Lesbók Morgunblaðsins - 25.09.1999, Blaðsíða 17

Ég hef verið íýmsu og aukpess að mála og
teikna með flestum pessum hefðbundnu efnum sem
sjást hér á sýningunni, hef éggert bæði steinda
glugga í kirkjum og altarismynd úr mósaík.
Hraunfossinn.
Ljósbrautir og himinvíddir.
gert mikið af steindum gluggum í kirkjur. „Þó
að ég hafi ekki haldið margar málverkasýn-
ingar undanfarin ár er þessi kirkjulist mín, í
hverri kirkju fyrir sig, í raun eins og mál-
verkasýning. A bakvið þessar skreytingai'
liggm' gífurlega mikil undirbúningsvinna og
afraksturinn er alltaf eins og stór málverka-
sýning og rúmlega það,“ segir Benedikt.
„Kirkjuverkin byggjast upp af hug-
myndapælingum hjá mér þar sem trúin er
auðvitað þungamiðjan. Ég fer alltaf á stað,
sannfærður um að ég hafi eitthvað nýtt fram
að færa í miðlinum. Ég vil endurnýja mynd-
mál kirkjulistarinnar og koma fram með ný
og fersk viðhorf."
Ljósið er igildi guðdómsins
Hann segir að í leit sinni að nýjungum fari
hann oft í smiðju vísindanna og þannig hafi
hann hellt sér út í að kynna sér Ijós, eðlis-
fræðilega. Þannig komst hann í snertingu við
ljósið sem efni og út frá þessu varð ljósið, í
hans túlkun, bylgjur sem skella á myrkra-
vegg. Þessar myndir má sjá í Þykkvabæjar-
kirkju. „Þó að ljósið sé í raun sannanlegt vís-
indalega sem bylgjur þá er það líka ígildi guð-
dómsins. Ljósið er því tvíþætt, bæði trúarlegt
og eðlisfræðilegt “
Samhliða listsköpun hefur Benedikt sinnt
myndlistarkennslu frá 1959, fyrst við Mynd-
lista- og handíðaskólann og síðar við Kenn-
araháskóla íslanda þar sem hann er nú dós-
ent. Benedikt segir að kennslan hafi verið úr-
ræði á sínum tíma þar sem hann gat ekki lifað
af myndlistinni einni saman. Hann segir að
það skemmtilegasta við kennsluna séu sam-
verustundir við ungt fólk, og að geta opnað
því nýjar víddir. „Það er uppreisnareðli í
mér,“ segir Benedikt og hlær en ég spyr á
móti hvort það sé ekki einmitt einkenni góðra
listamanna, uppreisnargirni gegn ríkjandi
viðhorfum.
„Þegar ég var í námi í Frakklandi lenti
maður oft í heitum umræðum um listina og
lífið og þegar ég kom hingað heim var skiln-
ingur á list lítill. Ég var oft æstur og talaði
hátt og þá var jafnvel álitið að maður væri
ekki í lagi. En þá var náttúrulega ekkert lista-
safn til og engin tengsl voru við listfjársjóði
fyrri tíma. Ef menn hafa aldrei orðið orðlausir
inni í stórbrotinni list þá eiga þeir mikið eftir.
Átökin í Hvalf jarðargöngunum
Flestar myndanna á sýningunni fjalla um
ljósið og birtingarform þess. Myndirnar eru
litríkar og í þeim er hreyfing. Við göngum
að mynd sem sker sig aðeins út úr. Hún er
grófari en hinar myndirnar á sýningunni.
„Þarna er ég að fjalla um Hvalfjarðargöngin
og myndin heitir Bláa berg í Hvalfjarðar-
göngum. Göngin eru dæmi um átök efnis og
anda og hvernig andinn sigrar allt, ekkert
fær hindrað hann; hann brýst í gegnum
bergið.“
Við höfum farið vítt um sviðið og að lokum
segir Benedikt frá væntanlegri för sinni á
glerverkstæði í Þýskalandi en þar mun hann
prófa eitthvað alveg nýtt og spennandi! Hann
ætlar að mála afstraksjónir á stóra glugga.
„Þetta er spennandi því hingað til hafa gráu
rendurnar í steindu gluggunum hamlað
frjálsri og óbrotinni myndsköpun," segir
Benedikt og lýsir því sem í vændum er með
miklum tilþrifum.
FORN
SPJÖLL FIRA
TOJVLIST
Sfgildir diskar
SEQUENTIA
Edda: Myths from Medieval Iceland. Tónlist-
arhópurinn Sequentia (Barbara Thornton,
Lena Susanuc Norin, söngur; Elizabeth Ga-
ver, miðaldafiðlur; Benjamin Bagby, söng-
ur/lýra). Deutsche Harmonia Mundi DHM
05472 77381 2. Upptaka: DDD, Skúlholti
5.-9. nóv. 1996. Útgáfuár: 1999. Lengd:
76:50. Verð (Japis): 2.099 kr.
