Lesbók Morgunblaðsins - 25.04.1998, Side 15

þar, bláir og bólgnir af reiði. Petta var ekki sú
framtíð sem þau höfðu hugað dóttur sinni.
Fjölskyldufundurinn fór fram í klausturkap-
ellunni. Þegar Ijóst var að engar fortölur
dugðu, Klara var óhagganleg í ákvörðun
sinni, hugðist faðir hennar taka hana heim
með valdi. Unga stúlkan greip þá dauðahaldi í
altarisbríkina með annarri hendi, en með
hinni fleygði hún af sér nunnublæjunni, svo
stutt hárið, vafalaust óhönduglega klippt,
blasti við sýnum. Foreldrum hennar hnykkti
við, þau höfðu komið of seint, dóttirin var fall-
in í verði á hjónabandsmarkaðnum.
Það er mögulegt að Klara hafl í fyrstu
starfað með öðrum konum í þorpunum í kring
við að hugga og hjúkra, á svipaðan hátt og
Frans og félagar hans. En áður en langt um
leið settist hún um kyrrt, ásamt nokkrum öðr-
um konum, í San Damio sem Frans hafði látið
endurbyggja, og fékk leyfi hjá páfa til að
stofna nýja reglu.
Regla hennar var ein sú strangasta sem um
getui1: Hver sú kona sem þar fór inn sór þess
dýran eið að fara ekki út fyrir klausturvegg-
ina það sem hún ætti eftir ólifað, snúa baki við
fjölskyldu og vinum og þurrka allt úr huga
sér nema óslökkvandi ást á Kristi. Eins og
segir í samtímaljóði: „í heilagri eyðimörk
klaustursins mættum við deyja til þess að öðl-
ast eilíft líf.“
Þrátt fyrir strangan aga náðu hreyfingar
þeirra Frans og Klöru fljótt feikilegum vin-
sældum víða um lönd. Regla Klöru nefndist
fátæku Klörurnar (á frönsku Poverelles) og
voru stofnuð næstum fímmtíu slík klaustur á
Spáni með hraði, og allmörg í Bæheimi, á
Frakklandi og Englandi. Fransiskanar höfðu
mikil áhrif á andlegt líf, stunduðu trúboð víða
og ýmsir þeirra tengdust háskólum og öðrum
stofnunum kirkjunnar. Næstu ár sat Klara
um kyrrt í klaustri sínu. Tvær systur hennar
gengu í regluna og síðar móðir hennar. En
Frans hélt uppteknum hætti, ferðaðist um og
predikaði. Árið 1219 sigldi hann í austurveg
að vinna með krossförum að trúboði. Hann
komst yfir víglínu kristinna manna og
múslíma og hitti Saladín soldán. Vel fór á með
soldáni og hinum kristna betlimunki. Þeir
ræddu trúmál í besta bróðerni, en hvorugum
tókst að telja hinum hughvarf. Hins vegar
varð Frans í meira lagi vonsvikinn yfir hátt-
erni krossferðariddara, sem brytjuðu niður
saklaust fólk fyrir botni Miðjarðarhafs með
sálmasöng á vör. Jafnvel kristnir menn í
Miklagarði, sem að vísu heyrðu ekki undir
páfann í Róm heldur patriarka austurkirkj-
unnar, urðu fyrir þungum búsifjum af hendi
þeirra. Kærleiksboðorð Krists kafnaði í land-
vinningastefnu, því miður hvorki í fyrsta né
síðasta sinn.
En brátt var Frans kallaður heim til Italíu
af páfa til að koma stjórn á fylgjendur sína,
Fransiskana, sem fjölgaði óðum, og setja
þeim reglur. Vera má að boð um algjöra
hlýðni Fransiskana við ábóta og aðra yfirboð-
ara hafi verið sett að kröfu páfagarðs. Ýmsum
hefur fundist hún stinga í stúf við grasrótar-
andann sem lék um Frans sjálfan. Svo mikið
er víst að hann afsalaði sér fljótlega öllum
stjórnunarstörfum í reglunni sem hann var
upphafsmaður að, og kaus fremur að ganga
berfættur um Ítalíu og tala um dýrð himins
og jarðar.
Eitthvað gerðist þó sem leiddi til þess að þau
Klara fjai'lægðust. Ef til vill sífelldur áróður
frá páfagarði um hve návist kvenna væri körl-
um óholl. Frans er sagður hafa tekið undir
þann söng á seinni árum sínum. Hann leyfði
fylgjendum sínum að vísu að heimsækja nunn-
ur, en ekki nema sjaldan og skyldu þeir vera
með fýlusvip meðan heimsóknin stæði yfir.
Sjálfur sagðist hann aldrei horfa framan í kon-
ur og neitaði að þekkja nema tvær af tegund-
inni í sjón. Mun Klara hafa verið önnur þeirra.
