Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1999, Blaðsíða 13

eiginmannsins, en samskonar hrösun af
hálfu eiginkonu dugar körlum ef þeir sækja
um skilnað.
23
Um líf Taílendinga og taílenzkt þjóðfélag
verður ekki fjallað án þess að trúarbrögðin
komi við sögu; svo snar þáttur eru þau í lífi
hvers manns. Þetta má sjá jafnvel á fjölfar-
inni götu þar sem nokkrir hressir unglingar
ganga framhjá einum af þessum algengu
bænastöðum; eins konar ör-musteri á mann-
hæðarháum stalli. Allt í einu biður einn úr
hópnum hina að bíða á meðan hann bregður
sér á kné fyrir framan bænastaðinn. Hann
hristir ílát með nokkrum grönnum pinnum,
velur einn og kveikir á honum um leið og
hann handfjallar bænaband. Að skammri
stund liðinni hefur hann lokið sinni bæna-
gjörð og hópurinn heldur áfram.
Theravana-búddisminn í Taílandi er með
ívafi af brahmatrú frá eldri tíma, ásamt með
andatní sem er kapítuli út af fyrir sig. Þessi
búddismi er afar mild trúarbrögð; það er
ekkert auga fyrir auga og tönn fyrir tönn og
ekkert refsingaofstæki, byggt á trúarbókum,
ekkert tal um villutrú og villutrúarhunda.
Taílendingar eru lausir við ofstæki og trúar-
lega þröngsýni og önnur trúarbrögð fá að
vera í friði. Stærsti minnihlutahópurinn er
þó nokkuð stór; 2 milljónir múslíma, sem
hafa byggt í landinu 2 þúsund moskur. Önn-
ur trúarbrögð, kristni þar á meðal, aðhyllist
aðeins 1% þjóðarinnar. Kristniboð var reynt
í Taílandi á 16. og 17. öld, en næstum án ár-
angurs.
Fyrir utan hina hefðbundnu búddati-ú er
átrúnaður á yfirnáttúrlega hluti snar þáttur í
trú og í daglegu lífi Taflendinga. Sumt af því
er komið aftan úr grárri forneskju. Umfram
allt er þetta andatrú; einnig trú á verndar-
gripi, tattóveringar og fleira. Sagt er að phi,
eða húsandar, séu margfalt fleiri en íbúar
landsins og þá verður sífellt að blíðka með
blómum og jafnvel með matargjöfum. Fyrir
þær fórnir eru byggð örlítil andahús, sem
standa á súlu í nánd við hvert heimili. Nátt-
úruandar geta verið varasamir; sérstaklega
kvenkyns andi, sem býr um sig í banana-
plöntum og tælir unga menn. Slæmir andar
eru yfirleitt kvenkyns. Ef veikindi verða á
heimili eða önnur óáran getur reynzt nauð-
synlegt að leita til fjölkunnugra og spyrja
andann hvað ami að. Þessi hliðargrein í taí-
lenzkum trúarbrögðum á sér þó ekki stoð í
kenningum Búdda.
24
I fyrstu skímu dagsins má sjá ungan mann í
appelsínugulum munkakufli ganga virðulega
eftir íbúðargötu með skál í hendi. Fólk bíður
hans með eitthvert lítilræði af hrísgrjónum
og öðru matarkyns og lætur í skálina. Ekki
segir þessi ungi munkur neitt og ekki þakkar
hann fyrir, enda er hann að gera fólkinu
greiða samkvæmt búddískri kenningu; hann
er að skapa þeim skilyrði til að láta eitthvað
af hendi rakna og vegna þess arna fæðist
gjafarinn sem þroskaðri vera í næsta lífi.
Hann hefur unnið sér inn prik. Þannig hafa
menn gengið með ölmususkálina meðfram
mannabústöðum í Taflandi í 2000 ár.
Sumir segja að búddismi sé fremur heim-
speki en trúarbrögð, en hvort sem hann er
má slá því fóstu, að þetta lífsviðhorf hefur
framar öðru mótað þjóðarsál og viðmót Taí-
lendinga; auðmýktina sem til að mynda birt-
ist í því hvernig þeir heilsa með lófana saman
á brjósti sér og lúta um leið höfði.
