Tíminn - 17.03.1967, Qupperneq 15

FÖSTUDAGUR 17. marz 1967.
TIMINN
15
frá Hriflu:
„Þess vegna bera Framsókn-
armenn Tryggva Þórhallsson
til grafar á skjöldum"
ísland er heimkynni mikilla
storma. Sjómenndrnir eiga í dag-
legri hariáttn við óveðrin. Sum
árin farast tiltölulega jafnmargir
fslendingar af siysförum á sjó,
eins og stórar þjóðir missa í
grimmum styrjöldum.
En á íslandi eru fleiri an sjó
menn, sem eiga skainma ævi
vegna mikilla storma. Æf iitið er
yfir sögu íslands síðan þjóðin
fékk innlenda stjórn og þingræði,
laust eftir aldamótin, kamur í
ljós, að nálega allir helztu leið
togar þjóðarinnar í stjórnmálum
hafa fallið frá fyrr en vænta
mátti, eftir áratijlu. Og svo að
segja allir þessir menn hifa bor
ið með sér í gröfina tnerkin eftir
hin pólitísku óveður í heimi ]s-
lenzkra félagsmála. Það nægir
í þessu sambandi að nefna Hannes
Hafstein, Björn Jónsson, Skúla
Thoroddsen, Jón Magnússon,
Bjarna frá Vogl, Jón Þorláksson
og nú síðast Tryggva Þórhallsson.
Ég hitti Tryggva Þórihallsson
hér um bil hálfum mánuði áður
en hann andaðist. Hann var þá
hressari og léttari í bragði en ég
hafði séð hann undanfarin 4 ár.
Hann sagðist vera hættur að
starfa að pólitískum málum.
en væri að losa um síðustu
böndin, sem tengdu sig við hið
gamla baráttustarf. En eftir
nokkra daga barst mér til annars
lands fregnin um sviplegt fráfall
hans. Sjálfur þurfti hann ekki að
leysa fleiri bönd við íslenzkt
baráttulíf. Hinn mikli friður hafði
komið og boðið honum langa
og varanlega hvíld.
n.
Þegar Mtið er yfir æviferil
Tryggva Þórhallssonar, þá skiptist
hann í tvo ójafna og óMka þætti,
og vandinn að skilja líf han,s
og störf, og að meta þau rétti-
lega, Mggur í þvi að finna hina
réttu skýringu á sambandinu milii
hins fjöruga og þýðingarmikla
starfs morgunmannsins, og hinnar
torskildu komu kvöldsins —
Fram um fertugsaldur er Tryggvi
Þórhallsson fremstur í sókn og
skapandi starfi. En skyndilega
felMr hann saman fána sinn, og
breytir sókn í vörn. Meðan hann
sækir fram, er ævi hans samfelld
sigurganga. En um leið og hann
snýr við og byrjar að horfa til
baka, hverfa hin ytri giftumerki
og aðstaðan verður sú, að hinum
djarfa og baráttuglaða manni
verður hugstæðast að leita að
hvíld og ró.
III.
Tryggvi Þórhallsson var fæddur
og alinn upp við hin beztu þroska
skilyrði. Faðir hans var einn
hinn bezt gefni og bezt mennti
maður meðal sinna samtíðar
manna. og heimiMð i Laufási
var um marga hluti alveg óvenju
legt, þjóðlegt, og með yfirlætis-
lausum blæ íslenzkrar og alþjóð-
legrar menningar. Biskupssonur
inn fékk þá skólagöngu, sem bezt
var völ á í landinu. Og á æsku
árum hans gekk yfir landið hin
sterkasta þjóðlega vakningaralda,
sem íslendingar hafa þekkt síðan
á dögum Fjölnismanna. — Æsku
menn landsins stofnuðu félög svo
að segja i hverri sveit og hverju
þorpi. Takmarkið var stórt: Að
gera þjóðina frjálsa og menntaða
nútímaþjóð. Tryggvi Þórr.al’s-
son ' :.:ð einn af brautryðjerd
um þessarar stefnu. EðM hans,
uppeldi og Mfsskoðunin gerði
hann að sjálfkjörnum leiðtoga í
sveit hinna bjartsýnu og þjóð
legu æskumanna. Tryggvi Þór-
hallsson hafði þannig í skóla
mankað sér ákveðna braut fyrir
baráttu manndómsáranna.
