Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1999, Blaðsíða 5

UNGIR drengir í KFUM í Danmörku í byrjun aldarinnar.
SÉRA Friðrik Friðriksson stofnaði KFUM í Reykjavík 2. janúar
1899. Áður hafði hann byrjað starf meðal íslenskra námsmanna í
Kaupmannahöfn og var það fyrsta starfsemin í nafni KFUM sem
eingöngu var ætluð íslendingum.
skil í kirkjulegri umræðu hér á landi og ver-
ið öðrum prófastsdæmum hvatning og fyrir-
mynd.
A héraðsfundinum sumarið 1891 flutti
séra Hjörleifur skeleggan íyrirlestur þar
sem hann benti meðal annars á lífsnauðsyn
þess að unnt yrði að vekja nýja andlega
hreyfingu innan safnaðanna. Hvatti hann
starfsbræður sína til að efla samvinnu og
bindast samtökum í því augnamiði að ráðast
af alefli gegn kristindóms-pukrinu þar sem
hver hokraði einn í sínu horni. Birtist fyrir-
lesturinn í Sameiningunni haustið 1891 en
um líkt leyti hóf Kirkjublaðið göngu sína
undir forystu Þórhalls Bjarnarsonar presta-
skólakennara. Þar með var loks kominn op-
inn innlendur vettvangur til trúarlegra skoð-
anaskipta í landinu. Sofandahættinum í
kirkjunni og hinu trúarlega pukri hafði verið
sagt stríð á hendur.
Fermingin - útskrift
úr kirkjunni?
Ekki leið á löngu uns
séra Hjörleifur kvaddi
sér hljóðs í blaði Þórhalls
til að svara því „hvað
gjöra [ætti] frekar. en
gjört hefir verið og enn
er gjört til þess að krist-
indóms uppfræðingin
geti borið varanlega og
blessunarríka ávexti“.
Eftir að hafa rætt um
hlutverk skólanna,
kennaranna, heimilanna
og prestanna kemst
Hjörleifur að þeirri nið-
urstöðu að það sé eitt
helsta „þjóðmein“ kirkj-
unnar að hún geri ekkert
fyrh* hina fermdu. Þar sé
íslenska kirkjan ein á
báti meðal lútherskra
kirkna því yfir 4.000
kristileg unglingafélög
séu þegar starfandi vítt
og breitt á erlendri
grund; „vorir tímar
heimta verklegar fram-
kvæmdir, verklega starf-
semi, elju og áhuga“
áréttar Hjörleifur í nið-
urlagi greinar sinnar og
hvetur menn til að hraða
sér að leita hinna „týndu
sona“.
Stuttu síðar birtist
einnig í Kirkjublaðinu
fyrirlestur Hjörleifs:
„Hvað eigum vjer að
gjöra fyrir hina fermdu?“ sem hann flutti á
Höskuldsstöðum haustið 1891. Þar kveður
Hjörleifur ekki síður fast að orði og segir að
fermingin sé í reynd nánast útskrift úr kirkj-
unni. Til að snúa þeirri óheillaþróun við telur
Hjörleifur að stofna þurfi kristileg unglinga-
félög, helst í hverju einasta prestakalli lands-
ins og ætti félagsskapurinn að vera lögbund-
inn „en bróðurkærleikurinn og elskan til
guðsorðs ætti þó fyrst og síðast að vera lög-
mál hans“. Þykir Hjörleifi eðlilegt að kirkj-
urnar hýsi unglingafélögin að öllu jöfnu en
telur brýnt að ofnar verði settir í kirkjumar
svo hægt sé að kynda þær ef þörf er á!
Allt of „múðins" eða nytsamt
„lífgunarmeðal"?
