Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.2000, Side 14

Barong-leikur á Bali.
DAGBOKARBROT FRA BALIII
Skuggaleikari á bak við tjaldið.
SKUGQALEIKUR - SER-
EMONIAINNFÆDDRA
EFTIR Allt þorpið er komið á staðinn, börn og fullorðnir og
SVEIN EINARSSON það er eftirvænting í loftinu. Við fáum ágæt sæti and-
Hún sigrun frænka mín er miidii kokkur 0g spænis sviðinu ó hörðum steinbekk og bakvið okkur
það er gott að vera gestur hennar. En einn dag- .. ||> I- , | . , | i r \
inn kaiiar hún tii vinafjöiskyidu úr þorpinu og sitja nokkrir spekingar ur porpinu i hring og skrata hatt,
nú er á boðstólum indónesískur matur, satay og -------------——:-------——--------— -------:--------:—~—— ----------
nasi goremg opg nasi þetta og hitt; margþætt Þeirra á meoal er sjálfur aa/ang-skuqqaleikarinn.
goðgæti. Hun býður til sin Islendmgum sem ___________________________!_______________^____________________________
hún veit að eru í leyfí á Bah' og vinum þúsettum
þar. Annars er ekld vitað um marga Islendinga
á Bah. Hún hefur grun um að þar sé ein kona og
af rauðhærðum ungum manni hefur hún einng
haft spumir. Hún er að hugsa um að auglýsa
eftir þeim.
Annars, þegar veislan er bundin við okkur
þrjú, borðum við gjama úti í garði á sérstökum
palli með þaki - og úr homum þaksins gægjast
stundum forvitnir gekkóar. Þá hefur Sigrún
hjálp af húsálfinum sem heitir Nyoman, en hann
er líka fæddur nuddari og njótum við góðs af því
á daginn, þegar hann er ekki að vinna úti á hrís-
grjónakri. Reyndar heitir hann ekki Nyoman,
hann er það. þetta krefst skýringar. Ef þú átt
þijá syni, þá era þeir aðgreindir svo: sá elsti, sá í
-miðið, sá yngsti. Nyoman er sá í miðið, ef ég
man rétt. Hann gistir svo í sérstöku útihúsi þar
sem líka sofa garðyrkjumenn Sigrúnar, tveir
piltar frá Jövu. Og garðurinn er stór og ægifag-
ur, þar sem jasmínur og bougeonvillur og lótus-
blóm heilla mann. A morgnana kemur kona
Gusta og hjálpar við morgunverðinn og hús-
verkin. Svo við lifum sem sagt í vellystingum
praktuglega.
Þegar við hringdum að heiman í Sigrúnu og
sögðum henni að við ætluðum loks að láta verða
af því að þekkjast hennar góða boð og koma til
Bah, spurði hún: Hvað erað þið mörg og hvað
viljið þið vera lengi? Tvo mánuði, þrjá... Við
sögðumst halda að tvær vikur væra nóg. Við
höfðum rangt fyrir okkur.
9.
Balí á sér merka sögu eins og allir aðrir stað-
ir. Hvenær sú saga hófst er þó á huldu, því að
goðsögumar era svolítið ónákvæmar í þeim efn-
um. Ljóst er þó að á bronsöld er Balí orðin þétt-
býl. þetta er þá um 300 f. Kr. og talið að fólkið
hafí komið frá meginlandi Suðaustur-Asíu. Þótt
það sé af mongólskum uppruna, eru andlits-
drættimir reglulegir, kinnbeinin ekki eins ríkj-
andi og víða í Asíu og augun ekki skásett. Mikið
fríðleiksfólk. Bylting í menningar- og trúarefn-
um verður með verslunarinnrás Indveija á síð-
ari hluta fyrstu þúsaldar e. Kr.; þá barst bæði
Búddatrú og Hindú til eyjanna og hugmyndin
um goðboma kónga í höllu sinni varð að stað-
^reynd. Undir þúsaldamótin voru indversk áhrif
og menning orðin algjörlega ríkjandi. Nú hófust
og féllu konungsættir og dýnastíur sem drottn-
uðu lengur eða skemur og Indónesar tala til
dæmis um 16. öldina sem mikla gullöld velmeg-
unar og glæsileika. Hér mótaðist líka hið stétt-
skipta samfélag. Efst tróna þar prestamir,
Brahmana, þá koma afkomendur hinna fyrri
Greinarhöfundurinn við hofið hennar Sigrúnar á Bali.
