Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1999, Blaðsíða 14

MOÐIR FEMINISMANS
SIMONE DE BEAUVOIR
í bóklestur. Faðir hennar á að hafa sagt við
hana að hún væri telpa með karlmannsheila.
Góður námsárangur tryggði henni setu í
mestu úrvals menntastofnun Frakklands.
Gegn vilja strangtrúaðrar móður sinna lagði
hún sturid á heimspeki. Henni tókst að ljúka
háskólanámi sínu á skemmri tíma en flestir
og var næst hæst í sínum árgangi, á eftir Je-
an Paul Sartre, sem þreytti prófið annað árið
í röð. Beauvoir tók fljótt eftir Sartre sem var
smávaxinn, hirðulaus til fara og tileygður, en
heillaði alla í kringum sig með leiftrandi
greind. Beauvoir hafði sjálf getið sér orð fyrir
að vera skarpasti neminn í deildinni. Skóla-
bróðir hennar gaf henni viðurnefnið „Castor“
(,,bifur“) vegna þess að hún var sívinnandi
eins og bifurinn og það festist við hana.
Sartre og Castor
Þar kom að kynni og ástir tókust með Sar-
tre og Castor, eins og þau nefndu hvort ann-
að. Beauvoir sá strax að Satre væri sálufélag-
inn sem hana hafði dreymt um. Þau gerðu
snemma með sér samning um að hvort þeirra
viðhéldi frelsi sínu í sambandi þeirra. Fram-
an af nýtti Sartre sér þetta frelsi sitt meir en
Beauvoir, en brátt kom að því að hún fékk
sér líka aðra elskhuga til lengri eða skemmri
tíma. I röskan áratug átti hún í sambandi við
bandarískan rithöfund, Nelson Algren, og
segir hún að þar hafí hún fundið „ástríðu lífs
síns“. Hinn fjallmyndarlegi Algren kynnti
henni bandaríska menningu sem hún fylgdist
grannt með eftir það. Staða kvenna í Banda-
ríkjunum á árunum kringum 1950 gerði hana
að eigin sögn mun meðvitaðri um kjör
kvenna. Kynþáttahatur sem hún varð vitni að
vestanhafs gerði hana ennfremur næmari á
hliðstæður í stöðu kvenna og annarra minni-
hlutahópa. Kúgaðir hópar lenda í þeirri stöðu
í menningunni að vera framandlegir, eða þeir
verða „hinir“ eins og hún skilgreinir það.
Þessir „hinir“ og „hitt kynið“ eru ólík „okk-
ur“ og ógna, og því verður að halda þeim
niðri.
Þótt Beauvoir hafi komist næst því að
hefja hefðbundna sambúð með Algren treysti
hún sér ekki til að flytja til Bandaríkjanna.
Líf hennar og starf áttu sér rætur í París.
Hún vildi heldur ekki fórna fræðilegu sam-
starfí og þátttöku í opinberu lífi með Sartre.
Sartre var „maðurinn í lífi hennar" og sam-
band þeirra mesta lán lífsins að hennar sögn.
Það kom ekki til greina fyrir þau að eignast
börn eða stofna heimili. Hvorugt kærði sig
um það því borgaralegt lífsmynstur hefði
staðið í vegi fyrir að þau gætu sinnt hugðar-
efnum sínum. Eins og til að innsigla þetta
sérstæða sambandsform þéruðust þau alla
ævi. Þau bjuggu lengst af í eigin herbergjum
á sama hóteli, og það var ekki fyrr en seint og
um síðir sem þau fengu sér hvort sína íbúð-
ina. Þau kenndu bæði heimspeki við mennta-
og háskóla, en sinntu einnig skriftum. Þegar
þau hófu að gefa út bækur gátu þau hætt
kennslunni og helgað sig ritstörfum. Þau
höfðu það fyrir sið að hittast á kaffihúsum og
Simone de Beauvoir fæddist í París árið
1908 inn í hástéttarfjölskyldu sem á ættir að
rekja langt aftur í aldir. Faðir hennar missti
aleiguna þegar hún var ung og eftir það bjó
fjölskyldan við þröngan kost. Foreldrar
hennar reyndu samt að viðhalda reisn sinni
og stéttarvitund, sem fól m.a. í sér að dætr-
um bæri að greiða heimanmund. Þar eð ein-
sýnt var að faðir hennar gat það ekki, varð
snemma ljóst að hún og yngri systir hennar
myndu ekki geta gifst og væri því nauðugur
einn kostur að menntast. Jafnvel þótt
Beauvoir hafi hafíð sig upp yfir flestar
strangar hefðir stéttar sinnar, sagði hún sjálf
síðar að það hafi ekki komið til greina að gift-
ast því enginn var heimanmundurinn. Þær
systur urðu að geta séð fyrir sér sjálfar og
foreldrar þeirra reyndu að veita þeim bestu
mögulega menntun í kaþólskum kvennaskól-
um. Simone var framan af æsku sinni vinafá
sökum skuggans sem stéttarfall fjölskyld-
unnar brá á líf hennar, en hún sótti sér fróun
BEAUVOIR og Nelson Algren, bandarískur
elskhugi hennar um tíma.