Ekki kunnu allir að meta hinn mikla áhuga
séra Hjörleifs á kristilegum unglingafélög-
um og sá einn af eldri og virtain prestum
landsins, séra Þórarinn Böðvarsson prófast-
ur í Kjalarnesþingi, ástæðu til að gera at-
hugasemdir við málflutning Hjörleifs. Að
vísu vildi Þórarinn stuðla að sunnudagaskól-
um og almennum biblíulestri eins og Hjör-
leifur en verulegar efasemdir hafði hann um
unglingafélögin. Taldi hann margt á móti því
að slík félög gætu þrifist hér á landi og gaf í
skyn að sum slík félög erlendis hefðu „það
eigi aptast í reglum sínum, að trúa ekki á
neinn Guð“ og bætti síðan við í lok gi*einar
sinnar:
„Jeg segi það með lifandi sannfæringu; oss
er ekki eins áríðandi að gjöra neitt nýtt,
hversu „móðins“ sem það kann að vera í öðr-
um löndum, eins og hitt, að gjöra með sívax-
andi alúð og árvekni það sem vjer höfum
gjört og kirkja vor krefst af oss, bæði kenni-
mönnum og alþýðumönnum.“
Viðbrögð Þórarins höfðu án efa letjandi
áhrif á framgang hugmyndarinnar um kristi-
leg unglingafélög hérlendis en Þórhallur
Bjarnarson, ritstjóri Kirkjublaðsins, tók
skrif Hjörleifs sem áskonm um að kynna sér
málið nánar og gaf fyrirheit um að hann
myndi afla upplýsinga um starfsemi slíki*a
félaga á Norðurlöndunum. Sjálfur lét Hjör-
leifur ekki deigan síga þótt á móti blési.
Hann hreyfði málinu á fundi hjá Húnvetn-
ingum í júní 1892 og sendi Kirkjublaðinu
svargrein við aðfinnslum Þórarins.
Enn skrifaði Hjörleifur ítarlega um kristi-
leg unglingafélög í febrúarblað Kirkjublaðs-
ins næsta ár og var nú betur vopnum búinn
en áður. Þórhallur Bjarnarson hafði sett sig í
samband við A. Chr. Hall í Noregi og fengið
hjá honum félagsblöð og annað lesefni um
starfsemi KFUM og KFUK. Síðan sendi
Þórhallur pakkann norður í Húnavatnssýslu
og byggir Hjörleifur grein sína í Kii-kjublað-
inu á þeim gögnum sem bárust honum að
sunnan. Gerir hann skilmerkilega grein fyrir
sögu og starfsaðferðum unglingafélaganna
og bendir á að þrátt fyrir allar hrakspár hafi
félasskapurinn „magnazt, eins og súrdegið
(Matt. 13.33) og orðið að lífgunarmeðali í
kristilegri kirkju."
Að lokum hvetur Hjörleifur lesendur
Kirkjublaðsins til að hrinda ekki málefninu
frá sér og bendir á að Þórhallur hafi látið
kveðju frá Islandi berast inn á aðalfund fé-
laganna í Noregi sumarið 1892 og samþykkti
þingheimur einróma að senda Islendingum
kveðju á móti. „Jeg skil það svo,“ bætir
Hjörleifur við, „að þingheimurinn hafi með
því gjört ráð fyrir að á eptir kveðju voití, er
flutt var á þessum stað, mund[u] koma verk-
legar og blessunarf[u]llar framkvæmdir, er
sýni að vjer sjeum ekki einungis með að
kveðjum, heldur með lífi og sál.“
Fyrsta KFUM-félag ú íslandi!
Þótt sjá megi af framansögðu að séra
Hjörleif Einarsson skorti hvorki rök né eld-
legan áhuga reyndist honum róðurinn þung-
ur að fá menn til að kaupa hugmynd sína um
kristileg unglingafélög. Leið nú nokkur tími
að lítið var ritað um málið annað en það sem
Friðrik Friðriksson ritaði í Kirkjublaðið í
ágúst 1895. Einhverjar tilraunir segist Hjör-
leifur þó hafa gert til að koma áhugamáli
sínu á rekspöl í prestakalli sínu en án árang-
urs. Það var fyrst með því að fara krókaleiðir
sem honum tókst að koma málinu á fram-
kvæmdastig vorið 1897. Honum hafði árinu
áður hugkvæmst „að koma á fjelagi, sem
ekki væri svo hræðilegt í augum manna sem
nafnið „kristilegt unglingafjelag.",, Hér átti
Hjörleifur við bindindisfélagið sem hann
stofnaði í Undirfellssókn á sumardaginn
fyi-sta 1896, en félagið hafði meðal annai*s á
stefnuskrá „að glæða og efla fjelagsanda í
sveitinni“.
Innan bindindisfélagsins skapaði Hjörleif-
ur sér svigrúm til að stofna bæði söngfélag
og lestrarfélag og í fyllingu tímans einnig
ki’istilegt unglingafélag. Það gerði hann á ár-
safmæli bindindisfélagsins á sumardaginn
fyrsta 1897 sem bar upp á fimmtudaginn 22.
apríl. Var stofnunar félagsins fljótlega getið í
nokkrum KFUM-blöðum erlendis, þar á
meðal í málgagni Heimssambands KFUM
og Mánaðarblaði KFUM í Kaupmannahöfn.