konungsætta og kallast Ksatria : þriðja stéttin
er svo eins konar lægri aðall og nefnist Westi,
menn af þeirri stétt eru ávarpaðir Gusti eins og
okkar maður í þorpinu. Reyndar vinnur hann
sem yfírþjónn á Hyatt-hótelinu en heldur auk
þess uppi stórfjölskyldu og er eins konar þorps-
höfðingi. I þorpinu okkar er líka fulltrúi fyrir
Ksatria, en armæða hefur lagst yfír þá fjöl-
skyldu og bömin fæðast blind. Þessi fjölskylda
þurfti að halda seremóníu nýlega og þar vora á
þriðja hundrað manns dögum saman; svoddan
konur kosta nokkuð, eins og segir í Skugga-
Sveini, og var fjölskyldan víst ekki borgunar-
maður fyrir öllu tilstandinu hjálparlaust. Þessar
þrjár stéttir kallast einu nafni Triwangsa og
nema aðeins 3% af þjóðinni; flestir era af lág-
stéttinni og kallast Sudra eða Jaba, sem mun
tákna að þeir eigi ekki greiðan aðgang inn í höll
og hirðir. Hins vegar era á Bali engir ósnertan-
legir utangarðsmenn eins og í Indlandi. En
þetta gamla fyrirkomulag hefur þó einhver
áhrif á umgengni; að minnsta kosti sagði okkur
ferðaskrifstofumaður, sem ættaður var úr
næsta þorpi, að hann umgengist ekki fínt fólk
eins og Gusti.
Á16. öld komust Balíbúar og aðrir Indónesar
fyrst í snertingu við Evrópumenn og vora það
þá Portúgalar og síðan Hollendingar. Indónesar
héldu þó sínu striki og þó að verslun við út-
lendinga yrði talsverð, vora vestræn áhrif
hverfandi fram á 19. öld. En um það leyti sem
frelsisöldur gengu um Evrópu sjálfa vora
Evrópuþjóðir sem óðast að verða sér úti um ný-
lendur í öðram heimshlutum, sem þær léku mis-
jafnlega illa. Hér vora það Hollendingar og er
öll sú saga forvitnileg og of langt mál að rekja
hana hér, en blóðug var hún stundum. En árið
1908 lauk 600 ára tímabili Majapahit-dýnast-
íunnar á Balí og erlend yfírráð vora staðreynd.
Hins vegar vænkaðist hagur strympu þegar
ferðamennska hófst þar uml920 og ýmsir fræg-
ir myndlistarmenn og rithöfundar settust þar
að og bára hróður eyjarinnar til annarra landa.
Á stríðsáranum var Balí eins og flestar eyjamar
hernumin af Japönum, en eftir uppgjöf þeirra
lýstu Sokamo og Mohamed Hatta yfir sjálf-
stæði Indónesíu. Ekki vildu Hollendingar alveg
sætta sig við það og aftur kom til átaka. Þá var í
fararbroddi afhálfu Indónesa þjóðhetjan Ngur-
ah Rai og kjörorð hans var Frelsi eða dauði.
Barátta hans kostaði hann líka líflð 1946, en þó
að frelsið yrði ekki unnið með vopnavaldi, var
tími nýlendukúgunar liðinn og Hollendingar
sáu sitt óvænna, meðal annars fyrir þrýsting frá
öðram þjóðum. Árið 1949 varð Bali því hluti af
lýðveldinu Indónesíu.
10.
í dag er athafnadagur og listin á að sitja í fyr-
irrúmi. Ubud, skammt frá þar sem við búum, er
fræg listaborg. Myndlist og listiðn eiga sér
langa sögu á Balí, en koma þýsks málara Walter
Spies, skipti þar sköpum, því að vegna hans og
nokkurra annarra evrópskra myndlistarmanna,
sem beinlínis kenndu Bah'-listamönnunum nýja
tækni, varð til mjög sérstæð blanda, sem hvergi
getur að líta annars staðar. Þessi blóðgjöf fæddi
af sér stíl sem að innihaldi er mjög þjóðlegur, lit-
1 4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 18. AAARS 2000