Uppruna búddisma má rekja til Gautama
Búdda sem uppi var í Indlandi á 6. öld f. Kr.
Hann var prins, fæddur til auðæfa og munað-
ar, en varð einhvern tíma gengið út á meðal
fólksins og rann svo til rifja fátækt þess og
þjáningar, að hann afsalaði sér tign og auði
og mótaði kenningu um það hvemig fólk get-
ur losnað við allar langanir, en það var að
mati hans forsendan fyrir því að hægt væri
að frelsast undan ánauð endurfæðinga og öðl-
ast nirvana, upjilýsta stöðu hins eilífa friðar.
Hlutverk munka er geysilega þýðingar-
mikið í þessu trúarsamfélagi. Það er heilög
skylda að hver einasti ungur maður lætur
krúnuraka sig, klæðist munkakufli og býr í
klaustri einhvern tíma. Það getur skemmst
verið vika, oftar þó hálft ár, eða jafnvel allt
lífíð. Það er hefð að menn fá lausn úr opin-
berum störfum til þess að þjóna í munklífi og
fyrirtæki verða að sjá á eftir starfsmönnum
sínum þangað tíma og tíma og ekki tíðkast
að draga af þeim laun á meðan.
I landinu eru hvorki meira né minna en 28
þúsund munkaklaustur, eða wat eins og þau
heita. Þar era 300 þúsund munkar ýmist við
þögla íhugun, að hjálpa samborgurum sínum
að vinna sér inn prik hjá almættinu, eða þá
að þeir predika hinar 2500 ára gömlu kenn-
ingar Búdda.
TVEIR PÚKAR
EFTIR BALDUR INGÓLFSSON
Iðulega kemur það fyrir að vitnað er, í ræðu
eða riti, í „púkunn á fjósbitanum“ og látið
eins og allir viti deili á honum. Á því vill þó
verða misbrestur því að flestir rugla saman
tveimur sögum og um leið tveimur púkum,
nefnilega sögunni af púkanum á kirkjubitan-
um sem truflaði messugerð hjá presti einum
ogsvo sögunni um púkan og fjósamanninn. Sá
púki hírðist á bás í fjósi Sæmundar fróða og
lifði á böivi og ragni fjósamannsins.
Fyrri söguna er að finna á bls. 4-5 í II bindi
Þjóðsagna Jóns Árnasonar (Leipzig 1864,
ijósprent 1930), hin er á bls. 23 í íslenskum
ævintýrum sem Magnús Grímsson og Jón
Árnason söfnuðu og komu út í Reykjavík
1852.
Fróðir menn sem ég hef spurt kannast ekki
við neina sögu um púka á fjósbita svo að
óhætt virðist að gera ráð fyrir að hún sé alls
ekki til. Til þess að allir geti sjálfír lesið sér til
um púkana tvo og hætt að rugla þeim saman
langar mig að biðja Morgunblaðið að birta
sögurnar um þá íheild eins og þær eru prent-
aðar í bókunum sem eru nefndar að ofan.
Púkinn og Ijósamaðurinn
Sæmundur hjelt einu sinni fjósamann, sem
honum þótti vera um of blótsamur, og fann
opt að því við hann. Sagði hann fjósamanni, að
kölski hefði blótsyrði og illan munnsöfnuð
mannanna handa sjer og púkum sínum til við-
urværis. „Þá skyldi jeg aldrei tala neitt ljótt,“
segir fjósamaður, „ef jeg vissi, að kölski
missti við það viðurværi sitt“. „Jeg skal nú
bráðum vita, hvort það er alvara, eða ekki,“
segir Sæmundur, og ljet nú púka einn í fjósið.
