Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1999, Blaðsíða 3

LESBðK MORGLNBLAÐSEVS - VII.MVINÍ, LISTIR
10. TÖLUBLAÐ - 74. ÁRGANGUR
EFNI
FIAC
Á ári hverju eru haldnar 40 listkaupstefnur
í heiniinum, en FIAC, sem haldin er í París á
hausti hverju, er sú stærsta og þekktasta.
Þar var Bragi Ásgeirsson í manngrúanum
sem alltaf er á þessari kaupstefnu og sá
meðal annars verk eftir Picasso, Bracque og
Picabia og einnig eftir fjölda annarra
listamanna sem nær okkur eru í tímanum,
Erró þar á meðal.
Foringjar
í „Herliði Krists“ er heiti á grein eftir
Þórarin Björnsson. Tilefnið er að 2. janúar
sl. voru liðin 100 ár frá því séra Friðrik
Friðriksson stofnaði KFUM með um 60
unglingspiltum úr Dómkirkjusöfuðinum í
Reykjavík. En fleiri komu við sögu; málið
hafði átt sér aðdraganda og sú saga er
rakin hér.
Gagnrýnin fjarlægð
nefnist grein danshöfundarins Rui Horta.
Hann telur að krafa saintímans um að við
endurhæfum líkamann og færum hann bók-
staflega inn á mitt sviðið gefi dansinum
stórt tækifæri. Þar með sé dansskáldið kraf-
ið um að reyna að uppgötva hvað tilheyri
dansinum og hinni leikrænu andrá. Islenski
dansflokkurinn sýnir um þessar mundir tvö
verka höfundarins, Diving og Flat Space
Moving.
Trúin
er veigamikill þáttur í lífi Taflendinga, segir
Gísli Sigurðsson í siðustu minnispunktunum
frá Taflandi. Þar er m.a. vikið að því að hver
ungur maður helgar sig munklífi í nokkrar
vikur eða mánuði, en almenn trúariðkun er
ekki bara í musterunum, heldur úti á
gangtéttuin borganna. Sagt, er frá upphafi
myndunar ríkis og konungveldis í Taflandi
og persónudýrkuninni á konunginum sem
allstaðar blasir við.
FORSÍÐUMYNDIN er af útilistaverkinu Tré lífsins, sem sett hefur verið upp við nýja
heilsugæslustöS í Kópavogi. VerkiS tengist „heilsu" og „ræktun", það er
smíðað úr stóli og mólað með veðurþolinni málningu. Höfundar verksins
eru hjónin Baltasar og Kristjana Samper. Ljósmyndina tók Baltasar.
GREGOR LASCHEN
KOMA NOEMl
BALDUR ÓSKARSSON OG FRANZ GÍSLASON ÞVDDU
Að hálfu liðinn mars
í forleik sínum og inngangi
og rauðum ljóðasöng við lendur allar,
stóð dögum saman
kyrr og breytti um blóð
og bleikti’ í okkur skæra spegla sína,
svo skreiðist líf þitt loksins fram og brosir;
það fer á undan sunni og vetri, þeim
öðrum helftum hausts um ævi þína.
Þolinmæði, hin hljóðu bros og tímans gnóttir
að spegilbaki í þér -
slík ertu komin.
Gregor Laschen er þýzkt skáld, f. 1941, og hefur gefið út Ijóð og fjölda ritgerða um
bókmenntir. Um Noemí - (þ.e. hin yndislega), sjá Rutarbók í Gamla testamenti.
HORFT FRA
BRÚNNI
AÐ HÓPI
RABB
ALFIERI lögmaður var
að kynna vettvang
harmsögunnar sem var
verið að segja í Borgar-
leikhúsinu og gerðist
skammt sunnan við
gömlu Brooklynbrúna
milli Manhatian og
Langeyjar (Long Island). Hún fjallar um
tvo innflytjendur til Bandaríkjanna, en
hann benti á að hún hefði svosem líka get-
að verið goðsaga frá Sikiley og gerst fyrir
tvöþúsund árum.
Síðan sagði hann: En við erum hér í Red
Hook en ekki á Sikiley. Hvað var nú þetta?
Kannast ég ekki við þetta örnefni, Red
Hook?
Og þarna í Borgarleikhúsinu flaug mér í
hug hvað landaleit Karlsefnis fyrir þúsund
árum minnti á innflytjendurna tvo, ítölsku
bræðurna í leikriti Millers, Horft frá
brúnni. Heimamönnum mun hafa fundist á
sér troðið, hrifsað af þeim hið heilaga land,
rétt eins og Eddie Carbone í leikritinu sem
missti stjórn á sér þegar innflytjandinn
Rodolpho tók frá honum lífsblómið hans.
Og framhaldið hlaut að leiða til voðaverka.
Svona gerast goðsögurnar, reyndar ekki
bara á þúsund ára fresti, heldur öld eftir
öld og dag eftir dag.
En það eru fleiri líkingar sem koma í
hugann. Það er skemmst frá að segja að
lýsing Eiríks sögu rauða á Hópi minnir að
öllu leyti á New York.
Á liðnu hausti vorum við Hjalti sonar-
sonur minn komnir á vettvang til að leita
svars við spurningunni hvar lá beinast við
fyrir Karlsefni og Guðríði hans að setja sig
niður þegar þau voru komin inn í þetta
sjávarlón, en það er einmitt merking orðs-
ins Hóp.