IV.
Tryggvi Þórhallsson varð áhrifa
mikiM stjórnmálamaður. En hann
hefði getað valið sér önnur
þýðingarmikil verkefni. Hann
hefði getað verið ágætur forstöðu
maður fyrir stórum skóla, þar
sem hundruð ungMnga hefðu
stundað nám og fengið aukið
fjör og álhuga af kynningu við
hann. Og Tryggvi ÞórhaMsson
hefði áreiðanlega sómt sér vel við
háskóla landsins. Það lá nærri, að
hann yrði þar kennari í kirkju
sögu. Þá myndi hann hafa brugð
ið, með ritverkum sinum, skýru
ljósi yfir þann hluta af sögu
þjóðarinnar, sem minnst er vitað
um, en það er saga kaþólska
tímabilsins eftir að landið fékk
konungsstjórn. Ég heyrði Tryggva
Þórhallsson stundum halda smá
ræður um vissa þætti úr sögu
þeirra alda, og ég hefi engan
mann heyrt tala um það tímabil
með meiri þekkingu og samúð.
Ahugi hans fyrir sögulegum rann
sóknum um þetta tímabil var svo
mikiM, að hann greip hverja tóm
stund til slíkra iðkana, meðan
heilsan ieyfði.
•
V.
En atvikin höguðu því svo,
að Tryggvi Þórhallsson varð
hvorki skólamaður né rithöfundur
um sagnfræði. í stað þess varð
hann í 14 ár athafnamikilt og
umdeildur stjórnmáiamaður, jafn
an í fararbroddi u,m hin þýðing
armestu þjóðmál. Þessi þáttur í
ævi Tryggva ÞórhaMssonar hefst,
er hann gerist ritstjóri Tímans,
og er lokið með kosningabarátt-
unni eftir þingrofið 1931. Þá
hefir hann verið ritstjóri að
áhrifamesta blaði landsins í tíu
ár, og í fjögur ár formaður ’and
stjórnarinnar á því timabili,
þegar mest hefir verið unnið að
því að gera að veruleika hugsjón
ir þeirra æskumanna, sem mynd-
að höfðu ungmennafélögin.
Framsóknarflokkurinn hefir
fengið meginið af liðsafla sínum
frá samvinnumönnum landsins og
frá hinni fyrstu kynslóð ung-
félaganna. Samvinnumennirnir
fluttu með sér í flokkinn, úr
sínu fjölþætta starfi, hugsjónir og
Mfsreynslu um viðskipti og félags
mál. Úr þeim skóla hefir Fram
sóknarflokkurinn fyrr og síðar
fengið mikinn hluta trúnaðar
manna sinna, til vandamestu starf-
anna. Og frá ungmennafélögunum
kom mikið starfsþrek, hiti æsk
unnar. húgsjónir og vonir um
skjótar aðgerðir. Ritstjóri Tím-
ans og forustumaður Framsóknar
flokksins varð j félagsmálefhúm
eins og ríkur erfingi. Hann stóð
í fararbroddi fyrir mikiMi alþjóð-
legri hreyfingu. Með honum stóðu
þúsundir manna að verki. Og í
þessum hóp var óvenjulega mikið
af mönnum með sterkum vilja og
skapandi þrótti. Út um land, svo
að segja í hverri byggð, voru
Framsóknarmennirnir sístarf-
andi að verzlunar-, búnaðar- og
menningarbótum. Þar sem svo er
háttað, styrkir hver annan og
þeir, sem eru í fararbroddi, gera
átök sín með sameiginlegum
stuðningi allra.
