaatriðið
á sér stað á brautarstöð nokkram mánuðum
síðar þar sem þau eru að kveðja ættingja og
vini - því auðvitað fylgir Öskubuska sínum
prinsi í ríki hans sem er höfuðstöðvar
breska flughersins, einhvers staðar fyrir
utan Lundúnaborg.
Ævintýraleg umgjörð
En hugmyndaauðgin nær ekki
bara til sögunnar sem er túlkuð og
frásagnar af litlum ævintýram sem
eiga sér stað jafnvel inni í miðjum
hörmungum. Leikmyndin er
ákaflega stórbrotin á sviði sem
er ekld ýkja stórt. Lausnirnar
eru frábærar; með lýsingu og
tilfæringum sem gerast svo
hratt en þó svo mjúklega að
helst minnir á sjónhverfing-
ar, breytist leikmyndin úr
heimili í götumynd, í nætur-
klúbb í neðanjarðarbyrgi, í hverfi sem er
sundurtætt af sprengjum, í Undirgrundina, í
kyrrláta bakka Tamesisár, í hjúkrunarheimili
og að lokum í kaffihús á lestarstöð með emj-
andi eimrið efst á sviðinu.
Búningarnir eru eins snilldarlega hannaðir
og allt annað í sýningunni; um leið og þeir eru
geysilega fallegir dansbúningar, undirstrika
þeir séreinkenni hverrar persónu og draga
fram bæði það skoplega og harmræna. Hvað
dansverkið sjálft varðar þá gefur Öskubuska
Svanavatninu ekkert eftir og ennþá leikur
höfundurinn Bourne á hárfína strengi gamans
og alvöra.
Þetta er sýning sem þeir sem leið eiga um
Lundúnir ættu alls ekki að láta framhjá sér
fara. Það er ekki nauðsynlegt að „vera eitt-
hvað inni í ballett" til að skilja hana, vegna
þess að tjáningarmátinn hjá AMP dans-
flokknum er mjög ríkur og skýr.
20 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 6. DESEMBER 1997