Við ályktuðum að þægilegast hefði verið
að vera með skipin sem næst hafnarmynn-
inu, ósi stöðuvatnsins. Þó að höfnin sé góð
er hún svo stór að talsverður öldugangur
getur orðið þar og því hefur verið ákjósan-
legt að velja til landnáms fyi'stu litlu víkina
þegar inn í höfnina er komið. Hún heitir
Gowanus Bay og gengur skáhallt norðaust-
ur í Long Island austan við höfnina, svo að
þar er hið besta skipalægi, enda fjöldi af
bryggjum. Við þessa vík var fyrsta land-
námið í Brooklyn þar sem hollenskir
bændur settust að um 1636. Inn af víkinni
hefur verið votlendi, en það hafa Hollend-
ingar ekki sett fyrir sig heldur grafið þar
mikla skurði fyrir lítil skip líkt og í Am-
sterdam í heimalandinu. A þessu votlendi
hefðu verið góð skilyrði fyrir þá plöntu
sem íslensku landnemarnir kölluðu sjáifsá-
ið hveiti og óx í lægðum, en heitir nú
villirís. Þarna er einmitt miðja þess land-
svæðis þar sem sérstök hávaxin tegund
villiríssins vex.
Samkvæmt landlýsingu frá 17. öld hefur
þá verið þarna á Long Island mikill fjöldi
af ám og lækjum með alls konar fískum.
Það kemur vel heim við Eiríks sögu rauða
sem nefnir sérstaklega helga fiska, en
landnemarnir gerðu grafír þar sem flóðið
gekk hæst til þess að fiskamir yrðu þar
eftir þegai- út féll. Það er sérstaklega ein
tegund flatfíska, svonefnd vetrarflyðra,
sem þetta getur átt við. Og í landlýsing-
unni frá 17. öld er einmitt nefndur fiskur-
inn „Place“, vafalaust sama og plaice, orð
sem er komið úr latínu: platessa = flatfisk-
ur. Líka er sagt frá aborrum, silungi, álum
og skjaldbökum. Hins vegar er ekki
minnst á lax, enda er sjórinn þarna ekki
nógu svalur til þess að lax geti þrifíst, að
minnsta kosti eins og loftslag er nú. En all-
ar þessar ár og lækir hafa nú horfíð undir
malbik og steypu. Þarna voru líka á sautj-
ándu öld víðáttumiklir skógar áður en allt
var lagt undir byggingai- og götur og
sennilega hafa skógarnir náð langleiðina að
votlendinu, hvíteik og rauðeik, valhnot,
kastaníuhnot, hlynur, sedrusviður, birki og
beyki. Eiríks saga segir frá vínberjum sem
uxu þar sem holta kenndi, en á sautjándu
öld voru þar líka vínber stór og smá sam-
kvæmt landlýsingunni. í skógarjöðrum
hefur einmitt verið kjörlendi fyrir svoköll-
uð refaber, tegund af villta vínviðnum am-
eríska sem hefur allt fram á síðustu daga
verið notaður til víngerðar. Þarna ætti
hann að kunna mjög vel við sig og því má
líka bæta við að austast á Long Island er
nú heimsfrægt vínræktarsvæði Bandaríkj-
anna. Þá er sagt í Eiríks sögu að þarna var
mikill fjöldi dýra á skógi með öllu móti.
Mörg þeirra eru talin í sautjándu aldar
landlýsingunni, svo sem hjartardýr (líklega
Virginíuhirtir), birnir, úlfar, tófur, þvotta-
birnir og otrar. Auðvitað sést ekki lengur
tangur eða tetur af þessum villtu fnirn-
byggjum landsins, og varla mikið af fugl-
unum sem voru meðal annarra kalkúnar,
trönur, akurhænur, gæsir og endur. Og
þarna var allt krökkt og rautt af jarðar-
berjum og blómailminn lagði út á haf.
Svona hefur þetta eflaust líka verið á
dögum Þorfinns karlsefnis og Guðríðar en
til þess að skynja þessa paradís fortíðar-
innar verður maður að loka augunum og
helst taka fyiii’ nef og eyru á bryggjunum
stóru og í stórborgarumferðinni.
En víkjum nú aftur að þessu örnefni,
Red Hook, sem kom fyrir í leikriti Arthurs
Millers, Horft frá brúnni. Þetta er einmitt
heitið á nesinu fyrir norðan eða vestan vík-
ina litlu þar sem okkur sýndist hafa verið
svo tilvalið fyi'ir Karlsefni að reisa skála
sína. Miller nefnir að þar hafi Frankie Yale
verið klipptur nákvæmlega í tvennt með
vélbyssu og í grenndinni lærði höfðingi
bófanna A1 Capone sitt fag. Það var ekki
fyrr en eftir á sem okkur Hjalta vai- sagt
að enn væri varasamt að vera á vappi inn-
an um ýmsa þjóðflokka í Red Hook, enda
uggðum við ekki að okkur þarna í haust-
blíðunni. Svo gengum við fyrir endann á
víkinni. Samkvæmt Eiríks sögu voru sumir
skálar Jieirra Karlsefnismanna reistir við
vatnið, en aðrir fjær, ennfremur er sagt að
í bardaganum við Skrælingja hafi land-
nemarnir leitað upp með ánni. Skyldu þá
ekki sumir skálarnir einmitt hafa verið
nærri botni víkurinnar við árós sem þar
hefur verið, en hinir nær skógarjaðrinum
vestur undan þai' sem landið hækkar?
Þeim megin við víkina á nesinu Red Hook
hefur kannski verið hægara að hemja hálf-
villtan búsmalann. En hvorugu megin hef-
ur verið hættulaust fremur en á dögum
vélbyssunnar. Og hér lýkur þessari goð-
sögn um landnámsbæinn Hóp.
PÁLL BERGÞÓRSSON
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. MARZ 1999 3