Tryggvi Þóhhallsson naut þess-
arar góðu aðstöðu í riikum mæli,
eins og hver sá foryistumaður,
sem á því láni að fagna, að eiga
marga dugandi samherja. En
Tryggvi ÞórhaMsson fyHti vel sitt
formannssæti. Ég man ekki til
að ég heyrði nokkurntíma, fiá
samherjum hans, ósk um að hann
hætti við ritstjórn Tímans eða
forustu flokksins, meðan heilsan
leyfði honum mikla áreynslu. í
hinnu ríku sameign flokksins var
hann eins og aðrir, bæði gefandi
og þiggjandi. Og árangurinn af
því samstarfi varð alveg óvenju-
legur, af þvi að af miklu var að
taka.
Þegar á, í mjög stutt umáM, að
meta hina varanlegu þýðingu
Tryggva ÞónhaMssonar á þessu
14 ára tímabili, þá hygg ég, að
þar sé um tvennt þýðingarmest
að ræða. Annarsvegar er þáttur
hans að efla Framsóknarflokkinn.
Það starf er geyisimikið. Hann
vann að því jöfnum höndum með
blaðagreinum, ferðalögum, fundar
höldum, með bréfaskriftum, en
ekki sízt með persónulegri kynn
ingu. Tryggvi ÞóihaMsson var á
þeim árum manna bjartsýnastur
um sigur góðra málefna og hafði
til að bera marga þá eiginleika,
sem mjög auka vinsældir við
persónukynningu. Ilinn þáttur-
urinn var baiátta hans fyrir sér
stökum málum og þá fyrst og
fremst fyrir landbúnaðarmálum.
Ég læt nægja að benda á fáein
þekkt dæmi um stórmál sem
hann beitti sér fyrir og átti mik-
inn þátt í að hrinda í fram-
kvæmd. Efling hinna nýju mjólk
unbúa, ríkisverzMin með tilbúinn
áfburð o.s. frv. Síðar kom hin
áhrifamikla forganga um lagningu
nýrra vega, brúargerðir og aukn
ingu símakerfisins.
Eitt af andstöðublöðjm Fram-
sóknarmanna hefir lýst ' stjórn-
málatímabiM Tr. Þórhallssonar vel
og réttilega: „Þá \oru g]afir gefn
ar, brýr, heilar stórbrýr, skólar
simaMnur, verksmiðjur og stór-
hýsi . . .“. Viðhorf Tryggva Þór
hallssonar var raunverulega í
þessum efnum líkt og móður, sem
er umkringd af stórum barnahópi
og aldrei finnst hún geta verið>
nógu örlát og nógu gjafmild. —
Kyrrstöðumönnum landsins
brunnu í augun þessi miklu fram-
lög af almannafé til almannaþarfa.
En það mun sannast, því betur
sem að er gáð, ao ef ekki hefði
á þessum 14 árum látlaust verið
barizt fyrir að beina fjármagni
þjóðarinnar til sveitanna, þá væri
nú engin sveit og enginn landbún-
aður til á íslandi, nema túnblcLt-
ir kring um kaupstaðina. Jullnáma
vertíðarinnar sunnanlands og síld-
"arinnar norðanlands, hefðf sogáð
til sín allt landsfólkið, ef jkki
hefðu verið jöfnuð metin með
opinberum fjárframlögum. Og það
þarf ekki lengi að bíða eftir sönn-
unum. Nú fær þjóðin ekki að
Tveir menn munu hafa skrifað meira í Tímann en
aðrir, og verður hér ekki reynt að greina á milli, hvor er
afkastaineiri orðinn, þeirra Jónasar Jónssonar frá Hriflu og
Þórarins Þórarinssonar. Jónas Jónsson er sá maður sem átti
mestan lilut að því að hrinda stofnun Tímans af stokkum. Hann
stóð að fyrsta boðsbréfinu og þokaði málinu síðan fram, og hann
réð fyrsta ritstjóra blaðsins. Síðan skrifaði hann stöðuglega í
Tímann í þrjá áratugi, oftast meira eða minna í hvert einasta
blað. Munu greinar hans í blaðinu vera einhvers staðar á
þriðja þúsundi, sumar iangar og miklar. Það mun heidUr ekki
á neinn hallað, liótt sagt sé, að Jónas Jónsson sé einnig þeirra
snjallastur sem skrifað hafa að staðaldri um stjórnmál og
menningarmái í Tímann, eða önnur blöð á íslandi þessa ára-
tugi. Jónas Jónsson var og lengi forystumaður „Tíma-
klíkunnar" svonefndu, og síðar um langt skeið formaður blað-
stjórnar Tímans sem formaður Framsóknarflokksins.
