Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1998, Blaðsíða 4

JÓN var gleðimaður mikill og veitingasamur og Metta að líkindum glaðsinna, söngvin og dansfús. Hún þekkti að sjálfsögðu til skemmtanahalds eins og það tíðkaðist í Danmörku, hafði
bæði kynnst því þarlendis og á kóngsgarðinum á Bessastöðum, og hefur kennt börnum sínum og grönnum dansa og aðra gleðileiki. Myndlýsing: Freydís Kristjánsdóttir.
METTA HANSDÓTTIR í VÍK - SÍÐARI HLUTI
„ALLAN VETURINN
ERU ÞEIR AÐ DANSA"
EFTIR HALLDÓR ÁRMANN SIGURÐSSON
Jón Hjaltalír i, eiginmaður Mettu Hansdóttur, tók
við sýslumannsembætti Kjærs 1730 og fluttist líklega
sama ár úr E iffersey inn í Vík. Á orði var haft að
heimilislífið í Vík væri með gáskafyllsta móti. „Þar
er ekkert utan gleði, ævinleg á sunnudags kvöld'7
segir í vikivakakvæði.
Framgjarn Hjaltdælingur
AÐ andar köldu frá flestum
sagnariturum til Jóns Oddsson-
ar Hjaltalíns, enda var hann
boðflenna í íslenska höfðingja-
hópnum, óskólagenginn bónda-
sonur sem hófst af sjálfum sér
og átti í þokkabót danska konu.
Ekki bætti um fyrir Jóni að þau
Metta voru gleðifólk á gleðifirrtum tímum
píetismans, þegar þjóðin var svo upptekin
við að vera guðhrædd og mædd að hún glutr-
aði niður danskunnáttu sinni. Jón var af al-
þýðuættum, Þorgerðarson í Hjaltadal Jóns-
dóttur og Odds bónda hennar Ónundarsonar.
Hann var 16 ára vinnupiltur hjá Gísla móð-
urbróður sínum á Reykjum í Hjaltadal árið
1703 og hefur því verið fæddur um 1687.
Fjórtán ár líða þar til honum skýtur aftur
upp í heimildum, 1717, og hefur vegur hans
þá heldur aukist því að þá er hann nefndur á
alþingi sem lögréttumaður úr Kjalarnes-
þingi. Jón varð síðan lögsagnari Níelsar
Kjærs í Gullbringu- og Kjósarsýslu 1728, var
settur yfir báðar sýslurnar við andlát Kjærs
1730 og fékk veitingu fyrir þeim 1732. Gull-
bringusýslu sagði hann af sér 1743 en var að
sögn Hannesar Þorsteinssonar settur frá
Kjósarsýslu 1750 végna skulda og drykkju-
skapar. Jón var landseti konungs í Effersey
(Örfirisey) 1720 og sjálfsagt bæði fyrr og síð-
ar og í Reykjavík bjó hann sennilega frá
1730 allt til þess að hann missti ábúðina árið
1752.
Alþingisbækur íslands bera það með sér
að Jón gegndi trúnaðar- og embættisstörf-
um sínum af samviskusemi, að minnsta
kosti framan af ferli sínum, og þær sýna
einnig að hann var einhver snjallasti og eft-
irsóttasti málafærslumaður landsins frá því
um 1720 og fram yfir 1730. Hann var vissu-
lega harðskeyttur en hann undirbjó mál sín
af kostgæfni og virðist hafa verið manna
best að sér í norsku lögum Kristjáns
fimmta sem æ oftar var dæmt eftir þegar
leið á 18. öld. Oft var hann saksóknari eða
verjandi konungsvaldsins og stundum er-
indismaður amtmanns á alþingi en hann
tók líka margsinnis að sér að rétta hlut
smælingja gagnvart yfirgangi innlendra
höfðingja. Hannes Þorsteinsson gerir mikið
úr þvi að hann hafi verið óheppinn í dómum
sínum eftir að hann varð sýslumaður sjálf-
ur og hlotið sektir „fyrir of harða dóma eða
lögleysur“ sem stafað hafi af miklum
drykkjuskap hans. Athugun á alþingisbók-
unum 1730-1750 leiðir hins vegar í ljós að
þarna er aðeins um tvo dóma að ræða og
sýnir reyndar að Jón hefur verið friðsamt
og aðgerðalítið yfirvald. Það sópaði að Jóni
á alþingi á meðan hann sinnti þar mála-
færslustörfum en eftir að hann varð valds-
maður sjálfur kom hann litt við sögur.
Áðumefnda eyðu í heimildum um Jón,
árin 1703 til 1717, fyllir Bogi Benediktsson
svo: „Jón Hjaltalín vandist í æsku með
dönskum, og var að náttúru mjög glaðsinna
og orðhvatur, ekki lærður á latínu, en skýr
og fljót-skarpur og lagði sig eptir íslenzk-
um lögum.“ Orðalagið „vandist í æsku með
dönskum" bendir til þess að Jón hafi ungur
byrjað innanbúðar á Hofsósi en um það
verður þó ekkert fullyrt. Engu að síður er
unnt að komast nokkru nær um það
hvenær og hvernig þau Metta og Jón
kynntust. Líkur benda til að það hafi með
nokkrum hætti og þó óforvarandis orðið
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 14. FEBRÚAR 1998