Lesbók Morgunblaðsins - 14.10.2000, Qupperneq 4

HRINGURINN FRA RANGAIII
HVAÐAN VAR
HORNBOGIÞORMOÐS
ÞJOSTARSSO
EFTIR BERGSTEIN GIZURARSON
„Ég hef aldrei séð myndarlegri menn, hávaxna
Bronsklingjan frá
Eystri-Rangá, talin vera
, í tíundu aldar stíl.
sem döðlu pálma, Ijósa og rauðbirkna, | þeir bera
skikkjur yfir aðra öxlina og hafa aðra höndina
frjálsa." Svo var Væringjum lýst eftir fund við Volgu
árið 921 og jafnframtað þeirværu „s ikítugri
en nokkrar aðrar mannverur".. Væringjar •
Við lok tíundu aldar er talið að íbúar Garða-
ríkis hafi verið orðnir slavneskir að mestu
leyti þó samband væri enn mikið við Norður-
lönd. Um þær mundir tóku Norðurlandabúar
að ganga í her Miklagarðs og lífvörður keis-
arans varð norrænn og stóð það fram á seinni
hluta elleftu aldar. Til eru áreiðanlegar heim-
ildir og samtíma lýsingar Grikkja og Araba á
þessu fólki fyrir og um miðja tíundu öld. Lýs-
ingar þessar eiga erindi til okkar, því telja má
það frændfólk íslensku landnámsmannanna.
Ekki væri ólíklegt að forfeðrum okkar á
fyrri hluta tíundu aldar hefði verið lýst á svip-
aðan hátt af erlendum sagnariturum.
Ibn Rustah lýsir Væringjum á fyrri hluta
tíundu aldar og hefur líklega sjálfur komist til
Hólmgarðs. Hann segir þá vera kaupmenn og
þrælaveiðara. Hann lýsir þeim sem skart-
mönnum í víðum hnébuxum, gestrisnum,
ódælum og laus höndin innbyrðis enda hafí
hólmgöngur verið algengar. (Gæti verið að
nafnið Væringjar væri dregið af þeim væring-
um?) í orustum stóðu þeir samt saman og
börðust sem einn maður. Þeir höfðu presta og
fórnuðu guðum sínum karlmönnum, konum
og húsdýrum. Fórnin var framkvæmd með
hengingu. Þeir heygðu höfðingja sína með
skarti sínu, vopnum og dýrgripum. Einnig
fylgdu þeim í hauginn fylgikonur þeirra eða
eiginkonur. Þetta virðast fomleifarannsóknir
staðfesta.
Launsátur voru svo algeng samkvæmt Ibn
Rustah, að þeir gátu ekki gengið örna sinna
nema með vopnaða félaga með sér.
Þeir ferðuðust um á veturna, söfnuðu þá
sköttum í formi silfurs, loðskinna og þræla. I
apríl komu þeir aftur tii stöðva sinna í görðun-
um. í júní eftir vorflóðin fóru þeir svo niður
eftir Dnjepur til Svartahafs. Þeir urðu að
koma sér aftur heim um haustið, þar sem
keisari Miklagarðs vildi ekki að þeir kæmu
sér upp bækistöð allt árið á strönd Svarta-
hafs. Þetta kemur fram í friðarsamningnum
frá árinu 945, sem Ingvar Garðaríkiskonung-
ur gerði við Miklagarðskeisara.
Ibn Fadlan hittir Væringja
á Volgu árið 921
Tveim áratugum fyrir veru þeirra Þjóstars-
sona í Garðaríki hitti Ibn F'adlan, ritari sendi-
ráðs kalífans í Bagdad í Bulgar við Volguhnéð
Væringa á neðri hluta Volgu. Hann lýsti þeim
svo: „Eg hef aldrei séð myndarlegri menn, há-
vaxna sem döðlu pálma, ljósa og rauðbirkna.
Þeir bera skikkjur yfir aðra öxlina og hafa
aðra höndina frjálsa. Hver þeirra hefur öxi,
hníf og sverð sem þeir bera jafnan. Þeir eru
skítugri en nokkrar aðrar mannverur sem ég
hef séð.“ Þessir Væringjar hafa eflaust lítið
fengist við þvotta á langri ferð á ánni en hafa
þrátt fyrir það getað þvegið sér vel og greitt
við hátíðleg tækifæri eins og lengi hefur verið
siður hér á landi.