EDDUKVÆÐI Konungsbókar eru mikil
gersemi og merkileg arfleifð úr fyumbók-
menntum germanskra þjóða sem Islending-
ar hafa nær einir varðveitt. Því má m.a.
þakka Loðvík hinum þýzka, syni Karla-
magnúsar, er af kristilegri ræktarsemi lét
brenna öll fornkvæði Franka sem faðir
hans hafði látið safna og skrá á bókfell.
Stendur nú aðeins eftir lítið brot af fyrrum
blómlegum sagnabálki þjóðflutningatímans
á snjáðu skinnhandriti Arnasstofnunar.
En hvernig voru kvæðin upphaflega
flutt? Um það eru fáar tilgátur, færri vís-
bendingar og fæstar sannanir. Líklegt þyk-
ir þó, að einhvers konar söngur eða kveð-
andi hafi borið uppi textann. Hugsanlega
við hljóðfæraslátt, enda hljóðfæri eins og
„harpa“ stundum nefnd í fornsögum og
kvæðum, þótt oft sé óljóst hvort orðið nái
yfir lýru-, lútu- eða zítherhljóðfæri. Minnst
er vitað um lögin, því elztu nótur í Norður-
evrópu eru ekki eldri en frá 13./14. öld og
nær allar kirkjulegar. Menn renna því blint
í snjóinn sem hyggjast endurflytja Eddu-
kvæðin í „upphaflegri“ mynd.
Það kemur heldur úr óvæntri átt, að
brezkur forntónlistarhópur skuli ætla sér
slíka dul, og má vera að einhverjum hér á
landi hafi jafnvel þótt framtakið svolítið
uppáþrengjandi, enda stæði Islendingum
vissulega nær að taka sjálfir til hendinni. Þó
gæti biðin eftir því orðið löng. Bjargvættur
fornritanna, Ámi Magnússon, sýndi nótna-
handritum lítinn áhuga, og enn í dag van-
rækjum við svo tónlistarsögu okkar að jafna
mætti við fátækustu lönd Þriðja heimsins.
Músíklega séð verður að segja, að
Sequentia komist viða furðu sannfærandi
frá vonlitlu áætlunarverki sínu. Vissulega
er endalaust hægt að velta fyrir sér, hvort
fornmenn hafi virkilega
sungið svona hreint og
með jafnfágaðri raddbeit-
ingu, eða hvort lögin hafi
e.t.v. mótazt meir af örtón-
bilum og verið annað hvort
„göluð“ í útivistarstíl aust-
urevrópskra þjóðlaga
ellegar tuldruð í leiðslu,
sbr. jojk Sama. Ef þá ekki
einhvers staðar mitt á
milli, eins og í runo-flutn-
ingi Finna. Sumt orkar því
tvímælis. Kannski helzt
þegar söngvarar bregða
sér í gervi „leikara" mið-
alda (sjá neðar), sem varla
hafa haft mikinn áhuga á norrænum forn-
kveðskap. Raunar minnir útkoman stund-
um á expressjónískan talsöng (Sprechges-
ang) Schönbergs!
Annað verkar meira sannfærandi. T.a.m.
samröddun söngvaranna, þai' sem heyra má
viðeigandi „frumstæða" etníska raddfærslu
eins og heterófóníu (hreyfanlega laglínu við
liggjandi bordún) eða samstígan fimmunda,
þríunda- og jafnvel tvíundasöng, líkt og enn
tíðkast í afdölum SV-Búlgaríu. Svo má
einnig stöku sinni heyra slitru úr íslenzkum
rímnalögum (t.d. upphafsstrófu Austan
kaldinn á oss blés í „Hlióðs bið ek allar“) og
ferskeytluhrynjandina velkunnu 4-3-4-2.
Hljóðfærasláttur - í þessu tilviki á lýrur
og miðaldafiðlu - stendur flytjendum enn
opnari en annað, því þar blasir sem sagt við
nær algert ginnungagap þekkingarleysis.
Auk þess litla sem vitað er um lög og flutn-
ingsmáta miðevrópskra leikara („Gaukler“
eða )vjongleurs“) sem flökkuðu um Norður-
lönd þegar snemma eftir kristnitöku, segist
fiðluleikari hópsins hafa tekið mið af slátt-
um norskra Harðangursfiðlara í spuna sín-
um. Að haldi tónsagnfræðinga kunna þar að
geymast minni úr eldfornum slögum, enda
alþekkt fyrirbrigði að nýtt hljóðfæri taki við
eldri hljómlistargi'einum alþýðu, þegar eldra
hljóðfærið leggst af (sbr. rit Mortens Levys,
„Den ramme slt“, Kaupmannahöfn 1972).