Arið 1224 varð Frans fyrir djúpri andlegri
reynslu á La Verna fjalli, ekki allfjarri Assisi.
I trúai-vímu endurlifði hann krossfestinguna
svo sterkt að sár opnuðust á líkama hans, eins
og naglaförin og síðusárið á líkama Ki-ists.
Um svipað leyti veiktist hann og leitaði þá at-
hvarfs í klaustrinu hjá vinkonu sinni. Hann
vildi þó ekki gista undir þaki hinna heilögu
kvenna heldur svaf undir berum himni úti í
klausturgarðinum. Þar orti hann sitt frægasta
kvæði, Sólarsönginn (Cantico della creatura).
Helgi Hálfdanarson hefur þýtt það á íslensku,
og hefst það á þessa leið:
Ó, hæsti Herra, máttugur oggóður,
lof sé þér og dýi-ð, heiður og öll blessun!
Pað ber þér einum, þú öllum hærrí,
og enginn maður erþess verður að nefna
Þte-
Lofaður sért þú, Herra, og öll þín sköpun,
og umfram aJit vor systir Sólin,
sem kemur til vor með Ijósið og daginn;
fögur er hún og skín af miklum Ijóma;
um þig, hinn hæsta, berhún vitni.
HEILÖG Klara af Assisi - nýlega útnefnd af
páfa sem verndardýrlingur sjónvarps. Hún
var einn tryggasti vinur Frans af Assisi.
Freska frá 14. öld eftir Simone Martini.
Hann heldur áfram og þakkar fyi-ir bræður
okkar Mánann, Vindinn og Eldinn, og systur
okkar Vatnið og Móður Jörð, en segir svo:
Lofaður sért þú, Herra, fyrír þá sem
fyrirgefa af ást til þín
og þola breyskleik í nauðum;
vel sé þeim sem með friði þreyja allt til
enda,
þvíþú hinn hæsti, munt krýna þá sigri.
Kvæðinu lýkur á orðunum:
Lofíð Herrann með vegsemd og þökk
og þjónið honum í allrí auðmýkt.
Eftir þetta varð Frans sífellt veikari. Sjónin
dapraðist uns hann varð alveg blindur og
tveimur árum eftir að hann orti sönginn til
sólarinnar andaðist hann í fátæklegu bygg-
ingunni þar sem ævistarf hans í þágu kristni
hafði byrjað, við kapelluna í Portiuncula þar
sem hann fyrrum hafði skorið hárið af Klöru
þegar hún sór nunnueið.
Klara lifði Frans í næstum þrjá áratugi. í
ævisögu sem skráð var skömmu eftir dauða
hennar var hún sögð glaðlynd og umhyggju-
söm. Hún átti það til að ganga um klaustrið á
næturnar og þrýsta ábreiðunum þéttar að
sofandi nunnunum. í annan stað hafði hún
járnvilja. Hafi nokkur kona afsánnað orð
kirkjufeðranna um að konur væru ringlaðar
og varnarlausar gegn snörum djöfulsins þá er
það Klara.
Líkt og Frans hafði hún lagt of hart að sér
við meinlæti og missti snemma heilsuna. Hún
var sárveik orðin og lá rúmföst, þegar svo bar
við að óaldarflokkur stefndi til hinnar auðugu
Assisi-borgar, illúðlegir hermenn, gráir fyrir
járnum. Mikil skelfing greip um sig. Klara var
borin upp á borgarveggina, í höndunum hafði
hún skrín með heilögu sakramenti og vafa-
laust hefur hún beðið heitt. Árásarmönnunum
leist ekki á blikuna, og flúðu af hólmi.
Klara var mikils metin af samtíðarmönnum
sínum og margir mektarmenn komu í klaustr-
ið að biðja hana blessunar og leita hjá henni
ráða. En páfarnir voru tregir til að veita leyfi
til svo algjörrar fátæktar sem hún krafðist fy-
ir reglu sína. Hún vildi ekki einu sinni eiga
landið sem klaustur hennar stóð á, hvað þá
meiri eignir. Hún fyrirskipaði nunnum sínum
að öðru leyti algjöra hlýðni við páfa, en á
þessu sviði var hún ófáanleg til að beygja sig
undir vilja hans.
„Leystu mig frá syndum mínum en ekki
eiðnum um ævilanga fátækt“ er haft eftir
henni. Fimm sinnum hafnaði hún stofnskrám
fyrir reglu sína þar sem henni fannst fátækt-
arboðið ekki nógu afdráttarlaust.
En það stangaðist á við íburðarmikinn lífs-
stíl margra kirkjunnar manna. Það var ekki
fyrr en Klara lá á banasæng, árið 1253, að
Innócentius páfi heimsótti hana ásamt kard-
ínálum sínum og færði henni sjöttu stofn-
skrána fyrir reglu hennar þar sem hún loks
fékk heitustu ósk slna uppfyilta. Þar var krafa
hennai- tekin til greina og staðfest.