Athygli vekur vopnaburður þeirra sem var
nokþuð sem einnig tíðkaðist hér á söguöld og
minnir á Iýsinguna á Þorkeli lepp á Alþingi
Hornbogi frá því um 600. Mynd frá íran.
árið 945, sem gekk um með höndina á sverði
sínu.
Ibn Fallad segir einnig frá drykkjuskap
Væringjanna dag og nótt og að stundum deyi
þeir með bikarinn í hendi. Ibn Fallad lýsti á
hrollvekjandi hátt útför höfðingja Væringja,
sem var brenndur í skipi sínu ásamt hestum
og öðrum húsdýrum, vopnum og dýrgripum
og að síðustu fylgdi honum í dauðann ambátt
hans.
Hvaðan kom hornbogi
Þormóðs Þjóstarssonar?
Eins og komið hefur fram hér að framan
hafa hornbogar víða verið í notkun á þessum
tíma bæði innan Garðaríkis og hjá nágrönnum
þess.
Sérstaklega má þar nefna*
Volgu-Búlgara við Volgu-
hnéð. Þar um lá aðalsilfurstraum-
urinn til Garðaríkis og síðan Norður-
landa um miðja tíundu öld. Þar um
lágu verslunarleiðir til Kína og suður
um land Kazara til Kaspíahafs og frá
Kaspíahafi með úlfaldalestum til Bagdad og
Samarkand.
Volgu-Búlgarar hafa verið taldir helstir af-
komenda Húna. Búlgarar hafa lengi haft þann
sið að krúnuraka sig og bera langt yfirskegg.
Haustið 1996 tók höfundur þessarar grein-
ar eftir skyldleika sem virtist vera milli mynd-
ar af hirti á beinplötu úr gröf Húna í bók Istv-
ans Bona um Húnaríkið og myndanna á
beinhringnum frá kumlinu við Eystri-Rangá,
sem birtust í bók Kristjáns Eldjáms, Gengið
á reka.
Þetta varð svo upphafið að því að hann
rakti þá slóð sem hér er lýst að hluta.
Svo sérkennilega vill til, að gröf Húnans
liggur ekki langt frá landi Volgubúlgara.
Hægt væri að ímynda sér að þaðan væri horn-
bogi Þormóðs Þjóstarssonar upprunninn og
bendir gerð þumalhringsins til þess. Hann er
sömu gerðar og kínverskir þumalhringir en
unar-
leiðina til
Kína eða
Silkiveg-
inn milli Kína og
Bagdad.
Mætti geta sér
þess til að þeir
bræður Þormóður
og Þorkell lepp-
ur hafi farið í
leiðangur, sem lá
fyrst um vatna-
skilin Valdai hæð-
ir, svo yfir á Volgu
til Bulgar og jafn-
vel niður á Kaspía-
haf.
Líklegt er að bogi
Þormóðs hafi verið af
líkri gerð og hornbogar,
er Avarar, mongólsk, tyrknesk
flökkuþjóð, skyld Húnum, not-
Avarar höfðu ráðið öllu svæðinu frá Khas-
akstan til Ungverjalands nokkrum öldum áð-
ur og tekið við skömmu eftir að Húnaríkið
féll. A seinni hluta sjöttu aldar voru þeir við
mörk Ítalíu og núverandi Austurríkis.
Þeir eru taldir hafa fyrstir notað ístöð í
Evrópu.
Bogar Avara voru hornbogar með beinstíf-
ingum líkt og húnbogamir. Þeir vora bognari
og beinu eyrun til endanna stærri.
Hvort bogi Þormóðs var keyptur eða tekinn
ránshöndum vitum við ekki en hornbogar
voru alltaf fágætii' og vandsmíðaðir. Gat smíð-
in tekið allt að tíu ár eins og segir hér að
framan. Þeir gengu því frá föður til sonar í
sömu ætt og urðu jafnvel meira en tvö hundr-
uð ára gamlir, ef vel var um þá hugsað.
Meiri líkur era því á því að fyrri eigendur
hafi verið allir, þegar þeir létu vopnið af hendi
en ekki.
Að minnsta kosti var Gunnar allur þegar
hann naut ekki lengur bogans.
Það sem myndirnar á beinhringnum frá
Rangá og beinplötunni úr Húnagröfinni frá
Khasakstan eiga sameiginlegt era mynd af
hirti og hringir. Fljúgandi örvar eru á bein-
plötunni en líklega er svokallaður spjótsoddur
sem fannst í dysinni við Eystri-Rangá örvar-
4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 14. OKTÓBER 2000