Fjósamanni var illa við þennan gest; því púk-
inn gerði honum allt til meins og skapraunar,
og átti þá fjósamaður bágt með að stilla sig
um blótsyrði. Þó leið svo nokkur tími, að hon-
um tókst það vel, og sá hann þá, að púkinn
horaðist með hverju dægri. Þótti fjósamanni
harla vænt um, er hann sá það, og blótaði
aldrei. Einn morgun þegar fjósamaður kom
út í fjósið, sjer hann, að allt er brotið og
bramlað, og kýrnar allar bundnar saman á
hölunum, en þær voru margar. Snýst hann þá
að púkanum, sem lá í vesöld og volæði á básn-
um sínum, og hellir yfir hann bræði sinni með
óttalegum illyrðum og
hroðalegu blóti. En sjer til
angurs og skapraunar sjer
hann nú, að púkinn lifnaði
við og varð allt í einu svo
feitur og þrifalegur, að við
sjálft lá, að hann mundi
hlaupa í spik. Stillti hann sig
þá, fjósamaðurinn, og hætti
að blóta. Sá hann nú, að Sæ-
mundur prestur hafði satt
að mæla, og hætti að blóta,
og hefur aldrei talað ljótt
orð síðan. Enda er sá púkinn
fyrir löngu úr sögunni, sem
átti að lifa á vondum munn-
söfnuði hans. - Betur að þú
og jeg gætum breytt eptir
dæmi fjósamannsins!
Púkinn ú kirkjubitanum
(Eptir Sigurð múlnrn Guðmundsson)
Einu sinni var prestur; en ekki er þess get-
ið, hvar hann hafi verið. Hann messaði einn
sunnudag, sem optar, og fór alt í sniðum hjá
honum, eins og vant var, og bar ekki neitt á
neinu, fyrr en eptir það að hann var kominn
upp í stólinn, og farinn að flytja ræðuna, að þá
var einn maður í framkirkjunni, sem skellihló
undir ræðunni. Ekki var þessu neinn gaumur
gefinn, hvorki af presti né öðrum að sinni,
enda bar ekki svo til, nema í þetta eina skipti.
Prestur lauk svo ræðu sinni, fór úr stól og fyr-
ir altari eptir messuna og gjörði öll prests-
verk, sem vera bar, og gekk að lokinni emb-
ættisgjörð úr kirkju.
Þegar úti var, fór prestur að spyrjast fyrir
um mann þann, er gjört hafði hneykslið í
söfnuðinum um messutímann, og var honum
sagt, hver verið hafði. Lét þá prestur kalla
manninn fyiár sig, og spurði hann, hvort hon-
um hefði þókt það svo hlægilegt, sem hann
hefði farið með í dag í stólnum, að hann hefði
ekki getað varizt hlátri, og hneyksla með því
söfnuðinn, eða hvað honum hefði til þess gein-
gið. Maðurinn kvað því fjærri fara, að sér
hefði dottið í hug að hlægja að kenníngu
prestsins. „En eg sá nokkuð,“ segir hann,
„sem þér hafið líklega ekki séð, prestur góð-
ur, og trauðlega nokkur annai- af söfnuðin-
um“. „Hvað var það?“ segir prestur. „Þegar
þér, prestur minn, voruð ný-
kominn upp í stólinn,“ segir
maðurinn, „fóru tvær
kerlíngar, sem sátu kven-
mannamegin í krókbekkn-
um að rífast, og jós þar hvor
yfir aðra óbóta skömmum. í
því bili varð mér litið upp á
kirkjubitann, sá eg þá, að
þar var kominn púki. Hann
hafði í annari krumlu
skorpna skinnbót, en í hinni
hélt hann á hrosslegg. Púk-
inn lagði kollhúfurnar við
hverju fúkyrði, er úr
kerlíngunum fór, og hleraði
grant að, og ritaði jafnóðum
með hrossleggnum á skóbót-
ina, alt sem þær sögðu, meðan hún endist til.