Tveimur dögum síðar andaðist hin æru-
verða abbadís.
Þau Klara og Frans áttu það sameiginlegt
með íslenskum samtíðarmanni sínum, Guð-
mundi góða (1160-1237), að líf þeirra og störf
ýttu undir skáldgáfu fólks. Af þeim spunnust
ljúfar helgisögur sem þó geyma sannan
kjarna og endurspegla óskir fólks og drauma.
I einni þeirra segir að Klara fór til kvöldverð-
ar í aðsetri Frans í Portiuncula:
„Eftir fábrotið borðhald með Frans og
reglubræðrunum hófust umræður um guð-
rækileg efni og Frans talaði sig heitan um
hugðarefni sín. Þau gleymdu tímanum og
gættu þess ekki að komið var langt fram á
nótt.
Fjárhirðar í grenndinni sáu bjarma yfir
klaustrinu, óskiljanlegt geislaflóð. Þeir óttuð-
ust að þar hefði komið upp eldur, fylltu fötur
og stampa af vatni og hröðuðu sér til slökkvi-
starfs. Hjálparsveitin varð furðú lostin þegar
hún kom á vettvang, því að klaustrið stóð alls
ekki í björtu báli. Þar var aðeins fólk sem tal-
aði svo fallega um guðdóminn að birtunni af
samræðunum sló upp á himininn."
Önnur saga virðist fela í sér gagnrýni á þá
sem heimtuðu aðskilnað kynjanna:
„í gi-ennd við Assisi, í bænum Spoleto,
höfðu nunnur nokki-ar hrifist af hugsjónum
Klöm og langaði að tengjast reglu hennar.
Fóru Frans og Klara fótgangandi að finna
þær. Á leiðinni settust þau inn á krá til að fá
sér hressingu. Gestgjafanum gast ekki að þvi
að munkur og nunna skyldu ferðast saman
um landið og þóttist viss um að þau hefðu
trúna sem yfirvarp yfir dufl og daður. Hann
afréð að gera þeim grikk. Það var fóstudagur
en á þeim degi vikunnar borða kaþólskir ekki
kjöt heldur fisk. Gestgjafinn snaraði feitri
hænu á borðið hjá þeim. Frans hafði innleitt í
reglu sína ritningargrein sem svo hljóðar: Et-
ið allt sem fyrir yður verður sett. (Kor.I,
10:27.) - og hugðist hlýða þeim orðum. Hann
gerði krossmark yfir fuglinn - en viti menn,
sú vængjaða lifnaði við þótt steikt væri og
flaug leiðar sinnar. í hennar stað duttu tveir
fiskar niður á fatið, og gæddu hinir guð-
hræddu ferðalangar sér á þeim.
Orð gestgjafans höfðu sært Frans. Á heim-
leiðinni vildi hann ekki sjást með Klöru. Hann
valdi sér leið eftir dalbotninum en bað hana
að ganga efri leið eftir hæðahryggjum. Vetur
var og snjór á jörðu. Klöru leiddist að vinur
hennar vildi ekki eiga með henni samfylgd og
spurði: Hvenær sjáumst við aftur? Þegar
blómin springa út á tindinum þarna uppi,
svaraði hann fúll, og benti á hátt fjall þar sem
aldrei leysir snjóa.
Hnuggin í bragði þræddi Klara hæðardrög-
in. En allt í einu fór snjórinn meðfram stígn-
um að bráðna og litfögur blóm gægðust upp
úr moldinni. Nú lifnaði yfir Klöru - hún tíndi
svuntuna sína fulla af blómum, hljóp niður í
dalinn þar sem Frans þrammaði áfram og
sýndi honum dýrðina. Nú sannfærðist hann
um að „allt er hreinum hreint“ og heim til
Assisi gengu þau hlið við hlið.
Guðmundur góði var samtíðarmaður þeirra
Frans og Klöru. Eins og við munum flakkaði
Guðmundur góði um landið með margt kvenna
í fylgdarliði sínu og blessaði jafnt vatnsból
sem kjötsúpur fátækra kvenna. Hann forðað-
ist konur ekki né reyndi hann að festa þær í
ákveðnum hlutverkum. Liliana Cavani, leik-
stjórinn sem fyrr var nefnd og gerði kvikmynd
um Frans og Klöru, er sannfærð um að þau
hafi ætlað sér að leysa upp þá múra fordóma
og tortryggni sem löngum hafa aðskilið heim
kvenna og karla. í viðtalinu sem nefnt var hér
að framan segir hún meðal annars:
„Þó að ég virði þá sem helga líf sitt hug-
leiðslu og bæn þá held ég ekki að Frans hafi
frá upphafi ætlast til að Klara lokaði sig inni í
klaustri. í leynilegum samræðum sínum
fyrstu árin hljóta þau að hafa séð fyrir sér líf
með mörgum samverustundum. Frans hlýtur
að hafa fundist að konur jafnt sem karlar
hefðu rétt til að fylgja þeim frjálsa stfl sem
hann boðaði, upplifa hið óvænta, ævintýri lífs-
ins. Það er óhugsandi að hann hafi sagt:
„Heyrðu Klara, þú skalt loka þig inni í
klaustrinu og biðjast fyrir, en ég ætla að
leggja land undir fót og skoða allan heiminn."
