Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1999, Blaðsíða 16

GOÐ SKALD VERÐA
TUNGUMÁLIÐ SJÁLFT
Vilborg Dagbjartsdóttir
skóld lætur í fyrsta sinni
uppi þó skoðun sína í
samtali hennar og
ÞORVARÐAR
HJÁLMARSSONAR að
ákveðið 1 óð eftir T.S. Eliot
í sænskri Dýðingu hafi haft
grundva lar 'St d’ 00 c *
íslensk ská d sem helst
stuðluðu að því að Ijóð-
formið breyttist.
Það er sólbráð á götum Reykja-
víkur þegar ég kveð dyra hjá
Vilborgu Dagbjartsdóttur. Eftir
kaldan vetur er sólin aftur tekin
til við að ylja okkur hér úti við
ysta haf og dagarnir lengjast
óðum. Vetur er á förum og betri
tíð í vændum. Og Vilborg er
sumarkona:
„Eg á afmæli 18. júlí og mér þykir ákaflega
vænt um þann mánuð. Eg heiti Vilborg eins
'og ömmusystir mín og föðursystir. Við áttum
sama afmælisdag og hún hét Vilborg Júlíana
og mér þykir hálfgerð synd að heita ekki Júlí-
ana líka,“ segir Vilborg glettnislega og heldur
áfram: „Ég á litla bók sem heitir Júlíana sem
ég nota til að gera uppköst að Ijóðunum mín-
um í og passa það alltaf vel að júlí líði ekki án
þess að ég skrifí eitthvað í Júlíönu!"
A borðinu fyrir framan okkur liggur ljóða-
bók.
„I sumar fór ég niður í bæ á afmælisdaginn
minn og brá mér í bókabúð og keypti Birth-
day Letters eftir Ted Hughes handa mér í af-
mælisgjöf. Að því búnu fór ég inná Hótel
Borg, keypti mér gott kaffí og fínasta koníak,
kom mér vel fyrir og byrjaði að lesa í bókinni.
Ég held að ég skrökvi engu þegar ég segi að
það líði ekki dagur án þess að ég gluggi í bók-
fína. Hún er stórkostleg og hefur haft sterk
áhrif á mig. Höfundinum skipa ég á bekk með
T.S. Eliot. Mér hefur fundist margt af því sem
er nýtt ekki höfða til mín, ég er alltaf að lesa
eldri bækur og klassíkina. En þama kom ný
bók sem opnaði mér nýja heima. Þetta er svo
hreinskilið og djúphugsað verk, unnið af
miklu listfengi. Vissulega þarf ég að hafa svo-
lítið íyrir því að ná ljóðmálinu, tungumálið er
þungt og geymir ótal vísanir sem ég þarf að
leita að, en ég hef gaman af því. Þegar Ted
Hughes lést skömmu síðar þá varð mér hverft
við eins og ég hefði misst náinn vin. Sorgbitin
fór ég aftur inná Hótel Borg og keypti kaffí
og koníak, kom mér fyrir í skuggsælu horni
og hugsaði um hann og sá mikið eftir honum.
Bókin er mikið uppgjör þar sem hann lýsir lífi
sínu með skáldkonunni Sylvíu Plath. Það er
'merkilegt fyrir konu að lesa þetta og mér
fannst hann vera að skrifa mér þessi bréf líka.
Kannski öllum konum! Hann hafði legið undir
miklu ámæli fyrir að svíkja Sylvíu konu sína í
tryggðum en hann hlífir sjálfum sér ekki,
heldur ekki henni eða okkur!“
Vilborg á að baki glæsilegan feril sem ljóð-
skáld og ekki er hún síðri sem ritgerðahöf-
undur og þýðandi. Ég minnist bráðskemmti-
legrar ritgerðar um Söknuð eftir Jóhann
Jónsson, þar sem hún nálgast viðfangsefnið
frá óvæntu sjónarhorni.
„Ég les alltaf Eliot, og hef gert frá því að ég
var 23 ára gömul og dvaldist árlangt í
j'ikotlandi. Þar var ég við nám í ensku og
kynntist verkum Eliots á frummálinu. Síðar
bjó ég um skeið í Danmörku og las dönsku.
Þetta gerði ég til að búa mig sem best undir
kennarastarfið sem hefur verið mitt aðalstarf
Morgunblaðið/Golli
VILBORG Dagbjartsdóttir er aðdáandi enska skáldsins T.S. Eliots og nú hrífst hún mikið af landa hans, Ted Hughes.
í 44 ár. En þó ég geti lesið verkin á frummál-
inu er gaman að lesa þýðingar á ljóðum, fá
ljóðin á fleiri málum. Ég hef líka fengist við
upplestur og þá verður maður að kafa inní
ljóðið, kryfja hvert orð. Þetta gerir maður
ekki þegar maður les einn með sjálfum sér,
það er mikil vinna að brjóta ljóð til mergjar.
Þýðingar á Ijóðum eru krefjandi á sama hátt,
þá tekst maður á við efnið, reynir að skilja
það til hiítar og vinnur sig niður í botn. Þetta
verður ástríða og á eftir verð ég alltaf tóm.
Þessi aðferð við að umskapa er svo mikil
reynsla! Þar sem ég vinn aðallega með börn-
um get ég ekki rætt svona hluti við þau, en
með því að lesa ljóðin svona þó ég sé ein, þá er
þetta eins og að hafa marga til að ræða við.