Islenzkum hlustendum kann að þykja
málhreimur brezku söngvaranna skondinn
við fyrstu heyrn. En hafa ber í huga, að
málhljóðakerfi okkar tíma er gjörbreytt frá
því sem var á landnámsöld, og því erfitt að
meta rétta framsögn fyrri tíma í smáatrið-
um. Reyndar vogar Sequentia sér (skv.
bæklingi) ekki lengra aftur í tíma en til
æskuára Snorra um 1200. En við nánari eft-
irgrennslan virðist hafa verið vandað til
•verka eftir föngum með dyggri aðstoð
Heimis Pálssonar dósents, er var hópnum
til leiðbeiningar um fornan framburð.
Hin djarfa tilraun Sequentíuhópsins hlýt-
ur óhjákvæmilega að vekja fleiri spuming-
ar en svör, en hitt verður ekki af henni
skafið, að hún kemur hugmyndaflugi hlust-
andans af stað. Þá er bara að óska þess, að
þetta eftirtektarverða framtak örvi inn-
fædda afkomendur Edduritara til að reka
af sér slyðruorðið og fara að sinna sínum
forna arfi með lifandi flutningi. Og þótt fyrr
hefði verið.
ADAMS / GERSHWIN / BERNSTEIN /
MILHAUD / STRAVINSKY /
HINDEMITH / ANTHEIL / RAKSIN
New Wórld Jazz. John Adams: Lollapalooza;
George Gershwin: Rhapsody in Blue*; Leon-
ard Bernstein: Forleikur, fúga og riff; Dari-
us Milhaud: Sköpun heimsins; Igor Stravin-
sky: Svartviðarkonsertinn; Paul Hindemith:
Ragtime; George Antheil: Djasssinfónfa; Da-
vid Raksin: Stef úr „The bad and the Beauti-
ful“. Sinfóníuhljómsveit Nýja heimsins;
stjórnandi og *píanóleikari: Michael Tilson
Thomas. RCA BMG Classics 09026 68798 2.
Upptaka: DDD, Ft. Lauderdale, Fla., 1/1997.
Uppgefin lengd: 67:30 [skv. mælingu: 78:58].
Verð (Japis): 1.999 kr.
AÐ ROKK-skotinn mínimalismi Adams,
Bláa rapsódía Gershwins, hvað þá Djass-
sinfónía Antheils (1900-59), sjálfskipaðs
„hrekkjusvíns tónlistarheimsins", skyldu
flokkuð undir „djass“, myndi að líkindum
vekja hávær mótmæli frá hörðustu djass-
geggjurum. Hitt er sönnu nær, og áreiðan-
lega við það átt í titlinum, að tónverkin á
umræddum diski séu í meira eða minni
mæli samin undir áhrifum
frá djassi, frumlegasta
tónlistarframlagi Nýja
heimsins, sem reið sem
logi yfir óspjallaðan lilju-
akur evrópskrar fagurtón-
listar í kjölfar fyrri heims-
styrjaldar. Frönsk og
þýzk tónskáld urðu fyrstu
og áköfustu viðtakendur
þessarar áhrifamestu tón-
menningarinnrásar sem
Gamli heimurinn hefur
orðið fyrir, og má hér
heyra nokkur hressileg
dæmi, innan um framlög
innfæddra bandarískra
tónskálda, þótt nefna mætti að evrópsku
höfundarnir settust allir síðar meir að vest-
an hafs undan ógn Þriðja ríkisins.
í stuttu máli sagt er téður diskur hið
mesta fjörefnafóður fyrir hlust og huga.
Svo er ekki sízt að þakka hinni eldspræku
túlkun ungmennanna í „New World“ sin-
fóníuhljómsveitinni, e.k. vinnubúðum verð-
andi leiðara og konsertmeistara, sem Tilson
Thomas hvetur áfram af makalausri innlif-
un og snerpu. Hann er einnig bráðflinkur
píanisti, eins og heyra má á kristalstærum
leik hans í Rapsodíu Gershwins, sem hér er
flutt í upphaflegri mynd frá frumuppfærslu
Pauls Whitemans 1924.
Það fer greinilega ekki hjá því, að flytj-
endur hafi skemmt sér vel á upptökustund,
hvort heldur við stofufágaðan „Ebony“
konsert Stravinskys (1945) eða hina útfrík-
uðu Djasssinfóníu Antheils (1925), sem á
köflum minnir helzt á kostulega skopstæl-
ingu á þynnkumúsík úr Tomma og Jenna.
Allt kemst dável til skila í bergvatnstærri
upptöku RCA-tækniliðsins.
Tilvalinn diskur að gi'ípa í, þegar gefa
þarf sálartetrinu duglegt spark í rassinn.
RÍKARÐUR Ö. PÁLSSON
Sequentia
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 25. SEPTEMBER 1999 1 7