Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1998, Qupperneq 14

HEILOG KLARA SER
UM SJÓNVARPIÐ
KIRKJA heilags Frans sem staðið hefur í Assisi frá miðöldum er skreytt verkum eftir málara
eins og Giotto, Gozzoli og Berlighieri. Hún skemmdist mikið í jarðskjálftum 26. sept. 1997.
Sjálfvirk video-myndavél í kirkjunni myndaði hrunið þegar hluti hvelfingarinnar steypist niður.
EFTIR
INGU HULD HÁKONARDÓTTUR
Heilagan Frans frá Assissi,
sem talaði við fugiana,
þekkja flestír. Færri vita
hinsvegar um Klöru, sem
var stoð hans og stytta.
Vistfræðingar og náttúru-
verndarsinnar heita á
Frans, en páfinn hefur
nýlega fengið Klöru það
hlutverk að vernda ítalska
sjónvarpið. 800 ár eru
nú liðin frá fæðingu .
Frans og Klöru,
AÐ vakti athygli um allan heim
þegar kirkja heilags Frans af
Assisi skemmdist í jarðskjálftum
fyrir nokkrum mánuðum, enda
hafa víst flestir heyrt um predik-
anir Frans fyrir fugla himinsins.
Hér á norðurslóðum þekkja
færri heilaga Klöru, konuna sem
ung heillaðist af hugsjónum hans og varð hon-
um upp frá því stoð og stytta. Pótt um 800 ár
séu liðin frá fæðingu þeirra er enn í dag rök-
rætt um starf þeirra, lífsskoðanir og örlög.
Frans stofnaði munkaregluna sem við hann
er kennd, fransiskana, og á hann heita vist-
fræðingar, náttúruvemdarsinnar, og aðrir
sem forðast vilja spjöll á lífríki jarðar. Fjöl-
mörg samtök af slíku tagi hafa höfuðstöðvar i
Assisi. KJara stofnaði hins vegar nunnureglu
sem hún nefndi fátæku Klörumar. Pegar páf-
inn í Róm þurfti fyrir fáum árum að útnefna
vemdardýrling fyrir nýtt og áður óþekkt fyr-
irbæri, sumsé sjónvarpið, varð Klara fýrir
valinu. Saga þeirra líkist á ýmsan hátt ástar-
sögum trúbadúranna sem vom svo vinsælar á
* þessum tíma, þar sem elskendunum var ekki
skapað nema að skilja. Ytri aðstæður og tíðar-
andi stíaði þeim í sundur, þótt köllun þeirra
tengdi þau órofa böndum. — -
Smáborgin Assisi liggur utan í brattri hæð
svo sem tveggja stunda ferð með bíl eða lest
norðan við Róm. Þar er allt ennþá með svip-
uðum ummerkjum og á miðöldum. Þröng
stræti hlykkjast milli fomra húsa, af löngum
virkisvegg sem upphaflega var reistur til
vemdar gegn óaldarflokkum og ræningjum er
unaðslegt útsýni yfir breiðan dal, og af kirkj-
um er þar nóg. Aður mættust þar leiðir frá
Róm og Flórens út til hafnarborga á austur-
strönd ftalíu, þaðan sem sjóleiðin til Austur-
landa var greið. í Assisi var blómleg verslun
og enn í dag em þar kaupmenn góðir. Nyrst í
bænum stendur mikil kirkja helguð heilögum
Frans af Assisi, prýdd listaverkum eftir
Giotto og fleiri fræga málara. Pað var hún
sem skemmdist í haust. Syðst er önnur kirkja,
allstór við mikið torg, helguð heilagri Klöru.
Oft á dag blandast voldugt klukknahljóð frá
dómkirkjunni heilags Frans við silfurskæra
tónana úr kirkju heilagrar Klöm. Það hefur
verið sagt að í tæm loftinu renni þessar tvær
göfugu sálir saman í eitt, eilíf og óaðskiljan-
leg.