Samkvæmt Hjörleifi Einarssyni tóku 19 af
42 meðlimum bindindisfélagsins þátt í stofn-
un kristilega unglingafélagsins, þar af sex á
aldrinum tólf til fjórtán ára, sex frá fermingu
til tvítugs og sjö þaðan af eldri. Þriggja
manna stjórn virðist hafa verið mynduð í
upphafi og allt bendii* til að félagið hafi verið
opið bæði piltum og stúlkum eins og algeng-
ast var í KFUM og KFUK í Noregi og hjá
Vestur-íslendingum;
Fundarfoi*mið var einfalt í upphafi ef
marka má orð séra Hjörleifs: „Fundurinn á
að byrja með að syngja vers, - síðan bæn - þá
biflíutími, svo bæn og vers sungið. Meira er
nú ekki hugsað að geta gjört sem stendur."
Oft var þó eitthvert efni til fróðleiks og
skemmtunar á fundum félagsins, ekki síst
blandað efni úr erlendum KFUM-blöðum og
stöku fyrirlestrar. Lifði félag þetta misfjör-
miklu lífi í nærri tíu ár og var um aldamótin
síðustu jafnan talið fyrsti félagsvísir KFUM
á Islandi.
islensk KFUM-deild
■ Kaupmannahöfn
Ekki verður svo skilist við þennan pistil að
Friðriks Friðrikssonai* verði ekki getið lítil-
lega. Fyi*stu kynni hans af KFUM hófust
haustið 1894 og strax árið 1895 vai* hann orð-
inn ötull liðsmaður unglingadeildar KFUM í
Kaupmannahöfn. Þótt bent hafi verið á að
Friðrik var hvorki sá fyrsti sem stofnaði
KFUM á íslandi né sá fyrsti sem kynntist
félaginu erlendis þá var hann engu að síður
óumdeilanlega sá sem grundvallaði starf
KFUM á Islandi til frambúðar og jafnframt
sá fyrsti sem hleypti af stokkunum KFUM-
starfi sem eingöngu var ætlað íslendingum.
Laugardaginn 1. ágúst 1896 boðaði Frið-
rik Friðriksson nítján íslenska iðnaðarmenn
til fundar við sig og var erindið að athuga
möguleika á stofnun íslenskrar deildar innan
KFUM í Kaupmannahöfn. Samkvæmt heim-
ildum munu alls sextán iðnaðarmenn hafa
þekkst fundarboð Friðriks og í lok fundarins
kváðust ekki fæiri en tíu þeirra reiðubúnir
að taka þátt í starfi fyrirhugaðrar deildar, en
nokkrir stúdentar tengdust einnig fljótlega
starfi deildarinnar.
I fyrstu stjórn íslensku KFUM-deildar-
innar í Kaupmannahöfn áttu sæti þeir Frið-
rik Friðriksson, Guðbjartur Þórðarson klæð-
skeri og Haraldur Þórarinsson stud. mag.
Vitað er um flesta þeirra sem tóku þátt í
starfi deildarinnar, en í hópi þeirra má nefna
þá Gísla Skúlason, síðar prófast í Amespró-
fastsdæmi og Einar Jónsson, síðar mynd-
höggvmra. Þrjá úr deildinni valdi Friðrik
seinna í fyrstu stjóm KFUM í Reykjavík.
Voru það þeir Guðmundur Gamalíelsson
bókbindari, Stefán Eiríksson tréskurðar-
maður og Knud Zimsen, síðar borgarstjóri í
Reykjavík.
I ágúst 1897 hélt Friðrik loks heim til ís-
lands til að vinna þar að stofnun KFUM eftir
að hafa fengið hvatningu frá Þórhalli Bjam-
arsyni þar að lútandi. En áður en hann ýtti
úr vör frá Kaupmannahöfn fól hann umsjón
íslensku KFUM-deildarinnar í hendur Knud
Zimsens. Lifði deildin fram undir sumar
1899 og voru fundir jafnan auglýstir í mán-
aðarblaði KFUM í Kaupmannahöfn.
Höfundur er guðfræðingur og vinnur oð ritun sögu
KFUMogKFUKMOOór.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. MARZ 1999 5