En þar kom um síðir, að skóbótin varð of lítil;
varð fjanda þá eigi ráðafátt, því hann fer þá til
og teygir hana, tekur í hana með tönnunum
öðru megin en með krumlunum hinu megin,
og endist hún honum þá enn um hríð. Heldur
hann þó áfram í óða kappi, uns skóbótin er út-
skrifuð. Gjörir hann þá enn sem fyrr, að hann
teygir bótina, og fer svo aptur að skrifa. Gein-
gur þetta svo koll af kolli, að púkinn teygir
bótina á alla vegu, í hvert sinn, sem rúmið
þrýtur á henni. Loksins kemur þó þar að, að
hann er búinn að rita bótina í æsar, og þenja
hana svo, að öll teygja er úr henni. En með
því bæði að kerlíngar létu enn dæluna gánga,
og púki vildi fyrir eingan mun missa af fúk-
yrðum þeirra, fer hann en til og teygir alt sem
hann má. En í því hann tekur sem fastast í
með tönnunum, rifnar skóbótin, og við það
hrýtur púkinn aptur á bak ofan af kirkjubit- ,
anum, og hefði líklega skollið kylliflatur niður
í kirkjugólfið, hefði hann ekki, um leið, og
hann rauk ofari, fest klónum í kirkjubitanum.
Og þá varð mér það, prestur góður, að eg hló,
og bið eg nú bæði yður og söfnuðinn auðmjúk-
lega fyrirgefningar á því, ef hneyksli hefir af
mér orðið.“
Presturinn fann, að manninum var vorkun,
að honum hefði þetta á orðið, og setti honum
hægar skriptir til aðvörunar fyrir aðra; en
prestur kvaðst vilja, að kerlíngar þessar ættu
annað erindi næst til kirkju, en skemta
skrattanum með skammyrðum í kirkjunni.
ÞORSTEINS ÞÁHUR STANGARHÖGGS
STÓRT ER NÚ HÖGGVIÐ
EFTIR STEINGERÐI STEINARSDÓTTUR
Einn hinna athyglisverðari íslendingasagnaþátta er
Þorsteins þáttur stangarhöggs. Þar er sagt frá Þórarni
bónda í Sunnudal í Vopnafirði og syni hans Þorsteini.
MAÐUR að nafni Þórður var húskarl
Bjarna á Hofi, hann var ójafnaðar-
maður og þóttist að því meiri að
vera í þjónustu ríkismanns. Ein-
hverju sinni mætast Þorsteinn og Þórður með
sinn hvorn unghestinn í hestaati. Hestur
Þórðar vék sér undan bitum stóðhestsins sem
Þorsteinn atti og reiddist Þórður því. Hann
slær því mikið högg á nasir hests Þorsteins
sem svarar í sömu mynt. Þá gafst hestur
Þórðar upp og var ljóst að hann hafði tapað
leiknum. Þórður reiðir þá hestastaf sinn til
höggs og slær Þorstein sem hlaut af sár við
augnabrúnina. Þorsteinn tók þessu rólega
batt um sárið og bað menn að segja ekki föður
sínum frá þessu atviki.
Tveir aðrir húskarlar Bjarna á Hofi þeii'
Þórhallur og Þorvaldur gerðu grín að þessu
atviki og ujjpnefndu Þorstein, kölluðu hann
stangarhögg. En eins og alltaf gerist varð ein-
hver til að kjafta í karl föður Þorsteins og
ekki leið á löngu þar til hann tók að núa atvik-
inu syni sínum um nasir. Spurði kai'l hann
hvort honum væri ekki illt í höfuðbeinunum
og hvort hann myndi ekki hafa verið lostinn í
svíma sem hundur á hestaþinginu.
Hvort sem þeir ræddu þetta lengur eða
skemur feðgar varð afleiðingin sú að Þor-
steinn stóðst ekki frýjunarorð karlsins, gekk
að heiman með vopn sín og hitti Þórð við
hesthús Bjarna á Hofi. Átti Þórður ekki aft-
urkvæmt úr þeirri hrossavitjun. Þorsteinn
kemur við á Hofi í heimleiðinni og biður konu
nokkra er hann hittir utan dyra að skila því
til Bjarna að hann hafi stangað Þórð hesta-
svein hans og muni Þórður bíða þess að hús-
bóndi hans eigi leið framhjá hesthúsum sín-
um.
Bjarni fær fréttirnar með skilum og býr
vígsmál á hendur Þorsteini. Ekki verður þess
vart að Þorsteinn hafi kippt sér upp við að
vera dæmdur skógarmaður því hann situr ró-
legur í búi föður síns sem fyrr. Taka menn þá
sem óðast að brýna Bjarna og hvetja hann til
að lauga virðingu sína. Þeir húskarlar Þór-
hallur og Þorvaldur voru manna ólatastir við
þá iðju en hvort sem það var ætlun þeirra eða
ekki verður skraf þeirra til þess að Bjarni
sendir þá í Sunnudal til að hefna harma sinna.