Jónas Jónsson er fæddur í Hriflu í Liósavatnshreppi 1.
maí 1885, sonur Jóns Kristjánssonar bónda þar og Rannveigar
Jónsdóttur konu hans. Hann stundaði nám í Gagnfræðaskólan-
um á Akureyri og síðan framhaldsnám í Askov, Kaupmannahöfn,
Beriín, Oxford London og París á árunum 1907—8 og loks f
Kennaraliáskólanum í Kaupmannahöfn. Hann var einn vetur
kennari við unglingaskóla heima í Ljósavatnshreppi en stofnaði
Samvinnuskóiann 1918 og gegndi skölastjórn lians til 1955,
að þeim missirum frátöidum, er hann var ráðherra, en hann
var dóms- og menntamálaráðlierra 1927—32. Hann sat á Al-
þingi samfellt frá 1922 til 1949, fyrst sem landskjörinn en
síðan sem þingmaður Suður-Þingeyinga og átti sæti í fjölmörg-
um þingkjörnum nefndum. En auk skólastjórnar og þing-
mennsku liggja eftir hann geysimikil ritstörf. Hann hefur ritað
kennslubækur í sögu og náttúrufræði, en stærst er ritsafn
hans Komandi ár, sem SÚF hóf að gefa út 1938 og hefur að
geyma úrval greina hans um menn og málefni. Hann var og
ritstjóri Skinfaxa, tímarits ungmennafélaganna 1911—17 og
ritaði í hann margar snjallar greinar, sem beinlínis urðu sá
grundvöllur, sem Framsóknarflokkurinn var síðar stofnaður á.
Þá var hann lengi ritstjóri Samvinnunnar og í áratugi atkvæða-
mesti málsvari samvinnustefnunnar hér á landi á opinberum
vettvagi.
Tímaum þykir hlýða að birta grein eftir Jónas í þessu af-
mælisblaði, en valið er örðugt. Af svo miklu er að taka, og sum-
ar snjöllustu baráttugreinar Jónasar um of tengdar mönnum
og málefnum líðandi stundar. Var valinn sá kostur að taka
minningargrein þá, sem Jónas reit um Tryggva Þórhallsson
látinn. Hvort tveggja er, að þar er minnst eins mesta höfðingja
og forystumanns Framsóknarflokksins fyrr og síðar með stór-
brotnum hætti, og auk þess er sú grein gott sýnishorn af veiga-
miklum þætti í ritmennsku Jónasar, greinum um merka sam-
tíðarmenn, en það mun margra manna mál, að sá meiður sé
ekki síztur í hinum mikla skógi Jónasar Jónssonar frá Hriflu.
Grein Jónasar um Tryggva birtist í Tímanum 23. ág. 1935. A. K.
selja allar sínar ágætu sjávarafurð-
ir á erlendum markaði. Nú verð-
ur landið að geta að miklu leyti
fætt sín eigin börn með heima-
framleiðslu. Nú koma að góðu liði
„gjafir“ þær til dreifbýlisins, sem
fyrr þóttu úr hófi fram.
Megin lífsstarf Tryggva Þórhalls
sonar liggur í því að hjálpa til
að gera íslenzka landbúnaðinn
að véliðju. A þann eii .. hátt get-
ur búnaðurinn lifað, samhliða hin
um bylgjótta námuiðnaði við sjó-
inn. Vitaskuld er mikið af þvi
verki óunnið, en byrjunin er haf-
in, og nú þegar má fullyrða, tð
í yfirstandandi erfiðleikum er sú
byrjun, sem var hans hugðarmál,
raunverulega aðaluppistaða í
Framhald á bls. 55.