Lesbók Morgunblaðsins - 13.03.1999, Blaðsíða 4

KNUD Zimsen verkfræðingur tók að sér um-
sjón íslensku KFUM-deildarinnar í Kaup-
mannahöfn árið 1897 og átti sæti í fyrstu
stjórn KFUM í Reykjavík. Hann varð síðar
borgarstjóri í Reykjavík um langt árabil.
SÉRA Anton Christian Hall, stiftprófastur í
Tromsö í Noregi, var á árunum 1889-1898
framkvæmdastjóri fyrir samstarf KFUM og
KFUK í Noregi og Danmörku. Hann gegndi
mikiivægu hlutverki í því að kynna íslending-
um starf KFUM og KFUK í lok 19. aldar.
FLEST bendir til að séra Magnús Magnússon
hafi fyrstur íslendinga komist í náin kynni við
KFUM í Danmörku. Frá árinu 1892 starfaði
hann um tíma fyrir KFUM en þremur árum
síðar vígðist hann til preststarfa á Jótlandi
og ílentist í Danmörku.
FORINGJAR í
„HERLIÐI KRISTS"
FYRSTU KYNNI ISLENDINGA AF STARFI
KFUM í LOK 19. ALDAR
EFTIR ÞÓRARIN BJÖRNSSON
Hinn 2. janúar 1899 stofnaði séra Friðrik Friðriksson
KFUM í Reykjavík með nálægt 60 unglingspiltum úr
Dómkirkjusöfnuðinum og í apríl sama ár einnig KFUK.
En fleiri komu við sögu og verða hér kynntir nokkrir
þeirra Islendinga, aðrir en séra Friðrik, sem vitað er að
höfðu kyrini af starfi KFUM í lok 19. aldar.
Kirkjan á leið i gröfina?
Á síðari hluta nítjándu aldar tók að bera á
vaxandi gagnrýni í garð kirkju og kristin-
dóms víða um hinn vestræna heim í kjölfar
róttækra menningarstrauma og byltingar-
kenndra landvinninga í vísindum. Sumir í
hópi menntamanna voru jafnvel famir að
kirja líksöng yfír hinni öldnu kirkju sem þeir
töldu nærast á vanþekkingu almennings.
Með nýrri þekkingu færi hún endanlega í
gröfina.
En vísindi og nýjar kenningar áttu sér
takmörk og þrátt fyrir hrakspár og ágjöf úr
ýmsum áttum tókst ekki að færa kirkjuna í
kaf. Þeir sem unnu boðskap hennar snerust
til vamar og leituðu nýrra leiða til að koma
erindi Krists á framfæri. Að framkvæði
presta og leikmanna tók að vaxa fram fjöl-
þætt kristilegt starf innan kirkjunnar á borð
við heimatrúboð, líknarfélög, sunnudaga-
skóla, kristniboð, kristilegt stúdentastarf og
síðast en ekki síst, kristilegt æskulýðsstarf
undir merkjum KFUM og KFUK.
Magnús Magnússon - fyrsti fslenski
liðsmaðwr KFUM f Danmörku!?
Árið 1878 var KFUM stofnað í Kaup-
mannahöfn og um Iíkt leyti tók kristilegt
stúdentastarf að skjóta rótum í Danmörku
og víðar á Norðurlöndum, oft í nánum
tengslum við starf KFUM. Efldist starfið
hratt og sumarið 1890 var fyrsta norræna
kristilega stúdentamótið haldið í Hilleröd í
Danmörku. Þetta mót sótti að minnsta kosti
einn Islendingur, Magnús Þórður Magnús-
son, bróðursonur Matthíasar Jochumssonar.
Magnús var um þetta leyti við guðfræðinám í
Kaupmannahöfn líkt og Jón Helgason, síðar
biskup. Lauk Magnús embættisprófi vorið
1891 en stundaði síðan framhaldsnám næsta
vetur. Fáum áram seinna kvæntist hann
danskri konu og vígðist sem prestur til
Norre-Omme og Bregning á Jótlandi og var
í upphafi síns prestskapar í talsverðum
tengslum við heimatrúboðsstarf á þeim slóð-
um.