Segir þeim að hann telji þá best til líklegasta
að þvo þennan flekk af virðingu sinni og biður
þá að færa sér höfuð Þorsteins. Ekki töldu
þeir félagar það ofverkið sitt og halda sem
leið liggur út í Sunnudal.
Þeir sögðu Þorsteini að þeir væru að leita
hrossa en töldu sig ekki geta fundið þau við
túngarðinn nema hann vísaði þeim á þau. Þor-
steinn gerir það en viðskipti þeirra enda með
því að Þorsteinn rekur þá báða í gegn með
sverði sínu, bindur þá á bak öðrum hesti
þeirra og lætur taumana á háls hestunum sem
síðan tölta heim til Hofs. Á hlaðinu taka aðrir
húskarlar ríkismannsins við félögum sínum
og ganga í bæ og segja Bjarna að Þorvaldur
og Þórhallur séu heim komnir og muni eigi
erindislaust farið hafa.
Nú er allt kyi-rt um hríð eða þar til Rann-
veig kona Bjarna getur ekki stillt sig um að
minnast örlítið á það við bónda sinn í sæng-
inni að um fátt annað sé meira talað í hérað-
inu en linkind hans við Þorstein stangarhögg.
Bjarni býr sig þá til ferðar daginn eftir og
heimsækir Þorstein í Sunnudal. Hann skorar
á hann til einvígis við sig og tekur Þorsteinn
áskoruninni. Áður en þeir berjast biður Þor-
steinn Bjarna að sjá fyrir foður sínum falli
hann.
Berjast þeir síðan á hól í Sunnudalstúninu af
harðfengi miklu þar til Bjarni biður um hlé því
hann þyrstir af erfiðinu, segist enda óvanari
stritinu en Þorsteinn. Þorsteinn býður honum
bæjarlækinn að drekka úr og varla er Bjai'ni
fyrr búinn að svala þorstanum og bai’daginn
hafinn að nýju en hann verður þess var að skó-
þvengur hans er laus. Margt hendir mig í dag
segir þá Bjami. Stillingannaðurinn Þorsteinn
leyfir andstæðing sínum að binda þvenginn,
gengur í bæ á meðan og sækir tvo sldldi og
sverð. Réttir hann Bjama sverðið og segir það
frá föður sínum og ekki muni það bíta verr en
það sem hann hafði áður, annan skjöldinn fær
Bjami líka en hinn ætlar Þorsteinn sér því
hann segist ekki nenna að standa hlífðarlaus
undir höggum Bjarna lengur.
Bjarni segist þá ekki geta skorast undan að
berjast lengur en Þorsteinn lofar honum að
höggva ekki frekt. Við það móðgast Bjarni og
heggur allan skjöldinn af Þorsteini sem um-
svifalaust svai'ar í sömu mynt.
„Stórt er nú höggvið," segir Bjami þá. En
Þorsteinn bendir á að Bjarni hafi ekki hoggið
minna. Þegar svo var komið voru þeir búnir
að fá nóg af bardögum í bili og ákveða að
sættast. Bjarni gengur til bæjar og ætlar að
heilsa upp á Þórarin gamla en karlinn skap-.
styggur að vanda heggur til hans með sverði
sem hann hafði falið undir sæng sinni. Bjarna
hnykkir við og tilkynnir Þórarni að hann sé-
allra fretkarla armastur og muni hann hafa
Þorstein son hans á brott með sér til Hofs og
fá honum húskarla til að sjá fyrir búinu. Þor-
steinn var síðan á Hofi með Bjarna eftir það.
Að lokum er sagt frá því að Bjarni hafi á
efri árum ferðast suður í lönd og látist á Italíu
og verið grafinn í bæ að nafni Vateri sem sé
skammt frá Róm.
Höfundur er blaöamaður.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 13. MARZ 1999 1 3