BEAUVOIR og Sartre niðursokkin í vinnu 1966.
EFTIR SIGRÍÐI ÞORGEIRSDÓTTUR
„Telpan með karlmannsheila"
BEAUVOIR og Sartre 1938.
Megininntak „Hins kynsins" felst í gagnrýni Beauvoir
á viðteknum hugmyndum um hlutverk og stöðu kvenna.
Fleygasta setning bókarinnar er sú að maður „fæðist
ekki kona, heldur verði kona". Beauvoir vildi afhjúpa
þá sögulegu og menningarlegu þætti sem móta
kynferði og kynhlutverk.
Aþessu ári eru liðin 50 ár
síðan bók Simone de
Beauvoir (1908-1986),
„Hitt kynið“ („Le Deux-
ieme Sexe“), kom út í
París. Þegar litið er yfir
20. öldina er óhætt að
segja að „Hitt kynið“ sé
ein þeirra bóka sem hafi sett mark sitt á öld-
ina enda olli hún straumhvörfum í kvenna-
baráttunni. Með rannsókn sinni á stöðu
kvenna kom Beauvoir hinni svokölluðu
. „annarri bylgju" femínismans af stað. Hún er
af þeim sökum oft talin „móðir femínismans".
I augum almennings hefur Beauvoir alla tíð
verið umdeild. Lífshlaup hennar vakti ýmist
aðdáun eða fyrirlitningu. „Beauvoir og Sartre
voru nú eitthvað klikkuð,“ sagði virðuleg
eldri frú við mig á dögunum og var sem setti
hroll að henni við tilhugsunina um þau.
Klikkun þeirra vakti engu að síður aðdáun
margra sem reyndu að líkja eftir sambandi
þeirra og lifa og velja í frelsi samkvæmt slag-
orðum tilvistarspekinnar.
Innan femínismans hafa verið skiptar
skoðanir um fræðileg viðhorf Beauvoir til
kvenna og kvenfrelsis. Við gröf Beauvoir í
apríl 1986 lét franski heimspekingurinn
Elisabeth Badinter þau orð falla að konur
ættu henni allt að þakka. Sumir femínistar
telja Beauvoir hins vegar vera hina „vondu
móður“ femínismans vegna þess að hún hafi
gert lítið úr móðurhlutverkinu. Allir eru hins
vegar sammála um sprengikraft Hins kyns-
ins, sem var ein fyrsta viðamikla tilraunin á
þessari öld til að lýsa stöðu kvenna í sögulegu
og félagslegu ljósi. Bókin fékk í fyrstu óblíðar
viðtökur í heimalandi höfundarins og var m.a.
sett á lista kaþólsku kirkjunnar yfir bannaðar
' bækur. Með tilkomu ensku þýðingarinnar
sem kom út árið 1953 í Bandaríkjunum barst
hróður Beauvoir fljótt út og hefur bókin síð-
an selst í milljónum eintaka. Síðustu áratugi
ævinar helgaði Beauvoir sig í auknum mæli
kvennabaráttu. Þegar hún skrifaði „Hitt kyn-
ið“ hafði hún hins vegar ekki skipulagða
kvennahreyfingu að baki sér. Hún var ein á
báti að fást við spuminguna um konur. Fram
að þeim tíma hafði hún einkum fengist við að
skrifa skáldsögur og sögur sem sóttu efni í
ævi hennar sjálfrar. Hún vildi dýpka
sjálfskönnun sína og komst þá að raun um að
sú staðreynd að hún væri kona skipti sköpum
fyrir hana og því ákvað hún að skrifa „Hitt
kynið“.
SIMONE de Beauvoir á yngri árum.
SIMONE de Beauvoir fyrir miðju í góðra vina hópi á kaffihúsi í París. Lengst til hægri er
sambýiismaður hennar og sálufélagi, heimspekingurinn Jean-Paul Sartre.
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. MARZ 1999