Miðaldir voru umbrotaskeið þar sem ólíkar
stefnur streymdu fram og rákust oft á. Völd
kirkjunnar vora sterk, en eftir því sem auður
óx í páfagarði fjölgaði þeim sem risu upp gegn
- allri veraldarhyggju. Spenna magnaðist milli
miðstjómar kirkjunnar og trúarhópa sem
leituðu innblásturs í guðspjöllunum og vildu
feta í fótspor Krists í bókstaflegri merkingu.
En frjálsar trúarhreyfingar vom bældar nið-
ur af veraldlegum jafnt sem andlegum yfir-
völdum. Munkar áttu sinn þátt í að hrinda
krossferðunum af stað - með dyggilegri að-
stoð margra veraldlegra þjóðhöfðingja - og
fóra að líta á sjálfa sig sem andlega riddara
kristninnar. Þeir óttuðust að hreinleika sínum
væri hætta búin af samneyti við konur, og
kröfur um ókvæni klerka vom ítrekaðar. Ver-
aldlegir höfðingjar höfðu einnig hug á að tak-
marka réttindi kvenna, til dæmis hvað snerti
erfðir, fjárforræði og menntun.
Kvenfrelsisraddir em orðnar öfiugar innan
kirkjudeilda mótmælenda, en einnig hjá kaþ-
ólskum má merkja hræringar í jafnréttisátt.
Þótt páfi sé þar ekki í fararbroddi gætir þessa
hjá ýmsum yngri guðfræðingum. Það er tím-
anna tákn að tveir fransiskanabræður rit-
stýrðu greinasafni um Klöru af Assisi sem út
kom á átta hundmð ára afmæli hennar, en
hún var fædd 1194. Þar leituðust guðfræðing-
ar og bókmenntafræðingar við að varpa ljósi á
hugarheim hennar og trú. Loks var þar viðtal
við kvikmyndaleikstjórann Liliönu Cavani,
sem hefur gert kvikmynd um þau Frans og
Klöra. Henni varð tíðrætt um löngun þeirra
til að brjóta niður þá aðskilnaðarstefnu milli
kvenna og karla, sem varð sterk á 12. öld og
allt fram á okkar daga - einnig að því leyti em
þau Frans og Klara nútímaleg. Minnstu mun-
aði að þeim tækist með lífi sínu og breytni að
skapa einhverja fegurstu fyrirmynd kirkju-
sögunnar að andlegri ást karls og konu. „Guð
eins og Frans skynjaði hann er alvaldur og
heilagur, en líka fagur og ástríkur. Mér finnst
að hin sterka upplifun Frans á guðdóminum
hafi lyft honum upp yfir alla flokkun, allar yf-
irborðslegar skilgreiningar, orðið honum
reynsla sem tengdi hann við allar manneskj-
ur, líka konur.“
Frans (1180/81-1226) var sonur efnaðs
kaupmanns. Eitt af þvi sem gerir hann svo
hugstæðan nútímamönnum er skilningur
hans og ást á sköpunarverki guðs. í hans aug-
um átti maðurinn ekki að stunda rányrkju
heldur virða allt sem lifir og hrærist á jörð-
unni, hvert blóm, hvert einasta kvikindi,
hverja hreina lind, hann skynjaði lífríkið sem
guðdómlega heild. Sagan segir að grimmur
úlfur sem vakið hafði skelfingu í héraðinu hafi
orðið blíður sem lamb við orð hans. Fuglar
himinsins komu í flokkum til að hlýða á hann
og blökuðu litlu vængjunum sínum ákaft til
samþykkis.
Frans heillaðist ungur af orðum Krists: Sel
þú allt sem þú átt og skiptu því með fátækum.
Munt þú þá fjársjóð hafa á himni: kom þú síð-
an og fylg mér. (Lúkas 18,22.)