Kennarar og rithöfundar eiga það sameigin-
legt að vera oft einmana við vinnu sína. Bæði
störfin eru þess eðlis!“
Vilborg bregður sér andartak frá og kemur
aftur með bók í hendi: „Ég er héma með
sænskar þýðingar á ljóðum T.S. Eliots sem
komu út á bók árið 1948. Þetta eru helstu ljóð
hans, þýdd af ýmsum kunnum höfundum,
Ronald Bottrall og Gunnar Ekelöf sáu um út-
gáfuna. Höfundarnir sem þýða ljóðin eru Erik
Blomberg, Karin Boye, Johannes Edfelt,
Gunnar Ekelöf, Erik Lindegren, Artur Lund-
kvist, Erik Mesterton, Karl Venneberg og
Anders Osterling. Þetta er bókin sem Steinn
Steinarr og Jón úr Vör lásu! Einmitt þessi
bók hafði svo mikil áhrif á íslensku skáldin,
þetta er bókin sem kom með módernismann
til íslands! Ég hef aldrei sagt frá þessu áður
en ég er þess fullviss að þessi bók hefur haft
feiknaleg áhrif á íslenska ljóðlist. Mér þykir
ákaflega vænt um þessar þýðingar. Atóm-
skáldin lásu öll þessa bók og ég er viss um að
til dæmis þessi þýðing hér á þessu þekkta
kvæði hefur haft mikil áhrif á ljóðagerð
þeirra!
Döden Genom Vatten
Phlebas feniciem, död sedan Qorton dar,
glömde másarans skrik, och havets tunga dyning,
och vinst och fórlust.
En djuphavsström
sög viskande köttet av hans ben. Nár han steg och sjönk,
levede han om igen sin mogna álder och ungdom,
tills han drogs in í virveln.
Hedning eller jude,
du som vrider ratten och vánder dig mot vinden,
minns Phlebas, som en gáng var högrest och vacker som du.
Ég er enn í fullu starfi sem kennari þó ég
sé að verða 69 ára gömul og ég hef stundum
sagt að ég ætli að þrjóskast við og hætta ekki
að kenna fyrren árið 2000. Þegar maður eldist
líður tíminn hraðar en um leið verður maður
seinlátari og vandvirkari. Kennsla er skap-
andi starf og það er talsverður skyldleiki með
kennslu og ritstörfum. Ég hef líka fengist við
að þýða bækur fyrir börn og það er tímafrek
vinna. I sumar fór allt fríið mitt í að þýða
seinni hluta verks sem ekki er af verri endan-
um. Ég var haldin lotningu, hrædd við að
þýða þetta enda um endursögn á sjálfri Biblí-
unni að ræða. Bókin kemur út í vor og heitir
Ríki Guðs. Ég skilaði þýðingunni af mér í
október og það hefur verið frekar lítill tími
sem ég hef haft fyrir sjálfa mig, minni en ég
hefði viljað af því að mér finnst gaman að geta
tekið mér tíma til að lesa og hugsa, kafa inní
sjálfa mig og þurfa ekki að vera í hálfgerðri
angist og tímaþröng. Ég lifi og hrærist í bók-
um alla daga og þó ég hafi reynt að vera góð-
ur kommúnisti, þá hef ég alltaf fundið návist
Guðs. Foreldrar mínir og afar og ömmur ef-
uðust ekki um tilvist Guðs! Hann var hluti af
heiminum en ekki horfinn á braut eins og
núna. Guð var staðreynd í lífi fólks hér áður
fyrr.“
En hvaða höfundum skyldi Vilborg hafa
mestar mætur á?
„Það eru margir höfundar sem hafa haft
mikil áhrif á mig. Ég les Georg Trakl mikið,
aðallega á dönsku og sænsku. Jóhann Jónsson
og Jóhann Sigurjónsson hafa án nokkurs vafa
þekkt ljóð hans og fleiri íslensk skáld hafa
sótt ýmislegt til hans. Edith Södergran og
Önnu Akhmatovu les ég líka mikið en það eru
þó þeir Eliot og Trakl sem standa hjarta mínu
næst. Það sem einkennir þá er þessi djúpa til-
finning, sterka og hreina sem þeim tekst að
skila á persónulegan og hnitmiðaðan listræn-
an hátt svo að engir gera betur. Og það er
hægt að lesa Eliot eins og Ijóðaflokkinn Fjóra
Kvartetta, á sama hátt og maður hlustar á
tónlist. Orðin segja ekki bara eitt, heldur allt
eins og tónverk. Maður skynjar að það opnast
víðáttur og einhvern veginn finnur maður
alltaf eitthvað nýtt. Verður aldrei þurrausinn
eða leiður á að lesa hann:
Other echoes
Inhabit the garden. Shall we follow?
Quick, said the bird, find them, find them.
Go, go, go, said the bird: human kind
Cannot bear very much reality.
Þarna talar höfundurinn eiginlega fuglamál
eða öllu heldur líkir með orðum eftir tísti
fugla. Það er ekki hægt að þýða þetta, tungu-
málið er á svo mörgum plönum í einu. Góð
skáld verða tungumálið sjálft! Það sem ljóð-
skáldið færir sínu eigin tungumáli er ekki
hægt að þýða.“
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. MARZ 1999