I minningargrein um séra Magnús kemur
fram að á áranum 1892-1895 starfaði hann
um tíma fyrir KFUM og Magdalenuheimilið
í Danmörku, en það var heimili á vegum
danska heimatrúboðsins fyrir konur og ung-
lingsstúlkur sem lentu á glapstigum. Tæp-
lega hefur hann farið að starfa fyrir KFUM
nema vera búinn að kynnast starfinu allvel
áður og má ætla að Magnús hafi verið fyrsti
íslendingurinn sem komst í náin persónuleg
kynni við starf KFUM. Einnig er vitað að
Jón Helgason kynntist félaginu lítillega árið
1891 og hlýddi meðal annars á séra Anton
Christian Hall frá Noregi flytja erindi um
starf og markmið KFUM, en Hall var um
þetta leyti framkvæmdastjóri fyrir það sam-
band sem félögin í Danmörku og Noregi
höfðu nýlega myndað sín á milli.
Lifandi trú eða dauðir þorskar?
I raun er harla fátt vitað um þátttöku
Magnúsar Magnússonar í starfi KFUM í
Danmörku, en þó má geta þess að í De
Unges Blad árið 1892 er minnst á „Kand.
Magnussen, Sæby“ þar sem greint er frá
umræðum á sameiginlegu móti KFUM og
KFUK sem haldið var í Álaborg 17.-18. maí
1892 með um 400 þátttakendum. Af sam-
henginu sést að þar er greinilega átt við
Magnús Magnússon frá Islandi. Sá sem
framsögu flytur sækir líkingar í reynsluheim
sjómanna og færir rök fyrir því að orð Guðs
sé hið eiginlega veiðarfæri en náð Guðs sú
eina beita sem laðað geti fólk til trúar. Um-
ræðum stýrir A. Chr. Hall frá Noregi og þeir
sem taka til máls velta því meðal annars fyr-
ir sér hvort allir sem gangi til liðs við KFUM
eigi að teljast fullgildir félagsmenn óháð því
hvort þeir hafi tekið meðvitaða trúarafstöðu
eða ekki. Fyllti Magnús flokk þeirra sem
lagðist gegn því og rökstuddi mál sitt
þannig:
„Oss ber að halda hinum dauðu utan fé-
lagsins. - Vér þurfum á höfn að halda, þaðan
sem bátamir halda til fískjar. Og þessi höfn
er samfélag heilagra. Áður en bátamir á Is-
landi sigla út á miðin lúta allir skipverjar
höfði í bæn. Þannig þarf það einnig að vera í
voram félögum. Félagsmenn verða að starfa
saman í bæn og halda út á miðin eftir orði
Drottins. Þó svo að skipstjórinn sé frábær
fiskimaður þá afrekar hann engu ef hann
hefur aðeins dauða þorska sér við hlið í stað
lifandi skipveija. Leiðtoginn í félaginu þarf á
kröftugum stuðningi að halda. Þess vegna
þurfa félagsmenn að vera lifandi. Veiðarfær-
in þurfa að vera í góðu lagi, beitan góð; gleði
þess sundurkramda syndahjarta sem hlotið
hefur lækningu. Þá getum vér vænst bless-
unar Guðs.“
Hér talar greinilega guðfræðingur sem
fundið hefur sterkan samhljóm í heittrúuðu
samfélagi danska heimatrúboðsins, en
KFUM og KFUK störfuðu á þessum árum
undir handarjaðri þess þótt áherslumunur
væri nokkur. Að Magnúsar skuli getið í
tengslum við þessar umræður bendir ein-
dregið til þess að hann hafi gegnt einhverju
leiðtogahlutverki innan KFUM um þær
mundir. Hvort hann var fulltrúi KFUM í
Sæby á Jótlandi er erfitt að fullyrða út frá
svo knöppum heimildum en ætla má að hann
hafi verið búsettur þar um það leyti sem
mótið í Álaborg var haldið. KFUM-félagið í
Sæby var stofnað 1. mars 1891 en félags-
menn vora einungis um eða yfir 30 um þetta
leyti. Líklegast er að starfsvettvangur
Magnúsar hafi náð til Sæby og nálægra
byggða og jafnvel KFUK ef hann hefur verið
launaður starfsmaður í tengslum við heima-
trúboðið en ekki aðeins sjálfboðaliði eins og
Friðrik Friðriksson þremur árum síðar. Árið
1895 tók Magnús vígslu sem prestur og flent-
ist í Danmörku. Kemur hann því lítið við
sögu KFUM á Islandi, nema hvað hann átti
eftir að leggja KFUM í Reykjavík lið í byrj-
un tuttugustu aldar þegar verið var að afla
ÁRIÐ 1891 hóf séra Þórhallur Bjarnarson
prestaskólakennari og síðar biskup að gefa
út Kirkjublaðið og bar kristilegt unglingastarf
þar oft á góma. Kynnti Þórhallur sér vel starf
KFUM á Norðurlöndum og hvatti Friðrik Frið-
riksson til að stofna KFUM á íslandi.
fjár til húsnæðis félagsins. Þá bauð Magnús
fram krafta sína að fyrra bragði og bauðst til
að halda nokkrar samkomur í Danmörku,
málefninu til stuðnings, sem hann og gerði
með nokkrum árangri.