Ekkert vildi hann eiga, heldur lifa á ölmus-
um, og afsalaði sér öllum arfi eftir fóður sinn.
Hann fleygði fínu fötunum sínum, jafnvel
skónum og gekk helst berfættur í gráum
hettukufli úr grófu efni að hætti fátækra
smalamanna, og batt kaðalspotta um mittið.
„Er það ekki undarlegt," sagði hann, „að
menn skuli safna auðæfum þegar þeir eiga
þess kost að vera fátækir?" Asamt nokkmm
fylgjendum sínum reisti hann fmmstæða
kapellu og kofa til íbúðar á sléttlendinu
skammt frá Assisi, Portiuncula. Yfir þessi ein-
fóldu híbýli hefur nú verið reist vegleg dóm-
kirkja þangað sem ferðamenn streyma. Þeir
félagar skeyttu lítt um lífsþægindi, áttu víst
borð og stóla en fáar bækur og sváfu á bem
gólfinu. Þeir sinntu smælingjum og þurfa-
mönnum, og lögðu alúð við holdsveika sem
vistaðir vom í grenndinni. Nær Assisi var nið-
umítt klaustur, San Damio, og einn dag fékk
Frans vitrun um að endurreisa það sem
kvennahús. Hann hrinti því þegar í fram-
kvæmd með stuðningi bæjarbúa, en fyrstu
misserin stóð það autt.
Frans hefði getað tekið undir orð séra Jóns
á Bægisá: Fátæktin var mín fylgikona - nema
hvað hann hefði trúlega kveðið enn sterkar að
orði: fátæktin er mín ástkona. Engri jarð-
neskri konu vildi hann bindast.
En ekki verður við öllu séð. Frans talaði
stundum í kirkju í Assisi. Hann var kominn
undir þrítugt þegar ein tignasta yngismey
borgarinnar heillaðist af ræðu hans. Hún hét
Klara, var aðeins fimmtán ára gömul, klædd í
.fínasta silki og lióst hárið flóði niður í mitti.
Furstasynir um alla Italíu litu hana hýru
auga, enda mundi hún færa með sér ríflegan
heimanmund í bú, og foreldrar hennar vom
að svipast um eftir verðugum tengdasyni. Það
hefði orðið mikið fjaðrafok á heimilinu hefðu
þau vitað hversu oft Klara fór til leynilegra
funda við predikarann sem hafnaði öllum ver-
aldlegum gæðum. Fyrir orð hans eða fortölur
upptendraðist hún af löngun til að lifa sams
konar lífi.
Það mun hafa verið þremur ámm eftir að
hún heyrði hann fýrst, að kvöldi hvítasunnu-
dags árið 1212, sem hún lét til skarar skríða.
Hún var þá 18 ára. Undir miðnætti læddist
hún hljóðlega niður bakstigana í ríkmannlegri
höll foreldra sinna. Frænka hennar var í vit-
orði með henni og þær stöllur hröðuðu sér
gegnum myrk og krókótt strætin, út um boga-
hliðið stóra á virkisveggnum inn í skóginn.
Þaðan var hátt í klukkustundar gangur út að
staðnum þar sem Frans og félagar höfðust við.
Þeir áttu von á henni og biðu í litlu kapell-
unni. Frans klippti af henni sítt og gullið hárið
og kastaði yfir hana svartri blæju og grófum
stingandi ullarkyrtli af sömu gerð og hann
klæddist sjálfur, stúlkuna sem þá hafði aldrei
gengið í öðm en brakandi silki.
Nú sór hún hlýðni við hugsjónir Frans, að
lifa í ævilangri fátækt og skírlífi og feta í fót-
spor Jesú Krists og hans heilögu móður Mar-
íu.
Frans fylgdi henni síðan í nunnuklaustur í
grenndinni þar sem hún svaf um nóttina.
Næsta morgun birtust foreldrar hennar
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 25. APRÍL 1998