Hélt Klara að hún gæti leyft sér það sem
hvaða stelpa í dag getur gert? Ég trúi því
ekki að hún hafi strokið úr föðurhúsum aðeins
til að loka sig inni í öðru húsi til að liggja þar á
bæn. Það voru ytri öfl sem neyddu hana til
þess. Veruleikinn stangaðist á við drauminn.
Frans er maður sem hlýtur að hafa elskað
konur. Það gera ekki margir karlar, jafnvel
þótt kvæntir séu. En þeir sem elska konur
verða auðugri, öðlast nýja vídd eða nálgun því
þeir skynja mannlífið sem órofa heild. Heilaga
heild.
Litir regnbogans eru ólíkir en allir brot af
sama ljósi. Frans sætti andstæður þess kven-
lega og karlmannlega. Mér fínnst hann hafa
orðið fyrir áhrifum frá Klöru, ég leyfi mér að
segja að hann hafi hlustað á hana, á kvenlega
rödd, á helming mannkynsins. Bæði í ritum
hans og Klöru finnum við hvað eftir annað
ávarpsorðin, faðir, móðir, bróðir og systir.
Þessi orð tjá ást og hlýju.
Mér finnst Frans hafi ekki ætlað að skipu-
leggja sérstakan söfnuð heldur hugsað sér
alla menn sem eina fjölskyldu. Við það breyt-
ist allt lífið, og við sjálf. Stórkostlegt! Þennan
nýja boðskap halda þau Frans og Klara áfram
að senda okkur. Að endurheimta samkennd
karla og kvenna með því að skynja alla karla
sem bræður og allar konur sem systur. Að allt
mannkynið sé eins og samhentur systkina-
hópur.“
Höfundur er sagnfræðingur og rithöfundur.
VALDIMAR LÁRUSSON
FYRSTI
SUMARDAGUR
Sjá, upp rennur bjartur og
undrafagur
úr afgrunnsins myrka hyl.
Hinn fyrsti sólgullni sumardagur
og segir: Sko, ég er tií/
Hann vefur þig örmum, vanga
strýkur
vinarins mjúku hönd.
Þú veist að rysjóttum vetii er
lokið,
það vorar um höfog lönd.
Sumarið framundan seiðandi
bíðui;
með söngfugla kvakandi mergð,
þessi fagnandi hópur um loftið
líðw;
hefur lokið erfíðri ferð.
I sólroðin fjöllin, sefgras og móa
hefur safnast vorboðans hjörð,
aIlt lifnar af dvala um fjallendi
og flóa,
því fagnar hin íslenska jörð!
Börn og fullorðnir brosandi fagna
birtu og fuglasöng.
Það mun vafalaust sannast sagna
að síst eru dægrin oflöng.
Vorboðinn ljúfí hefur vanga þinn
strokið
vinarins mjúku hönd.
Þú veist að rysjóttum vetri er
lokið,
það vorar um höfoglönd.
Höfundur er leikari.
BIRGITTA H.
HALLDÓRSDÓTTIR
GUÐ MILLI
STJARN-
ANNA
Hann er góður
sér allt, veit allt.
Ef hún klárar ekki matinn sinn
sér hann.
Hann skapar
læknar allt, passar allt.
Það er skrýtið ef hann veit
um þetta eina skipti
sem hún laug.
Lítil stúlka, nagar neglurnar.
„Þú guð sem ert svo góður,
ekki vera reiður.
Það var ósatt að kisa pissaði í
rúmið.
Það var ég
en ég er sex ára.
Ekki segja mömmu
ég lofa að vera góð. “
Á himninum blika stjörnurnai•
og hann brosir.
Guð milli stjaimanna.
Litla stúlkan sofnar
og á vængjum draumsins
svífur hún „heim“.
Hittir guð, sem beið
togar í langt skeggið og hlær
„þakka þér fyrir guð,
þú ert besti vinur minn.
Góði guð milli stjarnanna.“
Höfundurinn er húsmóðir og rithöfundur og
býr ó Syðri-Löngumýri í Húnavatnssýslu.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. APRÍL 1998 1 5