Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.2000, Side 16

SJÁ, ÞAR ER
MAÐURINN
Fram undir þennan mánuð stóð stytta af ungum
manni á einum hornstöplinum á Trafalgartorgi í Lund-
únum. í fjarlægð gat hann verið hvaða Englendingur,
sem er, en (: >egar nær d ró mátti sjá, að hann var með
hendur bundnar fyrir a ftan bak, lendaskýlu og þyrni-
kórónu. Fór þá ekkert á milli mála, að þarna stóð sá,
sem Pílatus leiddi fyrir 1 ýðinn með orðunum: Sjá, þar
er maðurinn. Um það leyti, sem þessi stytta vék fyrir
annarri af • stöpli num, var opnuð sýning í National
Gallery, sem stendur við torgið. FREYSTEINN
JÓHANNSSON skoðaði sýninguna; Sjáið
hjálpræðið, og fleiri myndir úr ævi Krists.
HVERGI í Biblíunni er mér
sagt að greint sé írá útliti
Jesú Krists. Þó hef ég allt
frá bamæsku vitað upp á
hár, hvemig hann leit út. í
Siglufjarðarkirkju er altar-
istafla eftir Gunnlaug
Scheving, sem sýnir Krist
lægja vind og sjó á Genesaretvatni. Einhvem
veginn er alveg sama, hversu margar myndir
ég sé; í mínum huga er Jesús Kristur alltaf sá,
sem Gunnlaugur Scheving málaði.
Sýningin Sjáið hjálpræðið er í kjallara Sa-
insbury-álmu safnsins og segja þeir safna-
menn, að hún eigi að sýna okkur, hvernig Jes-
ús Kristur hefur birzt í vestrænni listasögu. I
líf hans, pínu, dauða og upprisu hafa listamenn
> sótt endalausan efnivið til að tjá þjáningu og
ást, dauða og endurlausn.
Frá tákni til manns
Fyrsti h lutisýn ingari n n a r hefst í katakomb-
unum í Róm. I frumkristninni vora menn ekki
að velta fyrir sér útliti frelsarans. Boðorðin
bönnuðu skurðgoð og engar samtímamyndir
vom gerðar af Jesú. Guðspjöllin geyma heldur
enga lýsingu á því, hvemig hann leit út, aðeins
hver hann var. Fyrstu myndverkin sýna því
ekki útlit hans, heldur em þau tilvísanir til inn-
rætis hans, táknmyndir klappaðar í marmara-
hellur; krossankeri, fiskur og fangamark
Krists svo dæmi séu tekin.
Þessi tákn hafa haldið velli í listaverkum,
þótt menn með tímanum fikmðu sig yfir til
þess að tjá Jesúm í mannlegri mynd. A ámnum
1635-40 málaði Francisco de Zurbarán guðs-
lambið í líki hrútlambs, sem liggur bundnum
fótum. En einnig í þeim verkum, þar sem mað-
urinn Jesús Kristur birtist, leggja listamenn-
imir áherzlu á hans innri mann. Lítil mar-
marastytta frá 4rðu aldar Róm sýnir góða
hirðinn gæta sauða sinna ogí málverki William
Holman Hunt - Ljós heimsins er Kristur lukt-
armaður, sem bankar á hjartans dyr. Sú mynd,
sem þarna er sýnd er frá ámnum 1900-1904 og
er þriðja verldð, sem Hunt málaði af þessu
tagi. Það á nú heima í Pálskirkjunni í London,
en 1905-1907 sendi þáverandi eigandi, Charles
Bototh, það í sýningarferð um Kanada, Ástra-
líu, Nýja-Sjáland og Suður-Afríku. A þessu
ferðalagi börðu milljónir manna það augum og
með eftirprentunum og kortagerð er það nú
talið vinsælasta Kristsmynd hins enskumæl-
andi heims.
Tvíeðli Krists, maður og guð, er listamönn-
um ekki auðvelt viðfangsefni. Bartolomé Est-
eban Murillo leysti málið 1681-82 með þvi að
mála á einni og sömu mynd jarðnesku þrenn-
inguna, Maríu, Jesúm og Jósef, og iyrir ofan
þá himnesku; Guð föður, son og heilagan anda.