íslenskir sunnudagaskólar og
Bandalög i fjölþjóðlegu samhengi
Löngu áður en Magnús Magnússon komst
í tengsl við KFUM í Danmörku voru landar
hans í Vesturheimi farnir af stað með sunnu-
dagaskólastarf fyrir börn og fullorðna. Þeir
höfðu numið land í fjölþjóðlegu umhverfi og í
kirkjulegu tilliti lærðu þeir margt af fríkirkj-
um annarra þjóðarbrota. Þeir hófu kristilega
blaðaútgáfu, mynduðu sjálfstæða söfnuði,
stofnuðu kirkjufélag og kvenfélög. Þeir stóðu
fyrir samskotum og skipulögðu nokkurra
daga kirkjuþing þar sem rætt var um
fræðslumál, fjármál, unglingastarf, kristni-
boð, helgisiði, trúfræði og margt fleira sem
við kom lifandi safnaðarstarfi. Sunnudaga-
skólastarfið lærðu þeir einnig af erlendum
nágrönnum sínum, en það starf gegndi ekki
aðeins trúarlegu hlutverki heldur var jafn-
framt mikilvægur liður í varðveislu íslenskr-
ar tungu og menningar.
Flest bendir til að rekja megi íyrsta vísi að
sunnudagaskólastarfí Vestur-Islendinga allt
til ársins 1878 þegar formlegur söfnuður
myndaðist í kringum starf séra Jóns Bjarna-
sonar í Winnipeg. Árið 1889 voru tæplega
200 skráðir þátttakendur í sunnudagaskóla
séra Jóns og hliðstætt starf var þá einnig
hafið í nokkram öðram íslenskum söfnuðum
vestra. Sex áram síðar kom séra Jón sömu-
leiðis fyrsta Bandalaginu á fót, en fyrir-
myndina að þeim félagsskap sótti hann til
kirkjulegs starfs íyrir ungt fólk af báðum
kynjum sem nefndist „The Luther League of
Ámerica“ og stofnað var árið 1888. Kjörorð
þess var: „af kirkjunni, innan kirkjunnar,
fyrir kirkjuna". Þótt hér væri ekki um eigin-
legt KFUM-starf að ræða þá hafði fram-
kvæði séra Jóns, og staða hans sem ritstjóra
Sameiningarinnar frá ársbyrjun 1886, afar
mikla þýðingu í því tilliti að vekja landa hans
á íslandi til vitundar um mikilvægi kristilegs
æskulýðsstarfs heima á Fróni.
Umburðarbréf til foringjanna
í „herliði Krists"
Sá prestur í íslenskri klerkastétt sem hvað
fyrst og eindregnast tók undir áskoranir
séra Jóns og starfsbræðra hans í Vestur-
heimi var séra Hjörleifur Einarsson, prófast-
ur á Undirfelli í Vatnsdal, faðir Einars Hjör-
leifssonar Kvaran. Af heimildum má sjá að í
ársbyrjun 1889 sendi séra Hjörleifur prest-
um í sínu prófastsdæmi umburðarbréf þar
sem hann réðst gegn hvers konar áhuga-
leysi, drunga og deyfð, og hvatti foringjana í
„herliði Krists“ til að „heyja andlega baráttu
við andvaraleysið og vantrúna". I bréfinu
kemur einnig fram að Hjörleifur er þá þegar
vel upplýstur um kristilega félagsstarfsemi í
öðram löndum og segir hana hvarvetna hafa
„hin blessunarríkustu áhrif‘.
Rúmu ári síðar sendi Hjörleifur prestum í
Húnavatnssýslu annað umburðarbréf í lík-
um anda og boðaði jafnframt til tveggja
daga héraðsfundar með fjölbreyttri dag-
skrá. Urðu slíkir fundir árviss viðburður í
Húnavatnsprófastsdæmi og má segja að
frumkvæði séra Hjörleifs hafi markað þátta-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 13. MARZ 1999