í Opinbemnarbókinni stendur, að Kristur sé
upphaf og endir. Slikir pólar hafa svo verið
taldir til hans á fleiri sviðum; styrkur - veik-
leiki, fátækt - ríkidæmi. Stundum er Kristur
sá sem valdið hefur, en stundum er hann kúg-
aður fanginn. Við sjáum fjárhirða fagna fæð-
ingu hans í fjárhúsinu og konunga færa honum
gull, reykelsi og myrra. Sjálf fögnum við fæð-
ingu frelsarans, þótt við vitum, að barnið sé
fætt til þess að þjást og deyja. Annað málverk
Bartolomé Esteban Murillo minnir okkur á
þetta; Jesúbarnið hvílir á krossi með hauskúpu
undir handleggnum. Eins og í skuggsjá skynj-
um við sakleysi barnsins, sem þama er komið
til þess að þjást fyrir syndir okkar og deyja. En
englarnir fyrir ofan minna okkur á upprisuna.
Sagt er, að flestir geri sér þá mynd af Kristi,
að hann hafi verið grannvaxinn maður, skeggj-
aður og síðhærður. Þessi mynd er dregin af
kraftaverkamyndum, sem kallaðar vom. Sú
frægasta er á klútnum, sem kenndur er við hei-
laga Veroniku og varðveittur er í Péturskirkj-
unni í Róm. Veronika á að hafa þerrað andlit
Krists á píslargöngunni og andlitsmynd hans
birtist í klútnum, sem hún notaði. Fleiri slíkir
klútar em til og hvílir á þeim mikil helgi, enda
em þeir trúuðum áþreifanlegar sannanir um
tilvist Krists á jörðu. A þessari sýningu sjáum
við m.a. koparstungu franska listamannsins
Claude Mellan (1598-1688) af ásjónu Krists á
Veronikudúknum og málverk Spánverjans
Francisco de Zurbarán (1598-1664) af Veron-
ikudúknum. Málverk Zurbarán, sem er í eigu
Listasafns ríkisins í Stokkhólmi, er blekking-
armynd, þar sem dúkurinn virðist festur á yfir-
borðið, sem hann í raun er málaður á.
Myndskreytt bænahald
Elztu myndir frá píslarsögunni leggja oft
áherzlu á kraft Krists og hans guðlega eðli. En
þegar nær okkur dregur í tíma, sjáum við
Krist oft einmana og yfirgefinn, hrópandi á
samúð okkar, eins og í málverki Correggio
(Antonio AUegri) af Kristi, þegar Pontíus Píl-
atus sýndi hann lýðnum. Og það hjarta má
vera úr steini, sem ekki finnur til með þeim
Kristi, sem í hollenzkri höggmynd frá því um
1500 tyllir sér á stein leiðinni til Golgata og sit-
ur þar nakinn og umkomulaus með hönd undir
kinn.
Listamenn hafa verið iðnir við að gera písl-
arsögunni skil, enda slíkar myndir vinsælar til
að hafa við hendina, þegar beðizt er fyrir. Það
var hald manna að þeim gengi betur að sam-
sama sig þjáningum frelsarans í bæn, ef þeir
hefðu þær fyrir augunum á meðan. Á síð-
miðöldum var mikið beðið við mynd þá, sem
þýzki myndristumaðurinn Israhel van
Meckenem (1440-1503) gerði af sýn Gregor-
íusar mikla páfa í messu dag nokkurn í Róm. Á
myndinni krýpur páfi við altarið með kardinála
allt um kring, en ofar altarinu, fyrir framan
þrískipta altaristöflu með myndum frá píslar-
göngunni og upprisunni, er Kristur sjálfur
hinn sorgbitni maður. En þessar bænamyndir
vom ekki aðeins stakar myndir af atburðum
píslarsögunnar eða táknum henni tengdum,
heldur vom þetta oft myndraðir, eins og sú
hollenzka frá miðri sextándu öld, sem er ferða-
skjóða og rekur píslarsöguna í tíu myndum.
Með því að fylgja myndunum geta menn fylgt
frelsara sínum, allt frá handtökunni í Getsem-
ane til þess að María mey situr undir krossin-
um með líkama hans í fanginu.
Eftir upprisuna er líkami Krists þungamiðj-
an í mörgum málverkum. Titian (1506-1576)
málaði Krist, þar sem hann meinar Maríu
Magdalenu að snerta sig, en í málverki Bern-
1 6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/USTIR 18. MARS 2000